Feminizam i prava žena

Da li u današnjem svetu ima mesta za feminizam? Da li danas, kada su osvojene mnoge slobode, kada ima osnova za govor o sve većoj ravnopravnosti muškaraca i žena, kada se žene sve češće i sve raznovrsnije pojavljuju u mnogim sferama javnog života, ima smisla govoriti o feminizmu? Mnoge mlade žene koje uživaju stečena prava i slobode ne prepoznaju uticaj koji je rad prethodnih pokoljenja žena imao na njihove živote, što često, nažalost, vodi izostanku solidarnosti i razumevanja onih žena koje «same nisu uspele» da nadmaše «zastarele» društvene zahteve i norme. Ako bismo pokušale da razložimo našu svakodnevicu – u kojoj se prepliću privatna i javna sfera, u kojoj radimo, glasamo, čitamo, vodimo ljubav, pratimo medije, govorimo, odlazimo na izložbe, u crkvu ili na mirovne skupove – naićićemo na stvari o kojima žene do pre samo stotinak godina nisu mogle ni da sanjaju, a koje danas predstavljaju sastavni deo naših života. Feminizam je tome umnogome doprineo, iako toga najčešće nismo nimalo svesne.
Feminizam kao pokret vezan je za period buržoaskih revolucija koje su istakle zahteve za slobodu i ravnopravnost, okupljajući široke narodne mase u borbi protiv okova preživelog feudalnog sistema.
Reč „feminizam“ ulazi u francuski jezik počev od 1837. godine. Proučavanje „položaja žena kroz vekove“ nameće implicitno problem norme, to jest određenja u odnosu na koje bi se taj položaj mogao proceniti. To određenje može biti položaj žena u prethodnoj epohi, nekoj društvenoj klasi ili određenom društvu ili jednostavno položaj žena u odnosu na grupu suprotnog pola, to jest muškarce. U tom slučaju bi se na osnovu poređenja moglo reći da se položaj žena pogoršao, ili da je podređen u odnosu na položaj muškaraca.
Istraživači u oblasti društvenih nauka najčešće prikrivaju pravo stanje stvari, uglavnom nesvesno, kada govore o položaju žena. Iznenađujući primer jeste savremena statistika o radu: za žene domaćice smatra se da ''ne rade'', iako je ukupno vreme njihovog rada u domaćinstvu jednako ili čak i prelazi ukupan broj sati stalno zaposlenih ili onih koji su honorisani.
Posle androcentrizma, etnocentrizam je jedna od ključnih prepreka za pravilnu procenu položaja žena u proučavanim društvima. Etnocentrizam se sastoji u tome da onaj koji istražuje određeno društvo projektuje vlastite norme i uzima iste kao apsolutne kriterijume. Tako se mladi Francuzi oba pola pri poseti Kini zgrožavaju nad činjenicom da mladi Kinezi nemaju seksualne odnose pre braka, kao da jedan narod koji je, u samo jednoj generaciji, morao da savlada stranu okupaciju, građanski rat, glad i epidemije, mogao da u svoje prioritete uvrsti i seksualnu revoluciju. Uostalom, kineski puritanizam se odnosi na oba pola koja su, prema tome ravnopravna, a Kineskinje su čitavu generaciju pre Francuskinja imale pravo na kontracepciju i abortus, čime su mnogo pre njih preuzele kontrolu nad rađanjem i zadobile zakonsku ravnopravnost sa muškarcima u braku.
Statocentrizam je drugi vid etnocentrizma. Sastoji se u tome da se norme sopstvene društvene klase uzimaju za jedine norme i da se skriva sve što se od njih razlikuje.
Da zaključimo: položaj žena bi trebalo proceniti upravo u odnosu na moći i privilegije kojima raspolažu muškarci u određenom vremenu i društvu. Prihvatanje tog pristupa moralo bi da uključi odbacivanje hronocentrističkog stava koji nastoji da proceni stanje u prošlosti na osnovu feminističkih normi u savremenom društvu, zatim, odbacivanje androcentrističkog stava zasnovanog na projekciji patrijarhalnih predrasuda da pri ispitivanju pojedinih društava, odbacivanje etnocentrističkog stava koji, i na vremenskom i na prostornom planu, preslikava norme našeg evropskog ili zapadnjačkog društva, i najzad statocentrizam koji društvenu klasu kojoj neko pripada uzima za apsolutno merilo. Naravno, još uvek ne postoji istorijski pristup koji bi bio lišen svih ovih nehotičnih iskrivljavanja.
Ovaj rad upravo govori o toj razlici između muškog i ženskog pola, o prednostima ili nedostacima, iako ih po mome mišljenju ne bi trebalo biti.

