POTISNUTO CIVILNO DRUŠTVO

U ovom radu pokušaću da vam približim pojam civilnog društva.Često se u literaturi susrećemo sa ovim pojmom, stoga vam želim približiti šta to jeste, a šta nije civilno društvo.
Da bi se odgovorilo na ova pitanja potrebno je sagledati djela mnogih istaknutih filozofa. Ovom problematikom, to jest pitanjima najviše su se bavili Tomas Hobs, Džon Lok, Hegel i Marks.
Civilno društvo je jedan od ključeva za razumjevanje kompleksnog odnosa modernog društva i savremene države, a posebno značajnu ulogu ima u analizi društva u tranziciji i promjenama. Koncept civilnog društva ima često ključnu ulogu u procesu ubrzanih demokratskih promjena.

POTISNUTO CIVILNO DRUŠTVO

Pojam civilnog (građanskog) društva dio je dihotomne teorijske paradigme civilno društvo - politička država, koja je ustanovljena u evropskoj i anglo-saksonskoj političkoj filozofiji i teoriji od polovine 18-tog do polovine 19-tog vijeka.
U staroj evropskoj tradiciji civilno odnosno građansko društvo i država bili su međusobno isprepleteni i zamjenjivi pojmovi.
Za klasično shvatanje pojma civilnog društva polazna tačka je individualni građanin kao vlasnik svojine.
Za razumijevanje geneze klasičnog pojma civilnog društva i njegove relacije prema državi vrlo je instruktivno upoznati pet različitih modela tog odnosa koje daje Džon Kin. Oslanjajući se na njegovu knjigu "Demokratija i civilno društvo", može se prihvatiti slijedeći sažet pregled razvoja ideje o civilnom društvu od Hobsa do Marksa (Keane, 1988:35-52).

(a) Prva verzija, koju najbolje reprezentuje Tomas Hobs i njegovo djelo "Levijatan" radikalnu negaciju prirodnog stanja, u kome vlada rat svih protiv sviju, i otuda država dobija legitimaciju ili mandat da uspostavi mir. Civilno društvo, nastalo kao rezultat tog procesa, izjednačava se sa državom i njenim zakonima.
Tom modelu državne moći odgovara država sigurnosti.

(b) Drugu verziju najbolje predstavlja Džon Lok u svom djelu "Dve rasprave o vladi", 1689-90. Lok smatra da je očuvanje privatne svojine temelj građanskog društva i vlade, pravo da čovjek očuva vlastiti život, slobodu i imovinu.
Ovakvoj verziji, u kojoj su privatna svojina i sloboda zagarantovane vladavinom prava, korespondira model konstitucionalne države.

(v) Treća verzija čini odlučujući korak u ograničavanju državne moći u korist civilnog društva. Taj model je evidentan kod Tomasa Pejna, koji po prvi put razvija kao centralnu temu civilno društvo protiv države. Po njemu, najsavršenije civilno društvo je ono koje što više samo reguliše svoje poslove, i saglasno tome, ostaje što manje mjesta za mješanje vlade.
Toj verziji odgovara model minimalne države koji je u to vrijeme najbolje reprezentovan knjigom Tomasa Pejna "Prava čovjeka", 1791-2.

(g) Prema četvrtoj verziji, zadatak države je da sačuva, ali i transcendira civilno društvo. Po Hegelu, koji najbolje predstavlja ovo stanovište, civilno društvo nije prirodni uslov slobode. Država, po Hegelu, održava nezavisnost civilnog društva u namjeri da ga transformiše i transcendira. Drugim riječima, civilno društvo istovremeno zahtijeva i obezbjeđuje preduslove za institucionalno odvajanje suverene i apsolutne države. Toj verziji odgovara model univerzalne države opisan u Hegelovom djelu "Osnovne crte filozofije prava", 1821.

d) Peta verzija polazi od opasnosti da civilno društvo bude ugušeno novim formama državne intervencije. Najznačajniji reprezenti ove verzije su Džon Stjuart Mil i Aleksis de Tokvil.

