Urbani socijalni pokreti i sukobi

Urbani socijalni pokreti imaju važnu ulogu u razvijenim kapitalističkim društvima. „Pojava društvenih pokreta obeležava konačno dovršenje procesa razdvajanja političke države od civilnog društva i, istovremeno, uspostavljanje mosta među njima“( Pavlović, 1987:12). Cilj je pokazati njihovu ulogu u modernizaciji savremenog društva u pravcu sadržajnijeg kvaliteta svakodnevnog urbanog života. Urbani socijalni pokreti i borbe se razijaju pod uticajem globalne društveno-istorijske situacije, ali i uticajima vezanim za konkretnu društvenu, ekonomsku i političku situaciju u određenoj zemlji i gradu (stambena kriza,neuspesi određenih reformi...). Vukašin Pavlović smatra da je prelaz iz prosperitetne u kriznu fazu povoljno socijalno tle za afirmaciju novih društvenih pokreta. Oni se i pojavljuju i u modernim zapadnim zemljama što ukazuje da su demokratski organizovana i otvorena društva mnogo pogodnija za društvene pokrete od diktatorskih. Iako je nelogična pojava pokreta u otvorenim društvima, potreba za slobodom i socijanom pravdom je iznad onoga sto se u takvim društvima pruža. Pojedinci nezadovoljni nekim državnim institucijama i administracijom stvaraju nove oblike društvenog, političkog i kulturnog organizovnja, nastojeći da budu politički autonomni, kako bi političke stranke sa njima pravile kompromise i uspostavljale nove odnose.
Jačina i učestalost novih pokreta zavisi od veličine grada, odnosno, što je grad veći, raste i broj akcija građana. Lefevr kaže da su urbani socijalni pokreti sukobi koji u industrijalizovanim i urbanizovanim društvima suprotstavljaju intrese vladajućih klasa i korisnika prava na grad. Ti sukobi i borbe se ne odnose samo na pojave koje se dešavaju u gradu, već na sam grad, na urbano planiranje, urbanu politiku, i urbani način života.
Emanuel Kastels se takođe bavio urbanim socijalnim pokretim smatrajući ih specifičnim vidom društvenih sukoba i delovanja. Po njemu, grad je jedinica reprodukcije radne snage, gde postoje dva tipa procesa reprodukcije radne snage: kolektivna i. individualna potrošnja. Kolektivna se održava pomoću državnog aparata, a ne posredstvom tržišta, jer kolektivna dobra nemaju tržišnu cenu. Državni aparat pomaže kapitalističkom monopolu pruzimajući brigu o zdravlju, obrazovanju, stanovanju...i tako stimuliše moćne ekonomske grupacije da vode odgovarajuću urbanu politiku. Dakle, kod Kastelsa urbani socijalni pokreti su vezani za potrošnju, a ne proizvodnju. To su višeklasni pokreti, ali se suprotstavljaju kapitalističkoj logici i doprinose stvaranju demokratskog puta u socijalizam. Kastels predlaže četiri plana u stalnoj interakciji o kojima treba voditi računa kada se analiziraju ubrani socijalni pokreti (Vujović 1997:148 ):
1. Cilj pokreta
2. Unutrašnja struktura pokreta- interesi i akteri
3. Strukturalni interesi suprotstavljeni pokretu- organizacioni izraz tih interesa
4. Posledice pokreta na urbanu strukturu

Prema ovom autoru neophodno je zajedničko delovanje urbanih socijalnih pokreta i drugih pokreta, posebno radničkog. On ističe da subjekt mora biti pluralistički.
Edi Šerki i Dominik Mel analiziraju tri osnovna interesa oko kojih se koncentrišu ubrani socijalni pokreti i borbe:
1. Potrošnja, životni okvir- osnov za savez klasa
2. Direktan uticaj na opštinske vlasti
3. Potencijalno preobražavanje načina život- dovodi se u pitanje kapitalistički grad.

Tek kada su urbani socijalni pokreti postali masovni, od 60-ih godina, osetio se njihov uticaj na urbanu politiku, njene logike i ciljeve. Ovi autori tvrde da su ovi pokreti legitimisali skup socijalnih prava: pravo na stan koji ne košta više od 10 posto mesečnih primanja, besplatno školovanje, javni prevoz...
O tome koji slojevi učestvuju u pokretima i borbama, koji su njihovi glavni zahtavi, koje organizacije im pomažu i kakvi su efekti može se saznati kroz konkretnu analizu svake zemlje pojedinačno.