1. Položaj žena kroz istoriju

Počeću od 19.veka, jer je tema rada feminizam a ne istorijat položaja žena u društvu. Savršena žena je prema Starom zavetu “odevena snagom i dostojanstvom”. Hvaljena je pre svega zato što je bogobojazna. Dobra je žena vrlo poštovana, smatrana darom od Boga. Osim što rađa i podiže decu, idealna žena upravljala je svojim domaćinstvom. Područje njene delatnosti nije bilo usko ograničeno i moglo se proširiti van ograničenja domaćinstva. U izraelskom društvu su žene cenili prema njihovoj ulozi rađateljica dece. Žena koja nije mogla imati dece bila je stigmatizovana. Ponekad je znala posegnuti za očajničkim rešenjem, npr. poslati muža drugoj ženi kako bi se pobrinula da on sigurno dobije sina. Izraelska je žena kao majka zahtevala čast i poštovanje. Deca su vaspitavana tako da poštuju oca i majku.

U 19. veku, za žene radnika, koje nisu mogle doći do bilo kakvog vlasništva, ostao je rad u fabrici, uvek osporavan i najlošije plaćen. U tim uslovima, ideologija o „ženi za šporetom“ dostigla je vrhunac, jer su je svi koristili ili su barem verovali da je koriste. U 16. veku vodila se rasprava o „radu žena“, u 19. veku su se svi jednoglasno izjasnili protiv njega. Uporno se zaboravlja da je 40 do 50% žena koje su živele u gradu bile neudate i da su samo pomoću svoje radne snage mogle da opstanu. U nedostatku posla, mnoge od njih su se odavale prostituciji. Uopšte ne iznenađuje što su se u ovakvim uslovima žene svih društvenih slojeva pobunile: radnice protiv niskih plata, nezaposlenosti, trajanja poslova koje su im davali, a žene iz buržoaske klase protiv oduzimanja svih političkih i ekonomskih prava. Uprkos preprekama, žene iz svih društenih sredina izražavaju i praktično i verbalno, nezadovoljstvo zbog uništenja koje im preti.

U 20. veku, Međunarodni savet žena (ICW) nastavio je borbu za ekonomska, porodična i politička prava žena. Lokalni ogranci saveta ICW stvoreni su u svakoj zemlji. Međunarodni kongresi su se održavali periodično. U Francuskoj, Nacionalni savet francuskih žena (CNFF) (april 1901.) obuhvatao je „četrdesetak ženskih udruženja i radova koji imaju za cilj poboljšanje položaja žene u pogledu obrazovanja, društva i morala“.

Tokom Prvog svetskog rata, veliki broj žena je bio zaposlen u fabrikama oružja u Francuskoj, Engleskoj, itd, kako bi zamenile muškarce koji su mobilisani. Tada je i zaboravljena razlika između uloga žena i muškaraca i princip majke domaćice; otvoreno je obdanište kako bi se ženama omogućilo da ispune svoju profesionalnu dužnost. Žene iz građanske klase prijavljivale su se za rad u obaveštajnim biroima, za brigu o teškim bolesnicima, traženje nestalih, pomoć zarobljenicima, itd. One su u prvi plan postavile borbu za mir.

1.1 Period između dva rata

Posle Prvog svetskog rata, žene su imale pravo glasa u 21 zemlji. Velike feminističke organizacije kao IAW i savet ICW posvetile su se uvođenju preventivnih mera za sprečavanje rata i odbrani prava radnica i žena: položaj radnika, dečiji dodatak, jednaki uslovi rada za oba pola, zaštita vanbračne dece, pravo udate žene da zadrži svoje prezime i nacionalnost. Ova dva udruženja su se spojila u Ženevi u Ujedinjenu Komisiju organizacija koje predstavljaju žene; ona je obuhvatala i Međunarodnu Ligu Žena za Mir i Slobodu, Umereno hrišćansko žensko udruženje, Svetsko hrišćansko udruženje mladih žena,...

Francuske feministkinje su imale manje sreće kada su u pitanju politička prava jer su, uprkos tome što je Narodna Skupština prihvatila pravo žena na glasanje, naišle na protivljenje udružene opozicije, u zemlji i Senatu, katolika reakcionara, Hitlerovih učenika koji su tada počeli da se organizuju u Francuskoj i na protivljenje stare masonske lože koja je verovala da davanje prava glasa ženama povećava uticaj ispovedaonice na glasanje.

Što se braka tiče, prvi uspeh postignut je 1932. kada je usvojeno pravo žene udate za strance da zadrži svoju nacionalnost. Stidljiva reforma statuta o braku iz 1938. nije zadovoljila Francuskinje, zato što su muževima i dalje ostavljena preterana prava. Francuskinje su tek tada dobile pravo na ličnu kartu bez pristanka muža.