Mil u svojoj knjizi "O slobodi", 1859. raspravlja o prirodi i granicama vlasti koje društvo treba da ima nad pojedincem, ističući u prvi plan građansku, odnosno društvenu, individualnu slobodu. Prva oblas ljudske slobode je, po njemu: sloboda svijesti, savjesti, mišljenja i izražavanja; zatim sloboda ukusa, težnji i planiranja sopstvenih aktivnosti; i najzad, sloboda udruživanja pojedinaca, ukoliko to ne ugrožava slobodu drugih.
Za ovaj koncept građanskog društva značajno je i Tokvilovo upozorenje iz knjige "O demokratiji u Americi", 1835-1840 u kojoj skreće pažnju na mogućnost tiranije većine nad manjinom.
Ovoj, petoj verziji civilnog društva korespondira liberalno-demokratska država.

HEGEL I MARKS O CIVILNOM DRUŠTVU

Najrazvijeniju teorijsku artikulaciju distinkcije "građansko društvo - politička država" dao je Hegel koji je povezao na način koji je omogućio da pojam civilno, odnosno građansko društvo postane jedan od osnovnih koncepata političke filozofije političke sociologije.
Po Hegelu, "stvaranje građanskog društva djelo je modernog svijeta". Hegel rasčlanjuje građansko društvo na: ekonomski "sistem potreba", (građansko pravo); političko običajnu integraciju; društvo obrazovanja; institucije administracije.
Hegelov sistem etičnosti socijalnog života ozbiljuje se kroz porodicu, građansko društvo i državu. Polazna tačka u tom sistemu je pojedinac, konkretna osoba, građanin.
Razlikovanje posebnih i opštih interesa i sagledavanje njihove dijalektičke veze i međuuslovljenosti je prva bitna karakteristika Hegelovog shvatanja odnosa civilnog društva i političke države.
Za razlikovanje države i građanskog društva od značaja su i Hegelova izvođenja u kojima pokazuje da je interes pojedinca kao takvih krajnja svrha građanskoga društva. Za razliku od građanskog društva država se sasvim drukčije odnosi prema individui - iz objektivnog duha države individua kao njen član postiče etiku socijalnog života.
Za Hegelovu koncepciju civilnog društva od posebnog su značaja: prvo, sagledavanje da iza interesa (posebnih i opštih) stoje potrebe i sistem potreba; i drugo, da su potrebe i interesi posredovani radom, djelatnošću.
Po Hegelu, građansko društvo ima ozbiljne i imanentne unutrašnje limite. Ono se širi i razvija na slijep, arbitreran i spontan način.
Klasično shvatanje pojma civilnog društva završava se Marksovom kritikom Hegelove koncepcije i njegovim izjednačavanjem civilnog odnosno građanskog društva sa buržoaskim društvom, u radovima: "Kritika Hegelove filozofije državnog prava" i "Njemačka ideologija".
Osobenost Marksove koncepcije je u stavu da se moderna država pojavljuje kao politički izraz društvenih odnosa karakterističnih za građansko društvo, njegovih odnosa proizvodnje i svojinskih odnosa. Najviši politički smisao je smisao za privatno vlasništvo (Marks, Engels, 1972:86).
Dok Hegel govori o moći političke države nad privatnim vlasništvom, dotle Marks u istoj pojavi otkriva moć privatnog vlasništva nad političkom državom.
Marks podvrgava oštroj kritici egoističnu i koristoljubivu dimenziju građanskog društva. Karakteristična je u tom pogledu slijedeća ocjena Bruna Bauera: "Potreba je moćna pogonska opruga koja pokreće građansko društvo. Svako koristi drugoga da bi stvorio zadovoljavanje svoje potrebe, a taj drugi ga opet koristi u istu svrhu." ("Jevrejsko pitanje").
Slijedeća osobenost Marksovog pogleda na građansko društvo je utvrđivanje i naglašavanje njegove klasne osnove i klasne suštine. U "Njemačkoj ideologiji" Marks jasno formuliše tezu da "moderno građansko društvo postaje klasno društvo" - odnosno buržoasko društvo. On u društvenim klasama (staležima) nalazi socijalni izraz i sponu građanskog društva i države: "Staleži su sinteza države i građanskog društva", ali isto tako, "staleži su ustanovljena protivurječnost države i građanskog društva u državi".
Marks ne može a da ne prizna epohalan značaj uspona građanskog društva i emancipacije evropskog urbanog građanstva od vladavinskih sila srednjeg vijeka i feudalnog društva.