Koncept socijalnog kapitala i urbani socijalni pokreti

Dok su 70-ih bili u sastavu širih socijalnih pokreta, današnji urbani pokreti su znatno heterogeniji i nastaju u kontekstu narušavanja socijalnih prava i promene lokalne uprave ka vidu urbanog režima. Pažnju Margit Mejer su privukli pokreti viših klasa poznatih po svojim naporima da sačuvaju privilegije i kvalitet života, koji su veoma uspešni u svojim naporima da se neželjeni sadržaji ne smeste u njihovo susedstvo ili izmeste u siromašne krajeve (NIMBY – ''ne u mom dvorištu''). Koncept socijalnog kapitala zauzima značajno mesto u istraživanjima i praksi urbanih socijalnih pokreta. Mejerova smatra da se upotrebom ovog koncepta izbegavaju tradicionalni pojmovi (moći dominacija, eksploatacija) pa se problem svodi na nezainteresovanost građana za rešavanje problema njihovih lokalnih zajednica. Autorka ukazuje kako je koncept socijalnog kapitala omogućio da se neki zahtevi nekadašnjih urbanih socijalnih pokreta uključe u urbanu politiku, što ilustruje rasprostranjenošću nove terminologije: umesto siromaštva – društvena isključenost, umesto društvene jednakosti- uključenost, umesto integrisanja- društvna kohezija.
Najznačajniju ulogu u ekspanziji stanovišta društvenog kapitala širom sveta odigrala je Svetska banka, koja najpozitivnije govori o socijalnom kapitalu, porodici i građanskom društvu, a negativno prikazuje samo one oblike društvenog kapitala koji se odnose na klijentlizam i korupciju. Ostali akteri građanskog društva jedva su uključeni.
Istraživanje grada i zajednice koje koristi pojam društvenog kapitala empirijski se bavi spektrom inicijativa i aktivnosti građana u trećem sektoru, ali se izostavljaju protivnički/opozicioni pokreti i podsticanje pokreta. Ovaj nedostatak stanovišta društvenog kapitala u vezi je sa ambivalentnošću protestnih krugova, jer oni predstavljaju društvene mreže koje oblikuju poverenje i saradnju ali prema spoljašnjem svetu ispoljavaju konflikt. Pokreti kao grupe postavljaju pitanje za koga je društveni kapital i koja je njegova svrha, što zastupa pogled da je društvo neutralno i bez konflikta. Ali, autorka kaže da se ipak u takav stav prema društvu, a koji je svojstven konceptu društvenog kapitala, ne uklapaju svi pokreti, tj. kritikuje ovo stanovište koje posmatra društvo kao uređeno i harmonično.
Diskurs o društvenom kapitalu bavi se institucionalizovanim organizacijama, utemeljenim u lokalnoj zajednici, koje su uspostavile rutinsku saradnju s lokalnom vladom i drugim nivoima upravljanja - ili finansijskim organizacijama.(Mejer 2005:285) Pokreti nezaposlenih ili onih sa nesigurnim zaposlenjem, imigranata... svi oni ostaju van vidokruga koncepta društvenog kapitala, čak i kada se uticaj tih grupa na demokratiju može videti A upravo ovi pokreti, koji se zauzimaju za zahteve zapostavljenih i potlačenih pokazuju da u društvu nije sve tako harmonično kao što se nagoveštava.
Sa rekonstrukcijom države blagostanja dolazi do transformacije projekata i inicijativa namenjenih marginalizovanom stanovništvu, u pogledu usmerenja i načina delovanja. Primer: organizacije građana koje su usmerene na usluge, pružaju klijentima podršku u smislu snalaženja (kako izaći na kraj sa marginalizovanošću) a ne napredovanja (da prevaziđu položaj marginalizovanosti), što još više marginalizuje već isključeni deo stanovnika. Nemački programi pomažu doseljenicima da nadju posao obučavajući ih za posao nadničara u rastućoj sivoj ekonomiji , umesto da ih usmeravaju na programe dodatne obuke.
Sticajem okolnosti, kao što su ekonomsko restrukturisanje i paralelno rekonstruisanje države podrazumeva da je država iznova odredila svoje dužnosti prema mnogim društvenim i ekonomskim problemima gradova i siromašnih zajednica. Ona se ili odrekla ili prebacila na lokalni i podlokalni nivo politiku i službe, koje su pre bile centralizovane: Kada govorimo o institucionalnom reorganizovanju , sve je veća uloga podnacionalnih nivoa i nedržavnih aktera, a u politici je akcenat na jačanju konkurencije. Pokreti koji nastaju usled ovih takmičarskih strategija sve više odražavaju razdor. Na taj način upravo nastaju pokreti, kao što je NIMBY, koji ne doprinose rešavanju problema čitave zajednice, već omogućavaju stvaranje kapitala za njihove pojedinačne članove, a siromašni ostaju po strani. Često pokreti srednjih klasa sprečavaju izgradnju nekog objekta u svom susedstvu, što automatski znači premeštanje izgreadnje u kraj sa siromašnim i manjinskim stanovništvom, koji ne poseduju društveni kapital kako bi smanjili otpor. (Mejer 2005:291)
U ugroženim područjima i problematičnim četvrtima nastanak lokalnih pokreta je od presudnog značaja za pokretanje i delovanje lokalnog samoorganizovanja. Usredsređivanje na ovu grupu stanovništva i saznanje da su oni akteri svog opstanka, one se podstiču da rade na integrisanju u tržište radne snage, gde se primenjuju kriterijumi tržišta, umesto kriterijuma socijalnih prava i države blagostanja. Tako se ove grupe transformišu od subjekta potencijalnih pokreta za priznavanje njihovih socijalnih prava u „društvene kapitaliste“, čija je pripadnost uslovljena mobilisanjem njihovih jedinih resursa u vidu kapitala. Svrha akumuliranja kapitala nije ekonomska sigurnost siromašnih ili manje nejednakosti, već „opunomoćenje“ i „uključivanje“.
Čini se da kriza sistema socijalnog osiguranja ili urbana kriza deluje tako da se svi akteri podjednako suočavaju sa promenama, što znači da se svi moraju prilagoditi i vršiti pritisak na gradsku upravu, odnosno razviti svoj društveni kapital. Tako se može ublažiti siromaštvo u gradu , koje je prećutno iskonstruisano kao proizvod neefikasnih lokalnih vlasti i nedovoljno razvijenog društvenog kapitala.
Da bi današnji oblici lokalnog aktivizma i angažovanja građana zaista doprineli napretku demokratije, umesto novim oblicima isključivanja, treba uzeti u obzir pritisak i dejstvo koje takav kontekst vrši na njihov razvoj.

