PORODICA

Porodica je nezamenljiva sredina u kojoj se covek formira kao licnost, u kojoj živi zadovoljavajuci neke od svojih najbitnijih potreba koje se samo u porodici i mogu da zadovolje.
Porodica je specificna bio-socijalna zajednica ljudi. Ona ima veoma znacajnu ulogu u razvoju coveka, ali ne samo coveka nego društva uopšte. Porodica je posrednik izmedu društva i pojedinca, ali porodica vrši više funkcija od bilo koje društvene grupe. Nastanak neke društvene grupe ima za cilj da se neka radnja obavi i takva grupa postoji dok postoje i potrebe, što znaci da nakon prestanka potreba takva grupa može da se rasformira. Formiranjem porodice covek kao socijalno bice doživljava na taj nacin što njegov život ima sasvim drugaciji smisao bitisanja kada više nije sam nego pored njega postoji njegov barcni drug, deca.

POJAM PORODICE

Rec »porodica« danas se odnosi na razlicite pojmove. U najširem smislu to je »nerazdvojna celina osoba povezanih brakom ili usvajanjem« ili »radanje pojedinca koji nasleduju jedan drugog« - što znaci, »loza«, »rod«, »dinastija«. U užem smislu rec porodica znaci »rodbinsko povezane osobe koje žive pod istim krovom« - ili još uže »oca, majku i decu«.
Porodica je specificna društvena grupa koja se istorijski menjala i razvijala, u kojoj se preplicu društveno – ekonomski, biološki i psihicki cinioci. Biološki karakter porodice je jedan od osnovnih obeležja. Ono obuhvata dve vrste medusobno povezanih ali razlicitih odnosa u kojima se prožimaju biološki, psihološki i društveni elementi: zadovoljavanje polonog nagona i emotivnih potreba ljudi, radanje i podizanje dece. Iako ove kategorije se mogu odvijati i izvan porodice, one se najvecim delom odvija u porodici.
Iako nam se cini da o porodici uglavno dosta sve znamo, njeno naucno proucavanje nije nimalo lako, tako da u ovoj oblasti postoji niz nerašcišcenih pitanja i problema – pocev od istorijskog razvoja porodice, preko njene strukture i funkcija, odnosa prema globalnom društvu, unutrašnjih odnosa i dinamike. Složenost porodice kao posebne društvene grupe i teškoce koje se javljaju u njenom proucavanju iziskuje saradnju veklikog broja nauka, kako prirodnih tako i društvenih.

1. Oblici srodstva

Porodica je središte oko koga se uoblicava citav niz srodnickih veza i odnosa. Najvažniji oblik srodstva je:
- Krvno srodstvo ili prirodno srodstvo koje se zasniva radanjem,
- Tazbinsko srodstvo ( koj se stvara ženidbom ili udajom),
- Adoptivno srodtvo ( nastaje usvajanjem) i
- Duhovno srodstvo (kumstvo, pobratimstvo).

2. Generacije ili pokoljenja

Generacija ili pokoljnje je skup ljudi bliskih po godištima, vremenu življenja koja stoji u vezi sa srodstvom ukoliko ovo nosi podelu, ne samo na pretke i potomke, vec i na straije i mlade. Odnosi izmedu oca i sina su generacijski odnosi.
Sa razvojem društva generacija je uglavnom dobijala društvena obeležja i razvrstavala se prema starosti, ekonomskoj aktivnosti i biološkoj reprodukciji. Tako je starija generacija ekonomski neaktivna, ali i biološki neproduktivna, srednja generacija je ekonomski aktivna i jedina sposobna za obezbedenje potomstva. Mladi su ekonosmki nekativni, a iskljuceni iz ljudske reprodukcije. U današnjim porodicama cesto žive i po tri generacije, pa se zbog brzih promena u društvu dogada da nastupe krize u takvim porodicama, odnosno sukobi generacija, iz razloga razlicitog tumacenja i shvatanja sveta.
Porodica je i bio-socijalna i psihicka zajednica, što znaci da porodica vodi brigu oko podizanja, zaštite i vaspitanja dece. Ovo je jedna od bitnih uloga porodice. Medutim briga oko podizanja i vaspitavanja dece zavisi mnogo od uslova i mogucnosti roditelja. Cesto se dogada da zbog loših materijalnih uslova oba roditelja su previše posvecena poslu, pa brigu o deci ne preuzima niko i takva deca se obicno prepuštena sama sebi.
Društvena zajednica je oduvek regulisala krvno-srodnicke odnose u porodici.Najranije uredenje porodice vršilo se pomocu obicaja, morala, a narocito religije, a kasnije je ove oblike zamenilo pravo.

