OSTALI SEMINARSKI RADOVI
IZ PSIHOLOGIJE |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
EMOCIJE I EMOCIONALNI DOZIVLJAJ
1. Definicija i teorijski pristup emocijama
Emocija je uzbudjeno stanje organizma izazvano subjektivno znacajnim stimulusom ili situacijom na koju on usmerava aktivnost. Emocije se ispoljavaju na fiziološkom, doživljajnom i ponašajnom planu.
Rec koju nazivamo emocijom predtavlja termin oko cijeg tacnog znacenja se psiholozi i filozofi spore vise od jednog veka. U najbukvalnijem smislu oksfordski recnik engleskog jezika definise emociju kao „bilo koje uzrujanje ili uznemirenje uma, osecanja, strasti, bilo kakvo mentalno stanje besa ili nespokojstva“. Pod emocijom podrazumeva se osecanje i raznolika misljenja, psiholoska i bioloska stanja, i raspon raznovrsnih mogucnosti ponasanja. Postoji na stotine emocija, zajedno sa njihovim hibridima, varijacijama, mutacijama i nijansama. Svakako, emocije su mnogo prefinjenije i lepse no sto postoje reci kojima bi se one ikada mogle opisati.
Emocionalni dozivljaj predstavlja organizovan sistem osecanja koja nastaju opazanjem telesnih stanja i procesa, emocionalnih izraza i adaptivnih radnji. Opisivanje konkretnih emocionalnih dozivljaja kao sto su ljubomora, strah, krivica, kajanje, ekstaza mozemo naci kod pesnika, romanopisaca i dramskih pisaca. Ti opisi, mada cesto veoma interesantni, ne mogu docarati svo bogatstvo i sustinu emocionalnog dozivljaja. Telesno osecanje je veoma istaknuta komponenta emocionalnog dozivljaja. Bogati kompleks organskih (kucanje srca, znojanje, slabost udova) i kinetickih (plakanje, smejanje i drhtanje) percepcija doprinosi emocionalnom dozivljaju. Ponekad se odgovarajuce emocije mogu izazvati namernim zapocinjanjem telesnih reakcija, tako da glumac koji glumi jednu emociju, moze u odredjenoj meri i da je dozivi.
Raspoloženje je osecanje relativno slabog intenziteta koje dugo traje i nema naglog pocetka. Postoje razlike medu ljudima u pogledu sklonosti ka doživljavanju pojedinih raspoloženja koje predstavljaju deo razlika u temperamentu.
Ljudi nisu samo racionalna bica koja svoje postupke i htenja preduzimaju iskljucivo na osnovu umnog misljenja i zakljucivanja. Mnogi nasi postupci bivaju izazvani i drugim ciniocima, kao sto su npr. emocije (osjecanja). Emocije se stoga mogu definisati kao dozivljaj naseg vrednovanja i subjektivnog odnosa prema stvarima, ljudima, dogadjajima i prema sopstvenim postupcima.
Postoji ne samo u nasem jeziku vec i u mnogim drugim jezicima veliki broj izraza koji izrazavaju razlicita emocionalna stanja, a to su: radost, zalost, ljubav, saucesce, simpatija, ponos, zluradost, oholost, stid, zahvalnost, briga, strepnja, ocekivanje, nada itd. Emocije su u toku svog razvoja propracene spoljasnjim i unutrasnjim promenama. Znacajni spoljsnji znaci emocija su izrazi lica, telesna napetost, glasovne reakcije i sl. Isto tako postoje i unutrasnji pratioci kao karakteristicne promene u radu pojedinih organa.
Kod snaznijih emocija javljaju se izrazite promjene kod disajnih i probavnih organa, zatim u radu zlezda. Kao posljedica izvjesnog emocionalnog stanja covek moze da se zacrveni, da prebledi, da se smeje, place, povuce u stranu ili da pridje blize, da zagrli ili napadne i slicno.
Emocije kod dece javljaju se relativno rano, ali u pocetku su jes nediferencirane. Sa razvojem deteta njegove emocije se ispoljavaju na odredjeniji nacin. Ukoliko se dete vise razvija i njegove emocije se sve vise diferenciraju kao npr. strah, ljutnja, ljubomora itd. Kod dece je urodjena sposobnost za emotivno reagovanje, a ne kao reakcija straha od neke zivotinje ili predmeta, sve to dete stice ucenjem.