Pobune u francuskim predgrađima

Broj gradova u Francuskoj je tokom čitavog 20-og veka rastao i verovalo se u neograničen rast i progres, pa su tokom 50-ih godina na periferiju velikih industrijskih gradova građeni HLM blokovi ( „habitation a loyer modere“: stanovanje po niskoj ceni u opštinskim stanovima). Radničlka klasa je napuštala prenatrpane gradove i selila se u , za to vreme, moderne suburbane stambene komplekse., doživljavajući to kao korak ka višem društvenom statusu. Međutim ti blokovi su građeni na brzinu, na malom prostoru od nekvalitetnih materijala , tako da većina njih i nije bila dobro mesto za život. Tome se može dodati i sitni kriminal, zatvaranje radnji, razvitak neformalne ekonomije (buvljaci, ilegalne radnje...) Ovi blokovi su u naglašenoj izolaciji, vrlo slabo povezani i jedni sa drugima, ali i sa samim gradom.Ova naselja su bila multirasna i multinacionala, gde se lokalna solidarnost pre svega zasnivala na zajedničkoj klasnoj pipadnosti, a ne na etničkim i religijskim sličnostima.
Sa ekonomskom krizom 70-ih i deindustralizacijom periferije, ideja o uzlaznoj mobilnosti je propala. Nezaposlenost se udvostručivala svakih pet godina. Privredna kriza je u najvećoj meri pogađala strane radnike i oni su bili prvi koji su otpuštani. Njihova deca nasleđuju takav položaj i doživljavaju neprijatnosti i diskriminaciju na svakom polju. Kriza iz 70-ih je povećala prostornu segregaciju, tako da su bolje stojeći radnici i pripadnici niže klase napuštali ove četvrti, a tamo su ostajali samo najsiromašnije, uglavnom imigrantske porodice. Oni se suočavaju sa dvostrukom segregacijom (odbacivanjem), spolja i iznutra. Spolja su stigmatizovani posredstvom loše reputacije četvrti, jer četvrt koncentriše porodice sa kumuliranim hendikepima, a iznutra sve veća i vidljivija koncentracija magrepskih i crnačkih porodica pojačava ksenofobiju najsiromašnijeg dela (bele) francuske radničke klase. Tih godina u francuskim javnim debatama začinje se novi talas rasizma koji se svakodnevno ispoljava i veoma rano počinje da utiče na na formiranje identiteta dece koja su njime pogođena
Analizirajući nemire u predgradjima od 1980-ih do 2005.moraju se uzimati u obzir pitanja rasizma kao i politička dimenzija nekih oblika mladalačkog nasilja i delikvencije. Policija apriori sumnjiči mlade magrepskog porekla, verujući da su oni većina u mladalačkim bandama povezanim sa delikvencijom. Mladi su ogorčeni vređanjem i nipodaštavanjem policije, pa se incidenti samo umnožavaju. Institucionalni odgovor na incidente bio je - promocija specijalnih intervencionističkih policijskih jedinica čija aktivnost podrazumeva „represiju bez kažnjivog dela“, saslušanje i hapšenje iako nije bio prekršen zakon, stalne provere identiteta, učestalo hapšenje, deportaciju stotina imigranata bez urednih papira. Mladi na ovo reaguju okupljanjima tokom policijskih „čistki“ i istraga, ponekad kamenovanjem policije, a onda policija opet uzvraca ponižavanjem...Policija se sve više koncentrisala na sitni kriminal i pooštren nadzor