Tekovine žena u Sovjetskom Savezu pre 1940. godine: Dok su feministkinje na Zapadu borile za dobijanje ekonomskih, političkih i građanskih prava, ruske žene su se zajedno sa muškarcima pripremale za komunističku Revoluciju 1917. koja će ih do tih prava dovesti. Što se političkih prava tiče, proglašena je jednakost žena i muškaraca, ali su Ruskinje, od najbogatijih plemkinja do najsiromašnijih radnica, izmenile uloge muškaraca i žena u mnogo većoj meri nego što je bilo određeno ovim zakonima o jednakosti. Uprkos govorima o ravnopravnosti, znalo se mesto žene u porodici, na poslu i u društvu.

2 Period obnove feminizma

Borba za razdvajanje seksualnosti od rađanja na Zapadu: Razvoj hemije i medicinske tehnike omogućilo je da se započne proizvodnja efikasnih sredstava za kontacepciju i, zahvaljujući njima, žene su po prvi put mogle da ostvare ono što su hiljadama godina pokušavale: da razdvoje seksualnost od rađanja. Abortus je odobren 1967. u Engleskoj, zatim slede Sjedinjene Države 1973, Francuska 1975, Italija 1978. i Belgija 1990. godine.

U oblasti „privatnog života“, feministkinje su se takođe pokazale kao inovatori, jer su odbijale da u svakodnevnom životu priznaju postojanje granice između privatnog i javnog života i između svakodnevnih ideoloških i praktičnih aktivnosti. Statistike iz svih zapadnih zemalja potvrđuju da se broj venčanja smanjio, da je natalitet opao, a da se broj razvoda, naročito na zahtev žena, povećao, što pokazuje da žene više ne hrle u brak kao što su to činile njihove majke. Statistike pokazuju da što je nivo obrazovanja viši, to se ređe udaju i češće razvode. Veliki broj slobodnih veza i porodica sa jednim roditeljem, isprobavanje ljubavnog života mimo odnosa među suprotnim polovima predstavljaju zamenu za tradicionalni brak.

U oblasti kulture, žene sa upornošću progone seksizam prisutan u oslikavanju i predstavljanju žena u književnosti, mas-medijima, publicistici. Žene su svuda osnovale izdavačke kuće koje, zahvaljujući objavljivanju brojnih radova o ženama, šire feminističke ideje.

2.1 Položaj žena u zemljama istočne Evrope od 1945. godine

U zemljama sa planskom ekonomijom na istoku Evrope, žene su imale nešto bolji položaj što se tiče zaposlenja i socijalnih službi. Stopa njihove aktivnosti bila je viša nego na zapadu. Prostitucija i pornografija nisu bile uzdignute na nivo institucije. Jedno uporedno istraživanje obavljeno između 1980. i 1985. u 14 evropskih zemalja, pokazalo je, na Istoku kao i na Zapadu:
1. Da se stopa aktivnosti žena, inače niža od stope aktivnosti muškaraca, smanjuje u zavisnosti od broja dece, dok za muškarce u istom slučaju ostaje nepromenjemna;
2. Da žene zarađuju manje od muškaraca, čak i onda kad se bave istim poslovima;
3. Da žene posvećuju mnogo više vremena od muškaraca obavljanju kućnih, neplaćenih poslova; otuda imaju mngo manje slobodnog vremena u toku dana nego muškarci.

U sociologiji je ženama mesto bilo jasno određeno - njima je pripadala sociologija porodice. U porodici žene dolaze na svoje, jer one jesu porodica. Činjenica da sociologija ženi i odnosu polova posvećuje pažnju isključivo u okviru sociologije porodice jasno govori o tome da je sociologija kao nauka organizacijom svoje discipline zapravo kopirala postojeću društveneu strukturu i da polazi i zaustavlja se na tome da je ženi mesto u porodici. Status sociologije porodice istorijski je povezan sa položajem žene u društvu i teorijskim statusom ženoskog pitanja. Socijologija porodice iz svoje ograničenosti može izaći tek onda ako se njen subjekt - žena i u njen predmet - porodica, prestanu tumačiti izolovano od svih ostalih društvenih subjekata i područja.

Žena kao majka mora biti potpuno odana, ne samo svojoj deci već i svojoj ulozi. Mora biti majka koja razume svoju decu, koja ih voli i mnogo daje, mora biti sposobna za ogromnu žrtvu. A sama je najbolji primer svojoj deci. Pre nekog vremena, posebno kolonijalne Amerike, očevi su učeni da su oni najbolje osobe za odgajanje dece, a ne majke. Danas briga za djecu virtualno i isključivo još uvijek pripada majci. Ali je mnogo teže nego pre. Odgovornosti su se udvostručile. Odgovorna je za dečju emocionalnu stabilnost i psihički razvoj. Uprkos tome što se veća odgovornost pripisuje majci, smatram da bi ona trebala biti jednaka za oba roditelja. Upravo zbog te reči “roditelji”. Detetu su potrebni i majka i otac, jer svako nečim drugim doprinosi gradnji i usavršavanju detetove ličnosti.