1.1. Kako se razvijaju emocije
Kako se razvijaju emocije je pitanje na koje su mnogi psiholozi pokusali da daju odgovor. Zeleo to covek ili ne, emocije su sastavni dio svakog coveka. Svi smo osudjeni da se borimo sa svojim emocijama i njihovim razvojem. Cesto se vodi dilema o tome koje su emocije urodjene a koje nisu. Da bi se proverilo da li su odredjeni oblici ponasanja usled emocionalnih reakcija urodjeni, to treba da se javi i kod dece koja nisu u mogucnosti da to ponasanje nauce.
Postoji veliki broj dece koja zive u "prirodnoj" izolaciji, jer su gluvi ili slijepi od rodjenja. Ta deca lisena su nekih dozivljaja, do kojih se dolazi iskljucivo slusanjem ili gledanjem. Ipak postoji mogucnost da se kod takve dece jave emocionalne reakcije istovetne sa reakcijama normalno razvijene dece. Tada konstatujemo da u razvoju emocija vaznu ulogu ima sazrevanje.
Americki psiholog Florensa Gudinaf proucavala je emocionalno ponasanje jedne desetogodisnje djevojcice, potpuno slijepe i gluve od rodjenja. Posmatraje je trajalo oko sedam mjeseci. Djevojcica nije bila u stanju da nauci da govori i da se stara o sebi. Da bi izazvala neke emocionalne reakcije kod desetogodisnjakinje F. Gudinaf oraspolozivala ju je slatkisima ili ju je dovodila u stanje frustracije.
Kada je bila sretna i zadovoljna djevojcica se igrala, iako je niko nije ucio da igra. Igra i smeh su se nekada javljali spontano, a nekad samo kada bi dobila slatkise. Kada je bila sprecena u necemu sto zeli da uradi, u nekoj aktivnosti, djevojcica je ispoljavala gnev i nezadovoljstvo.
Ovo ipitivanje je dovelo do zakljucka da primarne oblike ispoljavanja emocija odredjuju faktori nasledja. Ali takodje, kod dece koja vide i cuju znacajnu ulogu u razvoju emocija ima i socijalna sredina u kojoj dete sazreva i vaspitava se. Poznat je jos jedan eksperiment, koji ukljucuje i decu pretskolskog uzrasta. Taj eksperiment je 1941. godine obavio americki psiholog Tompson. On je uporedo posmatrao decu koja vide i koja su slepa od rodjenja.
Posmatrao je uzrast dece od 7 nedelja do 13 godina. Tompson je primetio i kod slijepe dece i kod normalne dece slicne emocionalne reakcije. Dosao je do interesantnog zakljucka, da se izrazi lica kod slepe dece javljaju pod uticajem sazrijevanja posto nije bilo mogucnosti da ih neko nauci. A kod dece koja vide Tompson je zapazio da se izrazi lica, tek na starijim uzrastima, pod uticajem podrazavanja, postepeno stilizuju. Ovim svojim otkricem on je ukazao na cinjenicu da ucenje igra veoma vaznu ulogu u emocionalnom ponasanju starije dece.
Iz gore navedenih eksprimenata, moze se izvesti zakljucak da je ispoljavanje emocija samo jednim delom rezultat ucenja u socijalnoj sredini.
1.2. Potreba izucavanja emocija
Decije emocije se razlikuju od emocija odraslih. One su po pravilu, jednostavne i spontano se izrazavaju. stoga decije emocionalne izlive, odrasli tesko i razumeju. Kad je dete gnevno, ljubomorno i tvrdoglavo, roditelji i vaspitaci najcesce i sami emocionalno reaguju; kaznjavaju ga u gnevu, cime se odnos izmedju njih i deteta pogorsava.
Sem toga, odrasli su katkad skloni da potcjene intezitet decijih emocionalnih dozivljavanja. Ponekad sasvim neosnovano pripisuju sasvim maloj deci duboka osjecanja.
Sasvim je prirodno da ce odrasli koji bolje poznaju prirodu i karakteristike decijih emocija i njihovo ponasanje, pravilnije postupati prema detetu. Roditelji i nastavnici koji poznaju pojmove ljutnje ili ljubomore, bolje ce razumjeti detetovo nekontrolisano ponasanje. Oni takodje mogu da uticu na otklanjanje nepozeljnih emocija, a da podstaknu one pozeljne.
