POCETNA STRANA

Vuk Stefanović Karadžić kao književni kritičar

Vuk Stefanović Karadžić je bio veoma značajna ličnost za Srbe i srpsku književnost. On je za sobom ostavio mnoga dela, reforme, pojmove, izraze, koji se i dan danas koriste u srpskom književnom jeziku. Rođen je 1789.god. u Tršiću, školovao se u Karlovcima i Beogradu, a najveći deo života je proveo van svoje otadžbine, u Beču. Bio je učitelj u Beogradu, carinski službenik u Kladovu, a u Beč je otišao 1813.godine, gde izučava slovenski, nemački i latinski jezik.
Vuk Karadžić je bio izuzetno darovit stvaralac, sa bogatom biografijom. Voleo je nauku i književnost, te im je posvetio čitav svoj život. Bio je uporan i dosledan sebi. Svojim radom je obogatio jugoslovensku kulturu i istoriju. Vuk Karadžić je najznačajnija ličnost srpske književnosti prve polovine XIX veka. Da nije bilo njega, danas ne bi imali našu azbuku, ovakvu kakva jeste – skoro perfektnu. Vuk je bio ispred svog vremena, gledao je u budućnost, ali je ipak voleo i poštovao tradiciju, običaje, i sve što je domaće i narodno. Cenio je zaostavštvinu naših predaka, i isticao značaj narodne kulture, posebno srpske.
U ovom radu želim da istaknem sve bitne stvari koje je Vuk Stefanović Karadžić učinio sa srpski narod. Pomenuću njegova značajna dela, njegove reforme pravopisa, sakupljanje proze i poezije, njegovu ulogu kao istoriografa, filologa, književnog kritičara.
Važno je da se dobro upoznamo sa svojom prošlošću kako bismo više cenili ono što nam nosi budućnost.

ZNAČAJ VUKA KARADŽIĆA ZA SRPSKU KNJIŽEVNOST

Vuk Karadžić je jednom prilikom izjavio sledeće: “ Jezik je hranitelj naroda. Dokle god živi jezik, dokle god ga pazimo i poštujemo, njim govorimo i pišemo, pročišćavamo; dotle živi narod, može se među sobom razumevati i umno sjedinjavati; ne preliva se u drugi, ne propada.“
Te njegove reči simbolično znače da treba da poštujemo i cenimo – odakle potičemo, ko smo i ko su nam preci, starosedeoci. Nacionalnost i jezik nas određuju, i upravo zbog njih pripadamo određenom društvu , zajednici, narodu.
Vuk Karadžić, zbog problema sa Milošem Obrenovićem nije mogao da izdaje svoja dela u rodnoj Srbiji, a jedno vreme mu je to bilo zabranjeno čak i u Austiji. On svojim dugim, plodnim i mukotrpnim radom, stiče mnogobrojne prijatelje, kako u inostranstvu, tako i kod nas. U Beču se sprijateljio sa Jernejem Kopitarom, cenzorom slovenskih knjiga. Kopitar je gajio veliku ljubav prema slovenskim narodima, a posebno se interesovao za pesme. Nemački kulturni radnici, koji su u toj zemlji sakupljali starine i antičku poeziju, bili su Kopitaru bliski prijatelji. Zato, on vrši pritisak na Vuka Karadžića da počne da prikuplja stare srpske narodne pesme. Na Kopitarevo insistiranje, Vuk rešava i da reformiše ćirilicu i uvede narodni jezik u srpsku književnost.
Vuk je radio na gramatici, i ujedno je počeo da se bavi pitanjem književnog jezika, koji je u njegovo doba bio izuzetno komplikovan i teško razumljiv. Sastojao se od slavenoserbskog jezika, ruskog, crkveno-književnog, i još raznih modifikacija tih i sličnih jezika.
Kao i svaki veliki reformator, i Vuk Karadžić je imao svoje protivnike i pristalice. Pristalice su činili mogi učeni ljudi tog doba, i njegovi prijatelji, kao što su: Đuro Daničić, J. Kopitar, Njegoš, Dositej Obradović, braća Grim...i mnogi drugi. Protivnik mu je u početku srpska crkva, koja je bila protiv Vukovog potiskivanja crkveno-književnog jezika. Potom, u “ protivnike “ ulazi i Jovan Hadžić, predsednik Matice srpske i jedan od najobrazovanijih Srba tog vremena. Hadžić je u prvo bio Vukov blizak saradnik, ali su se zatim razišli po pitanju jezika. U spisu “ Sitnice jezikoslovne “ Hadžić je dao uputstva za rad budućim gramatičarima. Kako je Vuk već uveliko radio na srpskoj gramatici, on odgovara na ovu “ prozivku “, spisom “ Odgovor na sitnice jezikoslovne “ u kom je žestoko i oštro zamerio Hadžiću na slabom poznavanju narodnog jezika i neprincipijalnosti u pisanju. Ustvari, tu je došlo do okršaja među najučenijim Srbima tog doba. Vuk Karadžić je, naravno, izašao kao pobednik iz ovog sukoba, koji je trajao gotovo čitavu deceniju.
Na kraju Vuk objavljuje prevod “ Novog zaveta “.
Vuk idaje “ Malu slavenoserbsku pesmaricu “ kao rezultat dugog i upornog prikupljanja srpske narodne poezije . U njoj se našlo oko sto lirskih i šest epskih, junačkih pesama.
U sledećoj “ Narodnoj serbskoj pesmarici “, našlo se oko stotinu lirskih i sedamnaest epskih pesama sakupljenih po Sremu, Zemunu, Pančevu, Sremskoj Mitrovici, Novom Sadu i okolnim, vojvođanskim mestima. Ovde su se našle i pesme koje je opevao Filip Višnjić i Tešan Podrugović. Kopitar je takođe, u stranim listovima , ali i u svojim delima pisao o srpskoj narodnoj poeziji.
Vuk Karadžić mu je bio glavni kritičar. Posle velikog uspeha sa srpskim narodnim pesmama, Vuk je počeo da radi na sakupljanju svih
vrsta narodnih umotvorina. Prva zbirka “ Narodne srpske pripovjetke “ se štampala 1821.godine u Beču. Ovde se našlo dvanaest pripovedaka i mnogo zagonetki.
Za drugo izdanje svog Rečnika, Vuk Karadžić je prikupljao materijal iz govora stanovnika Crne Gore, Dubrovnika, Dalmacije, Hrvatske. Do kraja svog života, Vuk je prikupljao materijal za svoj treći rečnik, ali ga je smrt 1864. godine u tome sprečila.