OBLICI PORODICE

U zavisnosti od kritrijuma mogu se razlikovati sledeci oblici porodice:
Prvi oblik porodice je totemskog klana za koje je karakteristicno zajednicko ime svih pripadnika roda, što je simbolizovano znakom i verovanjem o zajednickom poreklu. Deca se u ovoj porodici odreduju po materinskoj liniji, jer u njenoj osnovi leži grupni brak u kojem se ne zna ko je otac, ali kako je radanje pod zaštitom klana, sva deca su na neki nacin njegova, zajednicka. Istorijski posmatrano ovo je doba matrijarhata.
Iz totemske porodice razvoja se porodicna kucna zajednica. Pojavu ocinske porodice znaci da se krvna veza odreduje prema ocu. Istorijski gledano ovaj period kada uloga oca postaje veoma važna za porodicu naziva se još i period patrijarhata.
U patrijahalnoj konjugalnoj porodici je razvijena dominacija patrijahalnog vode, starešine koja donosi odredivanje potomstva iskljucivo po ocinskoj liniji. Starešina porodice ima apsolutnu vlast, nad svim clanovima porodice, a narocito nad ženama i odlucuje o udaji, ženidbi, a cesto i o zacecu i broju dece.
Individualna konjigalna porodica obeležava savremeno društvo. Ova porodica je zasnovana na monogamiji i nju cine samo najbliži srodnici, roditelji sa decom. Odluke o potomstvu donose supružnici zajednicki, a ono se racuna po obe linije ocevoj i majcinoj. Uloga oca je uslovljena delom iz biološke delom iz društvene aktivnosti.

Postoje i drugi kriterijumi za odredivanje oblika porodice kao što su:
- tradicionalna- porodica gde su uloge raspodeljene prema polu i uzrastu. U ovakvoj prodici tacno se zna položaj i ulogu koji imaju muški clanovi porodice, i kakva prava i obaveze imaju žene.
- patrijahalna – pociva na vrhovnom neprikosnovenom autoritetu oca »glave porodice«, u ovakvoj porodici najveci autoritet ima otac koji donosi sve odluke i njegova rec je zadnja.
- egalitarna (demokratska) – porodica gde je raspodela uloga medu polovima i generacijama u skladu sa sklonosti i sposobnostima svojih clanova.
- matrilinearna – to je porodica u kome se srodstvo racuna po majci.
- patrilinearna – u kojoj se »porodicna loza« vodi po ocu i njegovim muškim precima
- bilateralna – srodstvo se racuna po obe linije
- nuklearna – ovu porodicu sacinjavaju roditelji i deca. Ovakv oblik porodice je karakteristican za savrmeno doba.
- proširena- ovu porodicu cine i bliži i dalji srodnici koji žive pod istim krovom i u zajednickom domacinstvu.
- potpuna – to je ona porodica koja se sastoji od supružnika i dece
- nepotpuna – ovo je porodica u kojoj nedostaje jedan supružnik – roditelj ( zbog razvoda, smrti ili iz drugih razloga),
- integrisana - to je porodica gde postoji cvrsta povezanost clanova porodice, gde postoji osecanje uzajamnosti. U ovakvoj porodici njeni clanovi se osecaju sigurno, zašticeno i oni donose zajednicke odluke koje su integrisane. Kod clanova ove porodice usaden je veliki osecaj pripadnosti.
- dezintegrisana – karakteriše udaljavanje clanova jednih od drugih, odsustvo zajednickih vrednosti i ciljeva, emocionalno »hladenje« i ravnodušnost, povlacenje u sebe ili vezivanje za osobe van porodice. Za ovakvu porodicu možemo reci da ne postoji duboka emocionalna vezanost za svoje clanove , tako da se njeni clanovi osecaju usamljeno i imaju strah da se povere jedni drugima, a izlaz iz takve situacije nalaze u drugim porodicama, gde osecaju lažnu sigurnost.