1.3. Emocije i uzrast
Svi deciji biografi saopstavaju da se sa uzrastom povecava i broj emocija, koje dete moze da dozivi. Kararina Bridzes vrsila je posmatranja kako bi utvrdila karakteristicne emocije za odredjene uzraste. Iz svog proucavanja napravila je skalu diferenciranja emocija u toku razvoja, mada ova skala ne moze posluziti kao orentacija kada se koja emocija javlja.
Njeni ispitanici su bila deca starosne dobi od rodjenja do pete godine. Iz tih ispitivanja izvela je zakljucak da odmah po rodjenju postoji jedna jedina emocija, neizdiferencirano uzbudjenje. Zatim je ustanovila da se iz te emocije sazrevanjem i uslovljavanjem razvijaju postepeno druge emocije.
Krajem prvog mjeseca uzbudjenost se izdvaja i prelazi u negativnu reakciju, tzv. uznemirenost (distress). Krajem drugog mjeseca, diferencira se pozitivna emocionalna reakcija, zadovoljstvo (delight). Tu emociju izazivaju : kontakt usana sa cuclom, milovanje i pljeskanje. Dete prestaje da place, a pocinje da guce i mase rukama. Kod beba se cesto zadovoljstvo i uznemirenost brzo smjenjuju. Diferenciranje emocija odvija se postepeno. Prve dve izdvojene emocije malo se razlikuju u pogledu spoljasnjih i unutrasnjih reakcija i situacija koje ih izazivaju.
Na uzrastu od 3 do 6 mjeseci, razvijaju se skoro jedna za drugom sljedece emocije : gnev, gadjenje i strah. Od 9 do 12 meseci nastaju odusevljenje i naklonost. Oko trinaestog meseca naklonost se grana na naklonost prema odraslima i naklonost prema deci.
U petnaestom mesecu javlja se ljubomora, a u dvadesetprvom mesecu radost. U razdoblju od 2-5 godine nastaju stid, strepnja, zavist, razocarenje, nada.
U pretskolskom uzrastu osjecanje postaje nezavisno od opazanja, postaje stalnije, ali jos uvijek je labilno. Ali medju svim dozivljajima, emocije su kod deteta u pretskolsko doba najjace. U ovom periodu cesti su afekti, a preovladjuju uglavnom prijatne emocije, nestasno raspolozenje, retko kad razdrazljivo, a najredje tuzno.
Krajem pretskolskog perioda emocionalnost i labilnost se povecavaju, a u kasnijem periodu emocije pocinju da se pokrivaju.
2. Karakteristike djecijih emocija
Emocije odraslih i emocije kod dece bitno se razlikuju. prvenstveno po tome sto su decije emocije proste, spontane, nisu uzdrzane i odmah nalaze odgovarajuci izraz. Sa vaspitavanjem dece dolazi i do odgovarajucih promjena. Vremenom emocije gube svoju nediferenciranost i dete postepeno pocinje da uci i da se uzdrzava od emocija a samim tim stice vlastiti nacin izrazavanja. U nastavku cemo da navedemo neke od razlika izmedju emocija dece i emocija odraslih.
2.1. Decije emocije su kratkotrajne
One traju svega nekoliko minuta, a onda iznenada isceznu dok emocije odraslog covjeka duze traju i teze se zaboravljaju. Preduzimanjem vaspitnih mjera i pravilnom ulogom roditelja menja se i karakter decijih emocija. Te emocije se pretvaraju u dugotrajna raspolozenja. Na primjer, uzdrzana ljutnja se pretvara u durljivost, radost u dobro raspolozenje, a strah u trzanja na svaku promjenu ili zvuk. Ove emocije se najcesce javljaju u predskolskom uzrastu ili vec oko cetvrte godine zivota i to u prisustvu nekog od autoriteta, bilo roditelja ili vaspitaca u obdanistu. Cak i u drustvu sa svojim vrsnjacima decije emocije se diferenciraju.