SAVREMENI KONCEPT CIVILNOG DRUŠTVA

Civilno društvo je pojam kojim se označava specifičan skup društvenih vrijednosti, čija je polazna tačka ličnost kao građanin. Civilno društvo je društvo građana i njihovih asocijacija u kome se građanin pojavljuje istovremeno u dvostrukom svojstvu: kao osoba, ličnost, individua, ali i kao vlasnik. Najvažniji kolektivni akteri civilnog društva su građanska udruženja (asocijacije), građanske ustanove (institucije) i društveni pokreti. Institucije koje su u direktnom odnosu sa civilnim društvom su porodica, crkva, dobrotvorna udruženja, privatni fondovi, obrazovni sistem i univerziteti, slobodna štampa i nezavisni mas-mediji.
Vrlo je značajna i kulturna dimenzija civilnog društva. Ova dimenzija se oslanja na klasičnu ideju da je jedna od ključnih dimenzija civilnog društva etička vizija socijalnog života.
Civilno društvo je jedan od hermeneutičkih ključeva za razumijevanje kompleksnosti odnosa modernog društva i savremene države, a posebno značajnu ulogu ima u analizi društava u tranziciji i promjenama.
Civilno društvo je arena razmjene u kojoj vlada "dualizam ljudske egzistencije".
Principi na kojima počiva koncept civilnog društva su: (a) autonomija (u odnosu na politiku i državu); (b) asocijativnost (ne-političko udruživanje i organizovanje); (v) kontraktualnost (koja ima dve ravni: globalnu ideju društvenog ugovora kao osnove ne samo političkog autoriteta nego i društvenog poretka; konkretnu ravan ugovornih odnosa; (g) pluralizam (društveni i interesni); (d)individualitet, (đ) solidarnost; (e) samoorganizacija; (ž) privatnost; (z) humanost i humanitarnost; (i) univerzalnost i mundijalnost.
Civilno društvo djeluje prvenstveno kao horizontalna socijalna mreža koju karakterišu, prije svega: (a) neposredna komunikacija; (b) lokalna solidarnost; (v) spontanost i građanska inicijativa; (g) ne-politički i ne-klasno zasnovana kolektivna akcija.
Krajem devetnaestog i tokom dvadesetog vijeka rasprava o odnosu civilnog društva i političke države bila je utihnula. Sve do otvaranja krize savremene države, odnosno do prelaza iz šezdesetih u sedamdesete godine. Praktični događaji u društvenom i političkom životu, kako na Zapadu tako i na Istoku, oživljavaju značaj teorijske paradigme o odnosu civilnog društva i političke države za razumijevanje nekih savremenih događaja i pojava. Najprije je na Zapadu došlo do oživljavanja teorijskog interesa za temu o civilnom društvu, što su izazvala sa dva reda uzroka:
(a) pojava novih (ili alternativnih) društvenih pokreta, krajem šezdesetih i u sedamdesetim godinama;
(b) zamor i preopterećenost "države blagostanja", koja počinje da trpi kritike i sa teorijske desnice i sa teorijske ljevice.

Analize njemačkog sociologa politike Klausa Ofea, posebno u knjizi "Protivurječnosti države blagostanja" (Offe, 1984) ukazuju na razlike, ali i na zajedničke imenitelje i jedne i druge vrste kritike koje su upućivane na adresu države blagostanja. Novi društveni pokreti ustaju u odbranu civilnog društva, odnosno brane onu zonu društvenog života koja može da prekorači suštinske ograničenosti klasične politike i njenih institucija.
Rasprave o odnosu društva i države rasplamsavaju uvijek kada dođe do ozbiljnih kriza države. Do takvih kriza je dolazilo onda kada su:
(a) očekivanja i mogućnosti društva znatno premašivali sposobnosti postojećih institucija države i politike da na adekvatan način odgovore naraslim zahtjevima svojih građana;
(b) ili kada su pretenzije države da sebi potčini društvo dovodile do erozije legitimnosti postojećih državnih institucija.