Feministkinja Naomi Woff govori da žene ništa ne sprečava osim njihova vlastita mentaliteta žrtve. 1997. BBC je u emisiji Panorama pokazao kako se djeca osjećaju loše za vrijeme dok su im majke na poslu. A celo vrijeme odgovornost očeva nije bila ni pomenuta u komentaru.

Po vijestima, sudskim dokumentima i podacima njujorškog centra za reproduktivno pravo vidi se da je najmanje 200 žena u 30 država bilo uhapšeno i optuženo za nemarno ponašanje tijekom trudnoće. Žene čija je novorođenčad testirana pozitivno na kokain su optužene i za napad smrtonosnim oružjem. Jasno je da i muškarci i žene još uvijek vide majku kao centralnu osobu u životu dece i iako je 64% majki sada u radnom odnosu, od njih se očekuje da se žrtvuju za upotpunjavanje obveza. Kada žena i njene funkcije rađanja i brige o djeci ostanu u sferi prirodne determinacije, tada i porodica lako poprima karakteristike “prirodne” institucije u kojoj su po nekom davno sročenom biološkom scenariju za sva vremena utemeljena i suprotstavljena dva sveta - svet muškarca i svet žena.

3 Novi feministički pokret

Novi feministički pokret je nastao u vrieme najvećeg prosperiteta zapadnih društava. Pokazao je da i dalje ostaje nerešen problem odnosa polova i njihove ravnopravnosti. Pitanje odosa polova, korena njihove hijerarhijske asimetrije u društvu postaje jedno od sve značajnijih pitanja koje sociologija sebi postavlja. Ženski pokret pokazuje delić nepoverenja prema teorijskom mišljenju. Tako je ženski pokret pokazivao to nepoverenje i prema sociolozima koji su pretvarali žene u objekte svojih proučavanja. Na organizacionom planu se osnivaju sekcije za pitanja odnosa među polovima. Uvodi se novi predmet koji se naziva “Women´s studies”. Na organizacijskom planu, u nacionalnim sociološkim udruženjima do promene je prvo došlo u Sjedinjenim Američkim Državama. Talas ženskog pokreta se krajem 60.-ih i početkom. 70.-ih i začeo u ovoj sredini.

Intelektualna motivacija žena da odgovore na pitanja neravnopravnosti žene su nazvale “Women´s studies” ili “ženske studije”. S jedne strane su to učenja o ženi i kritička proučavanja svih aspekata društvenog odnosa polova, društvene podele rada, prirode i istorije gde analiza žene zauzima središnje mesto. S druge strane su to učenja za ženu, a ne samo o ženi. To su “Studije žena o ženama za žene”. Ženske studije su po mišljenju većine autora nastale pod direktnim uticajem i zahvaljujući rastu ženskog pokreta. Ženske studije su deo i posljednji odbljesak studentskog pokreta iz 60-ih godina. Studentski pokret je kao glavni cilj postavio reformu univerziteta i pokušao se suprotstaviti monopolu univerziteta nad strukturom i definicijom znanja, nad formom i sadržajem visokog obrazovanja.

Motivi organizovanja kurseva ženskih studija su slični impulsima koji su doveli do rasnih i etičkih studija. U središtu je bio pokušaj reinterpretacije društvenih fenomena uključivanjem zanemarenih i “nerelevantnih” tema kao što su pol i rasa i korigiranje društvene teorije u svetlu nove kritičke svesti. Najznačajniji trenutak u teorijskom sazrijevanju i osvajanju akademskog statusa ženskih studija je osnivanje časopisa The Signs - Journal of Women in Culture and Society, 1975.g. koji uređuje grupa akademskih feministkinja.

Cilj je da problem odnosa polova postane relevantno pitanje svih društvenih nauka, ali da istovremeno zadrži izvesnu nezavisnost kojom bi se omogućio razvoj i teorijska elaboracija ovog problema sa interdiscipliniranog stanovišta. Ravnotežu između integracije i nezavisnosti je teško postići u praksi. Pored silne želje za postizanjem i jednog i drugog, ipak se vidi težnja ka jednom od toga. Sarah Hoagland smatra da bi kursevi ženskih studija trebali biti u poziciji da se suprotstavljaju tradiciji, a ne da od nje budu ignoriani. Da bi ženske studije bile moguće bilo je neophodno da problem položaja žene i odnosa polova prestane biti mali deo velikih problema. Želim da postanem osoba koja je i samosvojna i oslonjena, osoba koja nije ni odvojena ni asimilirana, osoba koja je u zajednici jedna među mnogima, to ja nazivam samooblikovanjem“.