2.2. Decije emocije su snazne
Emocije odraslog coveka ne mogu da dostignu onu jacinu kao kod deteta, jer decije emocije ne posjeduju gradaciju bez obzira na situaciju. To narocito vazi za ljutnju, strah i radost. Kod dece te emocije se izrazavaju punim intezitetom. U ljutnji dete place, vristi, bacaka se, udara rukama i nogama pa cak i ujeda. U strahu se izbezumljuje, krije i vristi. Te reakcije nikako neodgovaraju odraslima sto cesto ima ali ne i uvek negativan uticaj na dete. Kazne i opomene za takvo ponasanje imaju takav uticaj da dete s vremenom uci da bude uzdrzljivo prilikom iskazivanja svojih emocija. isto tako i u druzenju sa svojim vrsnjacima dete nauci da kontrolise svoje emocije. Na taj nacin dete uci da se uzdrzava od burnog ispoljavanja svojih osecanja.
2.3. Emocije djeteta su nestabilne
Dete za razliku od odraslih lako prelazi iz pozitivne u negativnu emociju i obrnuto. Ono iz stanja velike radosti naglo predje u nemotivisani plac. Ljubav i ljubomora, ljutnja i smeh itd. smenjuju se. Ali to ne znaci da su decije emocije plitke i povrsne, nego njih dete burno ispoljava pa se onda one ne gomilaju. Dete u toj dobi jos nije dovoljno intelektualno zrelo za razumevanje odredjenih situacuja, a i paznja mu se dugo ne zadrzava na jednom predmetu, sto uslovljava prelazak emocija iz jedne krajnosti u drugu. Medjutim dok je god emocija prisutna ona je intezivna vise nego kod odraslih.
2.4. Zajedno sa uzrastom emocije se sve vise diferenciraju
Pod uticajem okoline i vaspitnim mjerama deca polako kontrolisu svoje emotivne reakcije. Emotivna reakcija svakog deteta zavisi od njegovih dozivljaja i iskustava. To znaci da svako dete ima strah od necega, bilo od mraka ili misa i sl. U istim emotivnim situacijama svako dete reaguje na drukciji nacin, neka deca se sakrivaju , druga placu, a neka opet traze majku i slicno.
2.5. Dete ispoljava svoja osjecanja
Deca nisu u stanju da se uzdrzavaju , tj da neispoljavaju svoje emocije. Iako ih stariji uce tome deca ipak na neki nazin reaguju, npr. nervozom, nemirom, pokretima ruku i nogu, gestovima i sl. Iz toga mozemo da zakljucimo da deca jednostavno nisu u stanju da sakriju ono sto osecaju.
3. Vrste emocija
Osnovne (primarne) emocije imaju sledece odlike:
- Rano se javljaju tokom ontogeneze;
- Zajednicke su ljudima i nekim životinjskim vrstama;
- Univerzalne su (javljaju se u svim kulturama) i
- Imaju specificnu fiziološku osnovu.
Primarne, osnovne emocije se tako nazivaju zato sto se javljaju rano u razvitku pojedinca, situacije koje ih izazivaju su jednostavne, intimno su povezane sa aktivnoscu usmerenom ka cilju i cesto asocirane sa visokim stepenom tenzije.
Radost (uzivanje, sreca, zadovoljstvo) – osnovne bioloske promene u stanju radosti su povecana aktivnost mozdanog centra koji inhibira negativna osecanja i potstice povecanje raspolozive energije. Ovakvo stanje omogucav potpuno opustanje tela kao i spremnost na ostvarivanje brojnih ciljeva.
Složene (sekundarne) emocije su emocije vezane za druge ljude i obuhvataju sledece grupe emocija:
- Emocije vezane za samoprocenu i
- Estetska osecanja.
U psihologiji nema opste prihvacemog broja emocija, tj. nema spiska emocija dece i odraslih. Sto se tice pretskolskog uzrasta, u to doba su skoro razvijene sve vrste emocija. Pretskolsko dete ima razvijeno osecanje licne casti, pa stoga negativno reaguje na ponizavanja (npr. kada ga tjeramo u cosak, jer je bilo nevaljalo, kada ga posaljemo u drugu sobu, zabranimo mu da izadje u dvoriste i sl.). U tim slucajevima dete reaguje placem, a ponekad i jogunstvom.
U pretskolskom periodu dete je takodje veoma osetljivo na pohvale i prekore. Na prekor reaguje obicno suzama, a kada ga pohvale raduje se i ponosi. Krajem pretskolskog perioda javlja se stidljivost. To najcesce dolazi do izrazaja kada nesto mora da otpeva ili kaze pred nepoznatim licima.U ranom detinjstvu, tj. u periodu od 2 do 6 godine, emocije koje najcesce dolaze do izrazaja su gnev, strah, ljubav i ljubomora, potom radost, a rijetko zalost.