Specifičan život srpskog naroda za vreme vladavine Turaka, učinio je da se arhaična patrijarhalna verovanja i običaji dugo čuvaju. Zato je Vuk Karadžić predano radio na opisivanju srpskog narodnog folklora.
“ Srpski rječnik “ je pružio prve bogate opise običaja i verovanja naroda. Tumačeči pojedine reči, Vuk je unosio detaljne i živopisne opise, koji su slikali dotadašnji život srpskog naroda, njihove istorije i tradicije.
Pored reformisanja srpskog jezika i prikupljanja narodne proze i poezije, Vuk Karadžić se bavio i istoriografskim radom. On je pripremao obiman materijal o događajima iz Prvog srpskog ustanka, kao i o vladavini kneza Miloša Obrenovića. O tome je i napisao neka dela. Od svog
istorijskog materijala izdao je “ Praviteljstvujući sovjet serbski “ u kom je opisao najvažnije bitke iz Prvog srpskog ustanka i neslogu između srpskih starešina. Takođe je napravio i monografije, odnosno portrete, sledećih značajnih ličnosti tog doba: Hajduk Veljka Petrovića,
Hadži Ruvima, Petra Dobrnjca…itd. Konačno, Vuk je nemačkom istoričaru Leopoldu Rankeu dao spremljen materijal prema kom je on napisao svoje delo “ Srpska revolucija “.

U prvoj polovini XIX veka, Vuk Karadžić je uz pomoć braće Grim i Kopitara reformisao srpsku ortografiju i pravopis, približujući srpski narodni jezik novom standardu. Osnove njegove reforme su se ogledale u sledećem:
· izjednačavanje narodnog i književnog jezika;
· prekid sa svim starim oblicima srpske književnosti i pismenosti;
· čišćenje jezika od crkveno-književnog i slavenoserbskog jezika;
· iz ćirilice je izbacio poluglasnike;
· ubacio je slovo J iz latinice;
· uveo je u ćirilicu slova: č, ć, c, nj, lj.