PORODICA KAO DRUŠTVENA GRUPA

Porodica je primarna, parcijalna i univerzalna društvena grupa.
- Ona je primarna zato što je istorijski prvi oblik društvenog grupisanja.
- parcijalna je jer se u njoj ostvaruju samo neke životne funkcije (biološka- reproduktivna i vaspitna), i
- univerzalna zato što ne postoji nijedan drugi oblik porodicnog organizovanja.

Pored ove podele možemo napraviti i podelu porodice na:
- autokratska,
- demokratska, ili
- anarhicna,
- referentna ( gde se pojedinac poistovecuje sa porodicom kojoj pripada, usvajajuci njen sistem vrednosti).
- formalna gde je veoma bitno sklapanje braka po obicajnom pravu, gde bracni parovi žive u legalnom i legitimnom braku
- neformalna gde je porodica plod vanbracne zajednice.

Brak je institucija koja, prirodno i društveno, predhodi porodici. Pod porodicom se podrazumeva biološko-društveno zasnovana grupa ljudi, povezani krvnim srodstvom i zajednickim životom. Porodicu ne cine svi srodnici, jer srodstvo je širi pojam i podrazumeva složeni i razudeni sistem veza, zasnovanih pored krvnih, i na pravnim, moralnim ekonomskim i verskim vezama.
Treba napomenuti da je neophodno napraviti razliku izmedu porodice i kucne zajednice. Porodicu cine roditelji i deca, dok se pojam kucne zajednice razlicito tumacio.
Prema Ševalje d, Žokur, kucna zajednica predstavlja prvo od srodnickih i prirodnih stanja coveka, to je gradanska zajednica, najprirodnija i najstarija od svih. Porodica je osnov državne zajednice, jer narodi i države nisu ništa drugo do zajednice sastavljene od više porodica. U Literovom Recniku iz 1869.godine porodica se definiše kao grupa ljudi koji su krvno povezani i žive pod istim krovom, a posebno otac, majka i deca.
»Porodica je zajednica polova i dece koja iz te veze nastaju ( a mogu biti i adoptirana), zatim porodica je primarna zajednica u kojoj se razvija licnost deteta i to je takva zajednica koja obezbeduje psiho-socijalnu povezanost clanova« **

KRIZA PORODICE

Ženska potcinjenost i jednakost

Za porodicu uopšte vezana je ženska potcinjenost ili nejednakost polova koja se izražavala u seksualnoj i društvenoj nejednakosti sa znacajnim posledicama za ljudsku reprodukciju.
Žena u istoriji je bila socijalno potcinjena, što je znacilo da je u seksualnim odnosima postojala kao objekat muške manipulacije. Dugo vremena ona nije mogla da vrši izbor partnera, a istovremno je prema njoj iskazivna agresivnost, kako u porodici tako i van nje, koja se ogledala od neželjene trudnoce i radanja dece, do silovanja i prostitucije.
U savremenom društvu, zajedno sa težnjom za opštom jednakošcu ljudi, javili su se i pokreti za žensku emancipaciju u ciji centrar je u prvo vreme stavljena društvena jednakost polova, a kasnije i seksualna jednakost koja je vezana za slobodni izbor partnera, sprecavanje silovanja u braku i porodici i izvan nje, pravo na izbor materinastva i prekid trudnoce.
Društveno – ekonomska i pravna jednakost je postignuta, ali seksualna nije jer je žena i dalje predmet manipulacije, što pokazuje ne samo današnja prostitucija koja je tipicna za upravljanje ženskom seksualnošcu.
U savrmenom društvu porodica, zajedno sa brakom, doživljava znacajne transformacije koje govore o njenoj krizi. Sa društvenom jednakošcu raste broj slobodnih brakova u kojima se deca uopšte ne radaju. Osim toga promene u ukupnom životu izazivaju mnogobrojne razvode brakova i raspade porodica što sve smanjuje broj dece.