3.1. Gnev
Ovu emociju i njene uzroke proucavalo je dosta psihologa na raznim uzrastima. Rezultati pokazuju da dete ovom emocijom reaguje kada se sputava u nekoj aktivnosti. Ali da bi se izazvala ova emocijanije nije dovoljno samo neko fizicko sprecavanje, nego to treba da se primjeni na takav nacin da se dete oseti isfrustrirano.
Pretskolsko dete ispoljava gnev, najcesce u sljedecim situacijama : navikavanjem na toalet, oblacenjem, obedovanjem, odlazenjem na spavanje (narocito posle rucka), pranjem kose i cesljanjem. Dosta cesto su uzrok gnjeva i ostala deca, koja zele njegove omiljene igracke. Ucestalost pojavljivanja gneva i njegova duzina trajanja, takodje su bili predmet izucavanja.
Dokazano je da kod pretskolske dece gnev ne traje duze od 5 minuta, a posle toga je opet sve u redu. Dete prodje gnev utoliko pre ukoliko shvati da njime nista nece postici. Florensa Gudinav bavila se proucavanjem ucestalosti gneva na razlicitim uzrastima. Na uzrastu od 3 – 7 godina, primjecuje se da je cesce pojavljivanje gneva kod decaka nego kod djevojcica, sto potvrdjuje izjave majki da je teze odgajati decake od devojcica.
Ucestalost gneva takodje zavisi od fizickog stanja dece, tj. da li su prehladjena, da li su gladna i sl. Iz toga se ustanovilo da se gnev ispoljava cesce kod bolesne dece nego kod one potpuno zdrave.
3.2.Ljutnja
Ljutnja je emocija koja se ispoljava odmah nakon gneva. Pretskolsko dete kada je ljuto, ono onda vristi, place, rita se, udara, grebe, baca na pod, a u nekim slucajevima i psuje i svadja se. Kada su ljuta, deca su ponekad i agresivna prema licima i predmetima koji je izazivaju.
U ranom detinjstvu ljutnja je dosta cesta reakcija, jer time dete skrece paznju na sebe. Kod dece starosne dobi od 3 do 5 godina ljutnju najcesce izazivaju nasrtaji i zadirkivanja od druge dece, zatim kada drugo dete uzme nekakav zeljeni predmet, ili pak ruganje i sl. Dete treba da nauci kako da kontrolise svoju ljutnju, a to se najbolje uci od odraslih, prvenstveno od roditelja i vaspitaca.
3.3. Strah
Strah predstavlja jednu od najcescih emocija, koje se javljaju u detinjstvu, kod dece pretskolskog uzrasta. Uporedo sa uzrastom i zrenjem mjenjaju se predmeti i situacije koje izazivaju strah. U pocetku dete se plasi nepoznatih lica, iznenadnih pojava, a kasnije zivotinja i mraka. Strah moze da se prenese i od drugih, recimo brace i sestara, odraslih ili roditelja. Zatim strah od neprijatnih dogadjaja, npr. grmljavine, injekcija, pozara.
Strah moze da izazove i zastrasivanje. To obicno koriste roditelji da bi detetu ukazali na opasnost od elektricne struje, duboke vode, nepoznatog psa, saobracaja. Ova metoda moze da bude korisna u vaspitavanju, ali treba znati kada i kako je primjeniti, inace moze da postane stetna.
Kao sto je vec receno kod dece pretskolskog uzrasta strah je cesta pojava, ali vec prema 7 godini strahovi postepeno prestaju. U tom periodu razvija se moc zakljucivanja, razumevanja, predvidjanja i misljenja. Mada neki psiholozi tvrde da srah od zmije, velikog psa i mraka ostaje.
U svojoj masti dete mrak ispunjava raznim opasnostima i strahovima. Dete se u pretskolskoj dobi sve manje boji nepoznatih predmeta, ljudi, buke i iznenadnih dogadjaja. Stoga strah u pretskolsko doba raste, jer nastaje posredstvom decije maste. Dete se jos uvek plasi samoce, pa i smrti.