Nejednakost polova je prvi oblik društvenog antagonizma. Oslobođenje žene, njeno izjednačavanje sa muškarcem jeste i ostaje nemogućnost dok je god žena isključena iz društvenog proizvodnog rada i ograničena na kućni privatni rad. Sociološko razumevanje sposobnosti pokazatelj je stepena razumevanja ljudske društvenosti - najbitnije kategorije u sociološkom razmišljanju i tumačenju.

Seksizam, kao i rasizam, predstavlja interpretaciju ljudske različitosti biološkog porekla kao nepromenljive i nepobitne osnove društvene nejednakosti. On je sastavni deo konzervativne kolektivne svesti kojom se opravdavaju nejednaki odnosi među ljudima kao odnosi među nejednakim prirodama. Seksizam je ideološki izraz društvenog odnosa neravnopravnosti polova.

Tokom samih početaka drugog talasa ženskog pokreta, sa svojom prijateljicom A. Posećivala sam nedeljna okupljanja jedne grupe za podizanje svesti. Nedavno smo upoređivale naše zabeleške: šta se po tebi tamo dešavalo? Šta je po tvom mišljenju trebalo da se promeni u našim životima? A. je rekla: 'Sada mogu da budem žena, to mi više ne deluje tako ponižavajuće. Mogu prestati da potajno fantaziram da sam muškarac, što sam činila ranije, pre nego što sam dobila decu. Sada mogu da nađem vrednost u onome od čega sam se ranije stidela'. Njen odgovor me je zaprepastio. Moje su misli, proizišle sa istih okupljanja tih godina, bile gotovo sasvim suprotne: 'Sada više ne moram da budem žena. Nikada ne moram da postanem majka. Činjenica da sam žena oduvek je bila ponižavajuća, ali sam mislila da odatle nema izlaza. Sada sa samom idejom 'žene' možemo činiti šta nam je volja. 'Žena' je moje ropsko ime; feminizam će mi pružiti slobodu da pronađem neki sasvim drugačiji identitet,

4 Feminizam i prava žena u Srbiji

Kada se u Srbiji kaže feminizam, misli se na vremenski i prostorno razbacane i neretko razjedinjene napore pojedinki i grupa da konstruišu i ostvare bolje i jednakije uslove za život žena širom planete. Neki od tih pokušaja bili su uspeliji, prihvatljiviji i razdraganiji po svom karakteru od ostalih. Neki, pak, direktno doprinose nerazumevanju, stereotipizaciji i „strahu od feminizma“ koji osećaju i muškarci i žene. Kako gornji navod pokazuje, očekivanja od feminizma se od žene do žene razlikuje, u onoj meri u kojoj se i feministkinje međusobno razlikuju, i te razlike po sebi nisu nešto što feminizam iznutra razjeda, već upravo ono što omogućuje da u njegovoj širini i raznovrsnosti toliko različitih osoba nađe okrilje. Da, najzad, za sebe može reći „Ja sam feministkinja“, a da se pritom ne skriva iza nekog skučenog kolektivnog identiteta.

Feminizam nije fenomen koji je izdvojen iz svakodnevnog života, nije, dakle, nešto što zanima odabranu manjinu – bilo da je reč o aktivistkinjama ili o teoretičarkama. U poslednjih sto godina, a osobito u poslednjih četrdeset godina, feminizam kao globalni pokret i globalna svest ostavlja traga na svaku kulturu, u različitim režimima, u različitim sredinama koje odlikuju različite (manje ili više patrijarhalne) tradicije. Autorke čiji su tekstovi sabrani u knjizi „Neko je rekao feminizam?“ dele duboko uverenje da u 2007. godini ne postoji nijedan aspekt svakodnevnog života, života žena, ali i života muškaraca, koji nije zahvaćen ili bar na neki način obeležen feminizmom. Žene su zaista živele drugačije pre sto, pre pedeset i pre dvadeset godina. Način na koji živimo danas, uživajući sve ili većinu privilegija koje su našim prethodnicama bile nezamislive ili su se za njih postepeno borile (navešću samo pet ključnih prava – glas, rad, obrazovanje, abortus i razvod), temeljno se razlikuje od onoga što je obeležilo prošlost žena.

Tekstovi se bave pravima i slobodama (glas, rad, obrazovanje, razvod i abortus), presekom ličnog i političkog (brak i porodica, religija, žensko zdravlje, prostitucija), identitetima i razlikama (lezbejke, Romkinje, pitanje rase i roda), predstavljanjem žena (jezik, mediji i popularna kultura), umetnošću (književnost, pozorište i vizuelne umetnosti), teorijom i aktivizmom (mirovna politika, globalizacija feminizma, antropologija i psihologija), i istorijskim presecima (privatno/javno, presek kroz istoriju feminizma).