Moderna porodica

Moderna porodica je rezultat sveopšte industrijalizacije društva, koja je najpre zahvatila zapadnoevropske zemlje, a potom se proširila na veliki deo savremenog društva. Od proizvodne porodica se transformisala u potrošacku društvenu grupu. U savremenoj prodici se uocava sledece:
- autonomija u odnosu na ostale oblasti života i rada, viši stepen slobode clanova i njihova sve izražajnija ravnopravnost
- kao i slabljanje porodicne solidarnosti i povezanosti njenih clanova i jacanje individualizma, egoizma i patologije.

Porodica i društvo

Porodica je temelj društvne zajednice. Znacaj porodice za opstanak društva ne može umanjiti važnost ostalih društvenih grupa. Porodica se javlja kao most izmedu pojedinca i društva. Stepen razvitka datog društva odražava se i na porodicu. Da li ce porodica imati jedno ili više dece zavisi od ekonomskih prilika, kulturnih obrazaca i odnosa društvenih institucija (podsticanje radanja socijalnom i zdravstvenom zaštitom majke i deteta).
Kad je rec o vaspitavanju treba istaci da je to najdelikatniji i najznacajnoiji proces u kome se formira licnost deteta kroz usvajanje odredenog sistema vrednosti i odnosa prema drugim clanovima porodice i društva, prema samom sebi i vlastitim obavezama. Tu su veoma bitni sledeci cinioci: roditelji kao vaspitaci dolaze iz nekog predhodnog sistema društvenih i kulturnih vrednosti. Vaspitavanje dece je »utiskivanje« postojecih obrazaca za neko buduce vreme u kome ce se ti obrasci sigurno primnjivati, a što znaci da cee u vecoj ili manjoj meri biti nepormenljivi. Vaspitavanje je dvosemran proces u kome se ne formiraju samo deca vec i roditelji.
Nespremnost društva da zaštiti porodicu i nespremnost roditelja da se u procesu vaspitannja i sami menjaju u skladu sa promenjenim porodicnim i društvenim okolnostima su neke od uzroka porodicne i društvene dezintegracije.