To su situacije u kojima:
(a) društveno polje postaje u toj mjeri bogatije od političkog da postojeće institucije države, koje bi po definiciji trebalo da budu dovoljno politički reprezentativne, jednostavno više to nisu;
(b) ili, pak, kada autoritarna država mnoge svoje funkcije vrši na rigidan ili pak represivan način i time izaziva opravdano nezadovoljstvo i otpor svojih građana.

Kriza savremene države postala je jako uočljiva od kraja šezdesetih godina i na Zapadu i na Istoku. Država blagostanja na Zapadu, postala je predmetom kritika, kao "preopterećena država".
Model države na Istoku kumulirao je u posljednjim decenijama toliko slabosti da je pad etatističkog tipa organizacije društva dobio oblike kraha i katastrofe, krah modela socijalizma, implozija ili samourušavanje, raspad sistema iznutra.
Krizi preopterećene, intervenionističke i preskupe države blagostanja u zapadnim društvima korespondira kriza nekompetentne, neodgovorne i autoritarne države u istočnoevropskim društvima. Zajednički imenitelj te krize je kriza savremene države koja počiva na društvu rada.
Podjela na Zapad i Istok poslije pada berlinskog zida i svega što je iza toga slijedilo, ima znatno drugačije značenje od onog iz prethodnog perioda.
I na Istoku se mogu izdvojiti dva najvažnija reda uzoraka, koji ponovo vraćaju temu o civilnom društvu u središte teorijskih debata.
Pod jedan red uzoraka mogu se podvesti svi oni pokušaji demokratizacije socijalističkih društava, koji su podsticaje imali odozdo iz društva, za razliku od reformi koje su dolazile od strane socijalističke države.
Za razliku od novih pokreta koji su na Zapadu branili manje ili više ugrožene granice civilnog društva od ekspanzionističkih težnji države, na Istoku su novi pokreti zahtijevali obnovu civilnog društva i politički pluralizam. I civilno društvo i politički pluralizam su pod socijalizmom bili ugušeni ili sasvim redukovani.
Pojava novih društvenih pokreta prethodila političkoj pluralizaciji i pojavi mnogobrojnih političkih stranaka. Desilo se nešto paradoksalno i neočekivano: mada su novi društveni pokreti stvarali pretpostavke i atmosferu za prelazak na višestranački model demokratije, političke stranke će ubrzo potpuno preuzeti primat i potisnuti nove pokrete sa društvene scene.
Drugi red uzroka za vraćanje paradigme o odnosu civilnog društva i političke države vezan je za iskušenja prvih koraka pluralističke demokratije u post-socijalističkim društvima. Pitanja reprivatizacije svojine, sloboda i prava građana, slobodnog političkog i interesnog udruživanja, nezavisne štampe i mas-medija uopšte, samostalnih sindikata, autonomije univerziteta, položaja crkve i mnoga druga, najtješnje su vezana za kompleks civilnog društva i njegovog ponovnog uspostavljanja.
U socijalističkim zemljama predugo je vladalo uvjerenje da je država najbolji čuvar društva. Država je ne samo opstajala, nego i jačala, na pogrešan, birokratski i otuđeni način. Paradoks socijalističke države je u tome što nije bila svjesna da sa jačanjem ona u društvenom smislu postaje sve slabija. Ekspanzija birokratske države je išla na uštrb društva i njegove autonomije.
Zbog konstantno rigidnog i sumnjičavog odnosa prema društvu, svaki dosadašnji praktični oblik socijalizma bio je u biti državni socijalizam. U jugoslovenskoj varijanti se zvao samoupravni socijalizam. Sada može da se konstatuje da socijalistički pokret u istočnoevropskom tipu društava (uključujući i pređašnju Jugoslaviju) nije znao niti je bio spreman da državni i ideološki projekat socijalizma transformiše u društveni i demokratski model socijalizma. Socijalistička država je velikim dijelom ukinula civilno društvo i obezbijedila svoju potpunu dominaciju nad svim zonama društvenosti. Ta redukcija nije bila samo praktična, niti samo ideološka, već i teorijska.
Pojam civilnog društva od svojih početaka do danas ima antietatistički impuls i snažan demokratski naboj. U suštini ovoga pojma je ideja o nesvodivosti društvenog na državno.
Važan demokratski uticaj ima koncept civilnog društva za post-socijalistička društva, društva u tranziciji od jednopartijskog političkog sistema ka sistemu višestranačkog političkog pluralizma. Koncept civilnog društva ima često ključnu ulogu u proces ubrzanih demokratskih promjena (kao što je to bio slučaj u Poljskoj, Čehoslovačkoj, Mađarskoj i Sloveniji).
Među mnogim pretpostavkama za postojanje i djelovanje civilnog društva:
(a) vladavina prava i pravna država;
(b) garantovana građanska prava i slobode;
(v)proceduralna demokratska pravila i institucije;
(g) demokratska politička kultura i
(d) participativna demokratija i sloboda samoorganizovanja.