Cilj ovog zbornika je da načini presek kroz istoriju i pokaže kako je bilo pre pojave feminizma, i kako je posle njega. Taj presek predstavlja osnovnu nit među svim tekstovima u knjizi. On istovremeno teži tome da se pokaže i kao poprečni presek kroz našu svakodnevicu – budući da tekstovi treba da pokažu različite aspekte naših života koje svakoga dana vodimo u privatnoj i javnoj sferi. Autorkama je data sloboda da same odluče u kojoj vremenskoj tački lociraju početak istorije o kojoj pišu.

Žene su i danas utopljene u patrijarhalni sistem čije zastrašujuće posledice trpe. Istorija žena nije samo istorija njihovog ugnjetavanja, već i istorija ništa manje skrivanog otpora koji su one vekovima pružale tom ugnjetavanju i zatvaranju. Istorija protesta koji je poprimio šire razmere kada su ideje o emancipaciji pojedince, nastale u doba renesanse, prodrle postepeno u sve socijalne slojeve. Ta pobuna danas dostiže vrhunac u pokretima za oslobađanje žena, ma kako se oni zvali. Dok su u severnim zemljama ovi pokreti, nastali početkom sedamdesetih godina prošlog veka.
Tokom poslednjih trideset godina, feministički pokret u svetu pretrpeo je velike promene:

- pošto se neo-feminizam sedamdesetih godina na zapadu prvenstveno borio za seksualne slobode žena i pravo na kontrolu rađanja, tekovine ovih borbi omogućile su mlađim generacijama da posvete više pažnje drugim vidovima seksizma koji koče emancipaciju žena;
- ranije je postojao veliki jaz između radikalnih feministkinja i žena koje su obavljale službene dužnosti u državi ili međunarodnim organizacijama, dok su danas i jedne i druge spremne na saradnju u cilju poboljšavanja položaja žena;
- nerazumevanje, pa čak i sukobi, koji su u prošlosti predstavljali barijeru između feministkinja sa severa i žena sa juga, zamenjeni su danas mnogim sličnostima. Tako su pre trideset godina, afričke žene s negodovanje pristale da feministkinje iz zapadnih zemalja ustanu protiv ritualnog odsecanja kao napad na pravo žena na zdravlje; a danas su afričke žene te koje na čelu udruženja vode energičnu borbu protiv tog vida sakaćenja žena

U svom delu „Politika“, Andrew Heywood razmatra feminizam u trećem poglavlju „Političke ideologije“ . Ovo delo složenoj i dobro poznatoj temi pristupa na sasvim svež i intuitivan način. Ovo istinski stimulativno, koncizno i razumljivo štivo predstavlja potpun uvod u izučavanje politike. Sačinjeno je tako da bude od koristi ne samo studentima koji pohađaju predmete u okviru ove discipline već i širem čitalaštvu. Pod originalnim naslovom „Feminism as an ideology committed to promoting the social role of women and, in most cases, dedicated to the goal of gender equality , autor tumači feminizam kao ideologiju koja je posvećena pozitivnoj promociji socijalne uloge žene kao i postizanju polne jednakosti.

Mlađe žene – posebno one koje su rođene tokom poslednjih godina Titovog života, odnosno one koje su odrastale u tzv. postkomunističkom razdoblju – nemaju doživljaj da im je to omogućio bilo kakav sistem ili ideologija, a svet u kojem je i najbliža istorija uvek već daleka, onemogućuje im da vlastite mogućnosti sagledaju kao učinke nekih ranijih borbi i stremljenja. Iako je to u izvesnom smislu obeležje svakog 'postfeminizma', žene su danas više nego ikada uverene da su za sve što jesu same zaslužne. Utoliko, ako je za feminizam ikada i bilo mesta, on je sada izlišan, i poput drugih kolektivnih i potencijalno opresivnih identiteta i njega treba odbaciti.

Izraz 'treća scena' koji sam izabrala kao oznaku za feministkinje rođene između 1971. i 1986. godine u Srbiji (u kom se starosnom rasponu pojavljuju u knjizi), treba da asocira na treći talas feminizma, ali treba i da načini jasan odmak od njega. Naime, iako u generacijskom smislu spadamo u pripadnice 'trećeg talasa', ono o čemu pišemo nije kritički, dekonstruktivni osvrt na postojeće stanje stvari, već je po svemu drugotalasni pokušaj ponovnog čitanja istorije u kojoj su žene/feministkinje vidljive. Predstavnice onog što bi generacijski moglo da odgovara drugom talasu u globalnim razmerama, u Srbiji iza sebe naprosto nisu ostavile jedan obuhvatni pregled koji bi ovdašnjoj publici razjasnio kako je feminizam uticao na žene. Takvih je pokušaja, dakako, bilo, ali su oni bili fragmentarniji i opterećeniji nekim drugim obzirima i uzusima.