Pojave koje prate pojavu straha su drhtanje, promjena glasa i kretanja. Posljedice straha takodje mogu biti i plahost i strasljivost. Deci treba pomagati kako bi prevazisla strah, a za to je najbolji nacin da upozna ono cega se plasi i da ovlada situacijom u kojoj se nalazi
3.4. Tuga (zalost)
Dete je zalosno, odnosno tuzno kada mu se pokvari ili polomi igracka. Tuzno je kada ga galame, kaznjavaju, ako oseca da nema drage osobe ili kada se toj osobi dogodi neka nesreca. Zalost se obicno potiskuje, jer drustvu ne odgovara takvo raspolozenje.
Tuzno dete oseca potrebu da se nekome poveri ili izjada. Iz toga razloga detetu je neophodno da ima neku osobu od poverenja. U pretskolskom periodu to su najcesce igracke, mada se ne mogu zanemariti majke, ocevi, braca i sestre, pa i vaspitaci u obdanistu.
Zalost je kod deteta najredje osecanje, jer se ono cesce ljuti. Najcesce su zalosna plaha deca, dok se nemirna i samosvesna deca ljute. Zalosno dete nema nikakvih interesa, nije mu stalo ni do cega, place, miruje. Ali ono sto je bitno jeste da ta emocija traje kratko.
3.5. Radost i smijeh
Pretskolsko dete je cesto radosno, a radost obicno traje od jedne do
deset minuta. Smeh se javlja od 3 do 16 mjeseci. Deca se smiju kada su
sretna i zadovoljna. Vise se smeju sa ostalima u drustvu nego kad su sama.
Radosna deca vole da se igraju vise sa decom koja su njima slicna nego
sa mirnom i povucenom decom. Ono sto izaziva ove prijatne emocije su:
- iznenadjenja,
- pokloni,
- ispunjenje,
- zelja,
- igre i slicno.
Dete se najcesce veseli kada ga pohvale ili kada pohvale nesto sto je nacrtao ili napravio. Deca takodje u ovom periodu vole humor, sale i smesne price, a narocito devojcice. Mada to ne vazi podjednako za svu decu.
4. Ljubav
U pretskolskom periodu ljubav deteta se produbljuje i postaje trajna, jer dete sada pocinje da shvata vrednost svojih roditelja. Dete je u ovom periodu u svojim osecanjima manje egocentricno, nego ranije. Takodje u ovom periodu, razvija se i veliko drugarstvo, tj. privrzenost za druga ili drugaricu.
U tom periodu ono prekida tu veliku povezanost za porodicu, sto je veoma vazno za dalji detetov emocionalni razvoj. Decija ljubav se javlja prema osobama koje ga cine sretnim i zadovoljnim. Prvenstveno decija ljubav je vezana za majku, jer ona provodi najvise vremena sa detetom. Mada to ne mora da znaci, npr. ako ga majka zanemaruje i ne posvacuje mu paznju, dete svoju ljubav prenosi na drugu osobu koja se vise brine o njemu.
Krvna veza ne igra nikakvu ulogu kod ove emocije. Takodje, decija ljubav se menja i sa uzrastom, npr. razlika izmedju ljubavi prema majci i ljubavi prema ocu. Emociju ljubavi deteta prema roditeljima prati ugodnost. Ali ono sto najvise utice na decu u ovom periodu, pa i na ostale uzraste je kada se ono oseca "razapeto" izmedju oca i majke. To se javlja kada se roditelji svadjaju pred decom ili su razvedeni.
Za dete je najvaznija potreba da ima oba roditelja i da ih oboje voli. Roditelji takodje, cesto nisu svjesni posljedica do kojih dolazi kada podsticu kod dece egoisticnu ljubav. Npr. "Tata voli samo tebe, a ne voli mamu i seku". "Ti volis samo svoju mamu, a tatu ne volis' i slicno.
Cesto je i pitanje "Koga vise volis , mamu ili tatu"? . U takvim situacijama dete se oseca nesigurno i tada pri nagovaranju roditelja pocinje da gaji vise ljubavi prema jednom roditelju. Takodje, ako dete oseti razlicite stavove roditelja, on to mudro koristi i priklanja se onom roditelju cije mu ponasanje vise odgovara i koji je popustljiviji prema njemu.