REZIME

Porodica je predmet proucavanja mnogih naucnika. Pa po osnovu toga postoje mnogobrojne definicije o porodici.
Porodica je jedna od najstarijih društvenih grupa. Porodica je tesno povezana sa brakom, srodstvom i domacinstvom, ali se ne može poistovetiti sa njima.*
U vecini zemalja dešavaju se znatne promene pa i u tradicionalnom obliku porodice koji je bio poznat na našem tlu kao porodicna zadruga, ciji je broj veoma mali,a preciznih podataka nema za popslednje decenije 20 veka. Južnoslovenska porodicna zadruga je poznata u citavom naucnom svetu jer se kao oblik velike nedeljive porodice kroz koji su prošli svi indoevropski, mnogi africki i americki narodi, zadržala iz dosta daleke prošlosti do naših dana.
Na našem prostoru porodicna zadruga je oblik patrijahalne porodice sa ponekim specificnim karakteristikama u odnosu na opšta svojstva ovog tipa porodice. Ona je najcešci tip u seoskoj zajednici tokom 19 veka. U porodicnoj zadruzi žive tri, a ponekad i više generacija, što znaci da ona objedinjava više malih porodica. Nosilac porodicne svojine je zadruga, a starešina zadruge ne mora biti najstariji clan, vec onaj koga izaberu ostali clanovi. Ipak u njoj vlada hijerarhijsko ustrojstvo, a žene imaju manje prava nego muškarci. Uloga žene se svodi na radanje i podizanje dece i poslove u domacinstvu. Tek sa radanjem sinova položaj žene postaje sigurniji, jer se na taj nacin vezuju krvnim srodstvom sa grupom koju produžava. Posle drugog svetkog rata dolazi do nestanka poridicnih zadruga, osim malog broja izuzetaka, smatra se da postoje danas kod Albanaca koji žive na Kosovu i Metohiji. One imaju zajednickog domacina, ne vrši se deoba zemljišta, zaradeni novac se cuva na jednom mestu.
Opšta obeležja patrijahalne porodice na našem podrucju pociva na privatnoj svojini i cvrstom srodnickom strukturom. U ovakvoj porodici dominacija muškaraca nad ženom i starijeg nad mladima je potpuno prirodna.Brak se zasniva na osnovu slobodnog izbora i dublje emotivne vezanosti buducih supružnika, vec putem dogovora starešina porodice, pri cemu veliku ulogu igraju imovinsko – materijalni interesi porodice. Osnovni cilj braka je produženje loze, pa se ova porodica odlukuje velikim brojem dece. Ovde vlada formalna monogamija, vernost se zahteva samo od žena, dok muškarac ima vece seksualne slobode, kako pre braka tako i u njemu. Kod ovog tipa porodice pojedinac fakticki ne može sam da opstane, pa su ovde izražene i njene ekonomske funkcije, jednako kao i porodicna i srodnicka solidarnost.
Nuklearna porodica se sastoji od roditelja i dece koji žive u zajednickom domacinstvu. Clanovi ove porodice su ukljuceni u rad i proizvodnju izvan porodice. Izmedu clanova porodice trebalo bi da vladaju odnosi ravnopravnosti, poštovanja i duboke emotivne vezanosti, mada to u praksi cesto nije tako. U ovom tipu porodice seksualne funkcije se odvajaju od reproduktivnih, broj dece se radikalno smanjuje, krug srodnika se sužava a srodnicke veze slabe, vaspitne funkcije se jednim delom prenose na širu društvenu zajednicu ( vrtice, škole), a ekonomske funkcije se uglavnom svode na zajednicku potrošnju. Kod položaja pojedinca se opaža izvesna doza demokraticnosti koja se iskazuje kroz ravnopravnost supružnika, povecanu zaposlenost i samostalnost žene. Kada se kaže da su žene postale samostalnije mora da se istakne da su postale preopterecene obavezama u porodici i na poslu.
Kod ovakvog tipa porodice zapaža se velika otudenost pojedinaca u krugu porodice, koja se prenosi na društvenu zajednicu. U velikoj meri dolazi do zlostavljanja, zanemarivanja i posvecivanja sve manje pažnje deci, te se na taj nacin javlja veliki broj maloletnicke delikvencije. Kako su roditelji przaposleni usled teške ekonomske situacije, deca su najcešce prepuštena sama sebi a uloge vaspitaca ne mogu da nadomeste ljubav, pažnju i brigu koju deca žele od svojih roditelja.
Usled loše ekonomske situacije dolazi i do krize u moralu porodice, pa se cesto susrecemo sa zlostavljanjem u porodici, kako supružnika tako i dece. Veliku ulogu za rešavanje tih porodicnih problema je preuzela društvena zajednica.

LITERATURA

1. Dr. D. Kokovic, Dr. M. Tripkovic, Dr.M, Mitrovic – Sociologija, Novi Sad 1993.god.
2.Momcilo Stojakovic i Milijana Stojakovic – Covek i društvo, Vranje 2005.god.
3.* Vera Matic – Sociologija, Beograd 2005.god.
4. Andelka Milic – Radanje moderne porodice, Beograd 1988.god.
5.** Zagorka Golubovic – Porodica kao ljudska zajednica, Zagreb 1981.god.

preuzmi seminarski rad u wordu » » » 

Besplatni Seminarski Radovi