To su neke od pretpostavki na kojima počiva i manje ili više prisutna podjela na civilno društvo i političku državu u moderno doba.
Sužavanje ili ugrožavanje relativne autonomije civilnog društva na dugi rok i direktno pogađa stabilnost države i političkog poretka. Ako pod političkim poretkom podrazumijevamo skup institucija, procedura i "pravila političke igre", kao i određeni profil političke kulture i vrijednosti političkog života, onda se autonomno civilno društvo, sa svojim aktivnostima i institucijama, pojavljuje kao neophodna stabilizirajuća društvena osnova političkog poretka. U tom smislu su obrazovni sistem, kultura, univerziteti, nauka, mediji i slobodna štampa, uz porodicu, ekonomiju i druga društvena polja, značajni nepolitički stubovi svakog političkog poretka.
Istraživanje nastoji da, što je moguće jasnije, slijedi liniju podjele i razlikovanja onoga što jeste i što nije civilno društvo, i onoga što jeste i treba da bude i što nije i ne treba da bude polje državne akcije i intervencije.

ZAKLJUČAK

Proučavajući literaturu koja se bavi pitanjima civilnog društva može se zaključiti da je civilno društvo pojam kojim se označava specifičan skup društvenih komunikacija i socijalnih veza, socijalnih institucija i društvenih vrijednosti čija je polazna tačka i glavni akter ličnost kao građanin.
Sužavanje ili ugrožavanje autonomije civilnog društva na duži rok direktno pogađa stabilnost države i političkog poretka. U tom smislu obrazovni sistem, kultura, univerziteti, nauka, mediji i slobodna štampa uz por. ekonomiju i druga društvena polja, značajni su nepolitički stubovi svakog političkog poretka.
U socijalističkim zemljama predugo je vladalo uvjerenje da je država najbolji čuvar društva. Država je ne samo opstajala, nego i jačala, na pogrešan, birokratski i otuđen način. I civilno društvo i politički pluralizam su bili pod socijalizmom ugušeni ili sasvim redukovani.
Razvojem civilnog društva došlo je do formiranja velikog broja nevladinih organizacija, koje predstavljaju jedan od najčešćih i najpristupačnijih načina nepolitičkog djelovanja.

LITERATURA

1. http://bs.wikipedia.org/wiki/Civilno_drustvo
2. Džon Kin, Civilno društvo, Filip Višnjić, Beograd, 2003
3. Džon Stjuart Mil, O slobodi, Filip Višnjić, Beograd, 1988
4. http://bs.wikipedia.org/wiki/LevijatanThomas_Hobbes
5. Aleksis de Tokvil, O demokratiji u Americi, S. Karlovci-Titograd, 1990
6. G.V.F.Hegel: Osnovne crte filozofije prava, V.Masleša, Sarajevo, 1964

preuzmi seminarski rad u wordu » » » 

Besplatni Seminarski Radovi