Detetova ljubav ne mora da bude usmerena prema roditeljima i drugovima, nego moze biti usmerena i prema stvarima i zivotinjama. Recimo ljubav prema igracki ili zivotinji moze da bude jaca nego prema covjeku. Zato su bitni izrazi ljubavi. Bilo to u obliku verbalnih iskazivanja, milovanja, mazenja i sl. jer detetu je to potrebno.
Ono ne zivi samo od hrane, nego i od majcinske ljubavi. Dete to oseca kada sedi majci u krilu. Za njega je to najsigurnije i najudobnije mesto, jer oseca da ga neko stiti. Ako dete ne dozivi izraz ljubavi ono postaje emocionalno hladna osoba koja ne uspostavlja kontakte sa drugim ljudima. Dete svoju ljubav prema nekome ispoljava grljenjem i ljubljenjem, a cesto i imitiranjem te osobe.
U tom slucaju djevojcice obocno imitiraju majku, krisom oblace njene haljine i cipele, stavljaju njen nakit, a decaci se poistovjecuju sa ocevima. Kod vecine dece su uzor roditelji na koje se ona ugledaju. Zato su veoma vazni medjusobni roditeljski odnosi i njihov odnos prema deci.
Taj proces identifikacije treba podsticati, hrabrenjima i uveravanjem detetove okoline. Nisu retki propusti i pogresni postupci pri odgajanju, pa se cesto desava da decaka odgajaju kao devojcicu, a devojcicu kao decaka.
5. Ljubomora
Ljubomora je emocija veoma cesta kod dece pretskolskog uzrasta. Ona predstavlja i posebav vid ljutnje. Nastanak i povod javljanja ljubomore su drustvenog karaktera. Ljubomoru obicno izazivaju roditelji, braca ili sestre, a u pretskolskom periodu i drugovi.
Prvi znakovi ljubomore javljaju se od 18 mjeseci, mada se ljubomora cesce ispoljava izmedju 2 i 5 godine. Kao i ostale emotivne reakcije tako i ljubomora se menja sa uzrastom. Svoj vrhunac dostize izmedju 3 i 4 godine. Vrlo cesto uzrok ljubomore je i prinova u porodici. Stoga je vema vazan stav roditelja u sprecavanju ljubomore. Dokazano je da je ljubomora cesca kod porodica sa manjom brojem dece, nego u vecim porodicama. Zatim, kada jedno od dece u porodici dugo boluje, pa mu rodiutelji posvecuju vise paznje.
Ako roditelji, rodjaci ili prijatelji javno uporedjuju decu po uspjehu u skoli, inteligenciji, vrjednoci to takodje izaziva ljubomoru. Odrasli cesto nesvesno, u sali kazu "vidis kako je on bolji decak od tebe", "kako on sve zna a ti nista" i sl. Sve su to razlozi koji kod dece podsticu ljubomoru.
Ljubomora moze da se javi i na oca, jer deca cesto prisvajaju majku. Stoga joj ne dopustaju da iskazuje naklonost prema ocu. Lubomora se ispoljava na razne nacine, a deca na nju reaguju na dva nacina otvoreno ili prikriveno. Otvoreno reaguju fizickim ili verbalnim napadima, pa cesto predstavljaju "problem" u svojoj sredini. Onog na koga su ljubomorni, ignorisu , ponekad ga i tuku, ogovaraju, podsmijavaju i zajedljiva su.
Kada dete reaguje na ljubomoru, tako sto se ponasa cudno i na nepozeljan nacin, to se onda naziva prikrivena ljubomora. Desava se da ljubomorno dete pocne da mokri u postelju, iako je to vec davno prevazislo, da sisa prst, da muca, da se plasi ili nece da jede. Ponekad i ispoljava simptome nekog oboljenja.
Svako dete na sebi svojstven nacin ispoljava ljubomoru i sve te njegove reakcije su nesvjesne. Zato roditelji treba da budu pazljivi u takvim situacijama i da paze da ne izazivaju ljubomoru kod dece. Npr. posto saznaju da je na putu drugo dete, treba na lep nacin to da saopste prvom detetu i da kod njega razvijaju zelju da dobije brata ili sestru.
U prvom susretu sa bratom ili sestrom, dete mora da oseti radost i da oseca da je dobilo nesto blisko i znacajno, a u isto vrijeme je zadrzalo nepromjenjenu ljubav svojih roditelja. Zato je osnovni zadatak roditelja i vaspitaca da izbjegavaju situacije koje dovode do ispoljavanja ove emocije.