Tokom poslednje dve decenije feministička teorija se uključila u tokove i kretanja savremene filozofije. U tom kontekstu feministička teorija je pokušala da nadoknadi ono što je propustila u procesu konstituisanja modernog političkog subjekta, ali, istovremeno, i da odgovori na izazove postmoderne filozofije u kojoj se taj subjekt dovodi u pitanje, gde se, za razliku od priče o Jednom, postavlja i pitanje Drugog/ Druge. Prema tome, paralelno sa uspostavljanjem identiteta, otvarale su se teorijske mogućnosti za razlike. Međutim, ovaj prostor za razlike ugrozio bi učinkovitost ženskog političkog subjekta.

Jedan od najznačajnijih doprinosa savremenoj feminističkoj političkoj filozofiji predstavlja rasprava Kerol Pejtman (Carole Pateman), Polni ugovor (Sexual Contract). Ova rasprava je najozbiljnije preispitivanje teorija društvenog ugovora sa feminističke tačke gledišta. Ona objašnjava kako društveni ugovor kao izraz patrijarhata, ali u obnovljenom, modernom obliku opstaje i danas, lažno se predstavljajući kao njegovo prevazilaženje. Kerol Pejtman razlikuje tradicionalni, klasični i moderni patrijarhat. Međutim, ključna je razlika između prva dva, koji se oslanjaju na očinsko pravo (prvi na očinsko pravo kao na model za upravljanje državom, dok drugi izjednačava očinsku i državnu vlast), i trećeg. Jer, činjenica je da se prelaskom u moderni patrijarhat poriče očinsko pravo, ali patrijarhat se, tvrdi K. Pejtman, ne napušta, već se samo transformiše u bratstvo. Društveni ugovor jeste bio neophodan, jer otac ostaje razvlašćen, ali tim ugovorom vlast dele samo braća, dakle muškarci. Oslanjajući se i na fikciju kao onu koja nudi uverljiva objašnjenja K. Pejtman nas upućuje na Frojda (Freud): "On završava Totem i tabu rečima, 'u početku beše delo'. Ali, koje delo? Pre nego što oca mogu ubiti sinovi, žena mora postati majka: da li je to delo povezano sa 'strašnim zločinom'?". Društveni ugovor, dakle, ne osporava izvorno patrijarhalno pravo: "pravo muškarca na seksualni pristup ženi". Otac, naime, mora prvo postati muž, da bi na osnovu toga, stekao očinsko pravo.

Prema tome, pitanje savremene feminističke političke teorije glasi: kako obezbediti legitimitet i autonomiju ženskom subjektu u njegovom/njenom političkom delovanju. Taj politički subjekt se konstituiše prepoznajući sopstvenu razliku u odnosu na već utemeljeni jaki subjekt koji je u posedu političke moći; istovremeno, žena, jer o njoj je reč, tek time zadobija sopstveni identitet, koji joj je upravo potreban. Živo osećanje razlike ostaje. I to je, po svoj prilici, najozbiljniji doprinos feminističke teorije savremenoj filozofiji. Međutim, tamo gde je postmoderna filozofija uglavnom samo pričala priču o razlikama, feministička teorija je tu priču živela obnavljajući takozvanu filozofiju glavnoga toka, kojoj bi, da nije osvežavanja sa margina, povremeno pretilo da bude samozadovoljna i isušena.

Ali, naš problem nije filozofija glavnoga toka. Feministička filozofija je primorana na dalje usložnjavanje sopstvene pozicije. Naime, u stalnom podsećanju na razlike ona nema izbora, osim da i sama sebe razlikama obnavlja, ili da dovede u pitanje svoje temeljne pretpostavke i time zapadne u ćorsokak. Ako već okolnosti koje (više) ne možemo da biramo, pokušamo da na trenutak posmatramo iz drugog ugla, da li je moguće da to bude - skupo - plaćena mogućnost nekog novog početka.