nad nekim društvenim grupama. Prioritet je dat sigurnosti i bezbednosti (a ne socijalnoj reformi)što dovodi do toga da policija postaje jedini agens francuske države sa kojim stanovnici „osetljivih četvrti“ (kako su počeli da ih nazivaju) imaju kontakt. Dolazi, dakle, do promene u tretmanu stanovništva, o zaokretu od „socijalne države“ ka „represivnoj državi“ (Filipović 2006.:275). Francusko društvo više naginje asimilacijskom modelu društvene integracije (učiniti „druge i različite“ sličnim većini) nego modelu kulturnog pluralizma.
Sa odlaskom radničke klase i sve većom koncentracije imigrantske podklase , ove četvrti su izgubile svoje političko predstavništvo. 80-ih se pokušava sa novim oblicima organizacije, započinju čuveni marš na jednakost i protiv rasizma (1983.), ali u narednim godinama ove organizacije su se podelile i nižu neuspehe.
Mnogi podaci iz istraživanja pokazuju da je druga i treca generacija magrepskih imigranata u velikoj vecini asimilovana u dominantne kulturne norme francuskog društva,što znači da je francuski model integracije visoko uspešan.
Iako u pobunama mladih u francuskim predgrađima nema programa, lidera, organizacije, to ih ne čini beznačajnim. One su posledica nasilja društva prema omladini imigrantskog porekla koja je tretirana kao sumljiva i sklona nasilju, kao potencijalni unutrašnji neprijatelj.

Zaključak

Veliki gradovi su središta svih zbivanja, organizovanja, društvenih pokreta i konflikta. Za njih je karakteristična raznovrsnost, multinacionalnost i multikulturalnost, pa su zato oni osetljivi na etnonacionalističke programe, totalitarne politike i koncentraciju vlasti koja izmiče njegovom uticaju. Do urbanih socijalnih pokreta dolazi zbog problema koji se odnose na stanovanje, prevoz, kolektivnu opremu svake vrste, okolinu i odbranu životnog okvira. Istraživači u oblasti urbanih pokreta razvijaju pojam društvenog kapitala ističući njegovu delotvornu ulogu u osmišljavanju savremenih preoblikovanja odnosa u društvu i njegov uticaj na razvojni put trećeg ili dobrovoljnog sektora. Prikazujući savremene procese marginalizovanja kao probleme nepotpunog mobilisanja društvenog kapitala , skreće se pažnja na potencijal samoaktiviranja različitih zajednica , bilo u vidu dobrovoljnog angažovanja građana koji nisu materijalno ugroženi, ili kao aktiviranje, odnosno ponovno ubacivanje, (na tržište jeftine radne snage) marginalizovanih građana. Oba ova vida mobilisanja u okviru nehomogenog trećeg sektora pomažu ne samo da se rastereti lokalna država blagostanja, već da se pruži podrška tržišnim silama u područjima koja ranije nisu bila u njihovom dometu. (Mejer 2005:280)

Literatura

1) M.Filipović, Bez izlaza i bez saveznika:pobune u francuskim predgrađima, časopis Sociologija, 2006.,br.3
2) M. Mejer, Dalja upotreba pojma društvenog kapitala: uzroci i posledice po razumevanje gradova, zajednica i urbanih pokreta u: Urbana sociologija, Beograd, 2005.
3) S. Vujović, Grad u senci rata, 145-150 str.,Beograd 1997.

preuzmi seminarski rad u wordu » » »