Ono sto je interesantno za ovu emociju jeste da se ona razlikuje po polovima. Naucno je dokazano da su zenska deca cesce ljubomorna nego muska. Ljubomora iako je u sustini negativna emocija, ona ima i pozitivne strane. Cesto moze da posluzi i kao podsticaj na vecu aktivnost, na vece uspjehe, na trud kako bi prevazislo brata, sestru ili druga na koga je ljubomorno.
Zakljucak
Kao uvid u svrhu i moc emocija, ovaj divljenja vredan cin roditeljskog
herojstva svedoci o ulozi nesebicne ljubavi – i svakoj emociji koju
osecamo u covekovom zivotu. Time govorimo da nasa najdublja osecanja,
nase strasti i zudnje, jesu najvazniji vodic, te da nasa vrsta mnogo duguje
njihovom postojanju i uticaju u covekovom zivotu. Taj uticaj je nesvakidasnji:
jedino snazna ljubav – neumitno spasavanje voljenog deteta –
moglo je da navede roditelja da zanemari nagon za licnim prezivljavanjem.
Posmatrano emocijom njihovo samozrtvovanje je bilo sporno sa racionalnog
stanovista, gledano srcem, to je bio jedini moguci izbor – „covek
srcem ispravno vidi, sustinsko je ono sto je nevidljivo”.
Nase emocije, upucuju nas na suocavanje sa neprilikama i zadacima odvec
vaznim da bismo sve prepustili intelektu – opasnost, bolan gubitak,
istrajavanje ka cilju uprkos preprekama, vezivanje za supruznika i osnivanje
porodice. Svaka emocija omogucava posebnu spremnost na delanje, svaka
nas usmerava u pravcu koji je valjano usmeren da bi se savladali stalni
izazovi u ljudskom zivotu.
Emocije pomazu razumu – u igri misli i osecanja, emocionalno obrazovanje
usmerava trenutke nasih odluka, saradjujuci sa racionalnim umom, omogucava
ili onemogucava samo misljenje. Tako misleci mozak igra glavnu ulogu u
nasim emocijama, osim u trenucima kada su emocije van kontrole.
Trebamo prvo da osecamo, a potom da mislimo iz razloga sto racionalni
um zapaza i odgovara trenutak ili dva duze od emocionalnog, „prvi
impuls” emocionalne situacije jeste impuls srca, a ne glave. Postoji
takodje i druga vrsta emocionalnog reagovanja, sporija od „brzog
odgovora”, koje se kuva i vri u nama pre nego sto dovede do osecanja.
Ovaj drugi nacin za otpocinjanje emocije je oprezniji i mi smo, obicno
svesni misli misli koje su nas do nje dovele. Kod ove vrste emocionalne
reakcije obavestenje je produzeno, nase misli – spoznaja igraju
glavnu ulogu pri odabiranju emocija. Slozenije emocije kao neprijatnost
ili razmisljanje o predstojecem ispitu, prate ovaj sporiji put i treba
im vise sekundi, ili minuta da bi se ispoljili. To su emocije koje proisticu
iz misljenja. Nasuprot ovome, za vreme brzog reagovanja, osecanja prethode
ili se pojavljuju istovremeno sa mislima. Nesvesne reakcije su nasa najintenzivnija
osecanja, mi ne odlucujemo kada ce one nastupiti, ljubav je „nalik
groznici koja dolazi i odlazi bez obzira na volju”, ne samo ljubav
vec i bes i strah mogu da nas nadvladaju – kao da nam se dogodilo,
a nije bilo nas izbor.
Zbog toga emocije imaju alibi: „cinjenica je da ne mozemo da odaberemo nase emocije”, alibi koji ljudima dozvoljava da tumace svoje reakcije pravdajuci se da su u vlasti emocija.
LITERATURA
[1.] Cokorilo, R., (2008.), Poslovne komunikacije, Alfa – graf NS, Novi Sad
[2.] Goleman, D., (2006.), Emocionalna inteligencija, Geopoetika, Beograd
[3.] Goleman, D., (2008.), Emocionalna inteligencija u liderstvu, Geopoetika, Beograd
Web sites:
[4.] http://www.fasper.bg.ac.yu
preuzmi seminarski rad u wordu » » » 
Besplatni Seminarski Radovi