Vuk Karadžić je pored svog ovog ozbiljnog reformatorskog i književnog rada, dao i značajan doprinos srpskoj antropologiji u kombinaciji sa onovremenom etnografijom. Ostavio je zapise o fizičkim osobinama ljudskog tela, a u književni jezik je uneo bogatu narodnu terminologiju o delovima tela - od temena do stopala. Neke od tih termina i dan danas koristimo, kako u nauci, tako i u svakodnevnom govoru.
Vuk je dao svoje tumačenje veze između prirodne sredine i stanovništva, što znači da je svojim znanjem i radom zašao i u oblast socioloških nauka. Pisao je i objašnjavao i način ishrane na našim prostorima, način stanovanja, higijenu, pogrebne i druge običaje.
Vuk Karadžić je pre svega ovoga bio veliki ljubitelj i poštovalac usmene narodne književnosti koja se generacijama prenosila isključivo tim putem.

POZNATA DELA VUKA KARADŽIĆA

Vuk Karadžić je za sobom ostavio mnogobrojna značajna dela, koja predstavljaju dragocenosti i osnove srpske književnosti. Pored svoja dva“ Srpska rečnika“ i dva izdanja srpske gramatike, načinio je i “ Prvi srpski bukvar “. U svom istoriografskom pisanju ostavio “ Kovčežić za istoriju “, “ Miloš Obrenović - knjaz Srbije “, “ Praviteljstvujući sovjet serbski “ i mnoga druga istorijski važna dela.
Vuk je za sobom ostavio i mnoštvo putopisa, kao i dela: “ Crna Gora i Crnogorci “ , pa “ Jezik i običaji Srba “ , “ Srbi - svi i svuda “ iz 1849. godine. U ovim i sličnim delima, Vuk je opisao geografski položaj navedenih naroda, mentalitet, običaje, istoriju, način ratovanja, vladanja, zakona, život sa susednim narodima, nauke koje su se razvijale…itd.
1847. godina se uzima za godinu Vukove “ pobede “ ; dokazao je da je srpski književni jezik pravi jezik Srba. To je čist jezik koji se koristi u najobičnijem narodu. Tada su izdate i knjige vukovih saradnika: Đ. Daničića- “ Rat za srpski jezik “, Njegoš- “ Gorski vjenac “ , B. Radičević- “ Pesme “, i Vukov prevod Novog zaveta.
Ipak, “ Vukov jezik “ je priznat za zvanični književni jezik tek četiri godine nakon njegove smrti, tj. 1868.godine.
Vuk Karadžić je bio neverovatno cenjen od strane svetskih učenih ljudi tog vremena. On je zato bio član Petrogradskog društva ljubitelja slovenske književnosti, Akademije nauka u Petrogradu ; bio je član Krakovskog učenog društva, dobio je počasnu doktorsku titulu u Jeni-
1823.god.; bio je član Getingetskog učenog društva – 1825., te dobitnik nagrade Ruskeakademije nauka- 1842.god. ... i još mnogobrojnih priznanja i nagrada.

VUK KARADŽIĆ KAO KNJIŽEVNI KRITIČAR

Vuk Karadžić je pored svih svojih delatnosti bio – lingvista, pisac, prevodilac, kritičar i polemičar, istoričar, putopisac, geograf...itd. On se ustvari bavio gotovo svim oblicima društvenih nauka iz tog perioda. Mnogo je putovao, upoznavao je različite kulture, i svetu je otvorio bogatstvo i lepotu usmenog narodnog stvaralaštva. UNESCO je 1987. godinu proglasio za godinu Vuka Karadžića ( tada je bila dvestogodišnjica njegovog rođenja ).
Što se tiče Vukove kritičarske delatnosti, on je pre svega bio pozitivan kritičar dela svojih saradnika: Kopitara, Daničića, Njegoša, i dr. Kao književni kritičar, bio je izuzetno strog i oštar.
Kako je bio iskusan, učen i upućen u nauku, a posebno književnost tog perioda, imao je i pravo na jasnu , zdravu i strogu kritiku.
Na početku svog bavljenja ozbiljnom književnošću, Vuk Karadžić je 1814.god. poslao svom prijatelju Kopitaru recenziju o jezku u srpskim novinama koje su tada izlazile u Beču nekoliko meseci. Recenzija nikada nije objavljena, a Kopitar je iskoristio dobijen materijal za vlastitu
kritiku tih novina. U navedenoj recenziji Vuk je navodio razloge zbog kojih se novine ne sviđaju Srbima:
- “… se Serbi nijesu svojim novinama privikli... “ ;
- “ stil je svakih novena obično suv i opor, a osobito sad u vreme vojne, kad se gotovo
cijele novine iz datuma i iz imena sopstvenih sastoje... “ ;
- “ …to gospoda urednici novena gdikoje nove riječi upotrebljavaju… “.