ZAKLJUČAK

Na neki čudnovat način, gotovo se po pravilu događa da kada se neke velike bitke u istoriji čovečanstva okončaju, potonje generacije doslovno zaborave da su one ikada i bile vođene. Nataloženost istorijskih dostignuća koja su svakoj novoj generaciji u sve većem obimu dostupna, previše često se posmatra kao nešto razumljivo samo po sebi. Danas, štaviše, postoji toliko „dostupnih“ dostignuća – osvojenih prava, razvijenih ideologija, političkih uverenja i principa delovanja – koje po volji možemo slagati i razmeštati, zaboravljajući kako i kada (pod kojim uslovima) oni počinju da važe. Sadašnjost toliko obiluje raznovrsnim sadržajima, da se bez istorije, reklo bi se, sasvim lagodno može živeti. Međutim, taj zaborav, a neretko i izvestan prezir prema istoriji koja je oblikovala sadašnjost koju živimo, može proizvesti suprotne učinke onome za šta se zalažemo i u šta verujemo.
Istorija žena pre svega znači javno otkriti da je ona ugnjetavana i da je istina o njoj prikrivana. Jer prikrivanje je deo ugnjetavanja: ništa nije slučajno, a neutralna nauka ne postoji. Zbog toga se istinska istorija žena pojavljuje tek kada su feminstkinje Severne Amerike i Evrope, kojima su se danas pridružile feministkinje Trećeg sveta, pokušale da razbiju zid tišine kojim je obavijena istina o njima i da istraže prošlost koja ne prestaje da nas iznenađuje.
Činjenica je da je žensko pitanje, problem položaja žene i neravnopravnog odnosa polova, pre erupcije ženskog pokreta s kraja 60ih godina zapravo itekako bio već integrisan u postojeće akademske discipline. U sociologiji, psihologiji, antropologiji postojala su područja u kojima su se razmatrali problemi položaja žene i odnosa polova. Takva “integrisanost” ovih pitanja obezbeđivala je njihovu marginalnost. Ta integracija je spriječavala problematizaciju ovih pitanja, mogučnost celovite redefinicije njihovog značenja i prelaženje fragmentisanih uvida koji su ostajali u okviru svake od disciplina.
Moderni ženski pokret je snažno ukazao na ovu marginalnost, fragmentarnost i nepovezanost aspekata ženskog pitanja. Jedan od ključnih podsticaja za nastanak ženskog pokreta bila je nova kritička svest o nedovoljnosti takvog marginalizovanog znanja o položaju žene. Žensko pitanje je po pravilu uvijek bio dio “važnijih”, “univerzalnijih” pitanja i njemu se posvečivala tek usputna pažnja, čime se onemogučavala radikalnija interpretacija i problematizacija isključenosti žena iz najvažnijih društvenih tokova. Rezvojem modernog ženskog pokreta postalo je jasno da problem položaja žena i odnos polova nije tek “usputnost” velikih i univerzalnih problema, već da je po svom značaju jednako relevantan kao i ostala pitanja našeg vremena.
Ali, ovde moram da napomenem i sukob koji se javlja unutar samog ženskog, feminističkog pokreta. Naime, sada se, u trećem talasu razvoja feminizma, javlja sve vidljiviji sukob između žena koje traže prava i privilegije na osnovu ekskluzivnih sposobnosti svog pola, kao što su adekvatan tretman trudnica, privilegije vezane za radno vreme majkama male dece i sl. I žena koje su odlučne u nameri da dokažu da im niti jena privilegija nije potrebna da bi, pod istim uslovima i kriterijumima postigle jednake ili bolje rezultate kao i muškarci. Tu dolazi do sukoba koji je baziran na ideji da se, sada, grupe žena koje su se odrekle formiranja porodice i svoj život uredile na isti način kao i muškarci u okruženju, protestvuju zbog privilegija koje imaju žene koje žele da privilegijama na poslovnom planu otvore prostor za porodicu, ali u isto vreme zadrže status stečen u karijeri.

LITERATURA

1. Snitow, Ann, „A Gender Diary“ deo "Conflicts in Feminism", urednici Hirsch M. i Evelyn Fox Keller, izdavač Routledge, New York,1990 str. 9.
2. Grupa autora, zbornik tekstova „Neko je rekao feminizam“, urednik Adrijana Zaharijević, izdavač Centar za ženske studije i Ženski fond „Rekonstrukcija“ 2007. str 7-18
3. Heywood, Andrew, „Politics“, izdavać Palgrave Macmillan, New York, 2002. strana 42, original
4. Heywood, Andrew, „Politics“, izdavać Palgrave Macmillan, New York, 2002. strana 61-2
5. Heywood, Andrew, „Politika“, izdavač Clio, Beograd 2004, str 121
6. Pateman, Carole „The Sexual Contract“, izdavač Stanford University Presss, Stanford 1988, str. 105.
7. Jones, Kathleen, „Compassionate Authority, Democracy and Representation of Women“, izdavač Routledge, London, 1993, str. 163.
8. http://bu.univ-angers.fr/EXTRANET/CAF/numer/ANCNFF.html
9. http://infoz.ffzg.hr/afric/MetodeII/Arhiva01_02/Silvija%20Stankovic.html
10. http://www.journals.uchicago.edu/page/signs/brief.html
11. http://www.noahwebstermuseum.org/sermon071005.html
12. http://www.zenskestudie.edu.rs/index.php option=com_content&task=view&id=261&Itemid=38
13. http://www.cunterview.net/index.php/Intervjui/Adriana-Zaharijevic-Mlade-zene-su-danas-uvjerene-da-su-za-sve-sto-jesu-same-zasluzne.html

preuzmi seminarski rad u wordu » » » 

Besplatni Seminarski Radovi