Vuk tada naglašava da oni koji se već bave pisanjem moraju da paze na govor prostog naroda. U osnovi, to je bio ono za šta se Vuk i borio narednih 50 godina. Zatim, krajem 1814.god. Vuk je Kopitaru poslao recenziju, tj kritiku dela M. Vidakovića, koji je tada bio najpopularniji i najplodniji srpski pisac sentimentalnih dela. Ta recenzija nikada nije izašla na nemačkom jeziku, već samo na srpskom, sledeće 1815. u srpskim novinama, samo bez ikakvog potpisa. Ovde se Vuk pretežno bavi jezikom dela, ali ima i velike primedbe na gramatiku. Tada je već bila odštampana prva Vukova gramatika. U kritici Vidakovićevog dela, Vuk je bio odmeren, ali mu je Vidaković oštro odgovorio, napadajući njegovu gramatiku i neka izdanja srpskih novena iz 1815.godine.
Sava Mrkalj je napisao i objavio delo “ Salo debeloga jera libo azbukoprotres “ 1810.godine u kojoj je prvi postavio načelo – “ piši kao što govoriš…” Vuk je primio njegovu ortografiju, ali sa manjim izmenama.

Vuk Karadžić je zajedno sa Kopitarom uređivao srpske novine i tada je u njima kritikovao Mrkalja i ovo njegovo delo.
Vidaković 1817.god. izdaje delo “ Ljubomir u Jerusalimu “ opet u predgovoru knjige odgovarajući Vuku. Vuk je bio ovim iznenađen, pa je to podrugljivo prokomentarisao. Ova Vukova recenzija na to Vidakovićevo delo ( Budim 1824. ) je prva prava književna kritika u srpskoj književnosti. To Vuka Karadžića čini osnivačem književne kritike kod Srba.
U toj kritici, Vuk ukazuje na osnovne nedostatke Vidakovićevog dela. Neki od tih manjkavosti su:
a) anarhija u srpskoj književnosti;
b) nedostatak jedinstva sadržaja i forme;
c) sadržaj nije koherentan;
d) pojedini nemoralni postupci u delu;
e) vidaković ne poznaje običaje i navike svog naroda;
f) u delu ima dosta nedoslednosti;
g) u zaključku navodi da pisac ne poznaje istoriju, geografiju, logiku, retoriku.

Od 1820.-1821. god. Vuk Karadžić boravi u rodnoj Srbiji. Tada Joakim Vujić u Beču, u Davidovićevim novinama, započinje polemiku o srpskom jeziku i piše protiv Vuka. Posle toga su se pojavile još tri kritike koje napadaju Vuka. On je na te kritike izjavio sledeće: “ Nema
drugog objašnjenja – do zavist prema uspesima neukog i neškolovanog Vuka u celom naučnom stranom svetu. “ Iz ovog se vidi da se Vuk nije dao tako lako nadmudriti niti pokolebati. Znao je svoj cilj i misiju, i išao je zacrtanim putem pobeđujući sve prepreke.

ZAKLJUČAK

Sve navedeno u radu o zaslugama i delu Vuka Karadžića je samo jedan mali deo onog što je on učinio za srpski narod. On je najinteresantnija i najznamenitija ličnost srpske kulture, književnosti, istorije, nauke. Prosvetleo je srpsku kulturu i utemeljio srpsku književnost. Posle njega su rođeni mnogi velikani srpske nauke i istorije, ali nijedan nije ostavio tako važan trag.
Našu ćirilicu dugujemo Vuku. Samo to je dovoljno objašnjenje njegove veličine.

LITERATURA:

preuzmi seminarski rad u wordu » » »