SULTAN SULEJMAN (KANUNI – VELIČANSTVENI)

VRHUNAC OSMANSKOG CARSTVA

U 26 godini života na prijesto stupa princ Sulejman. Iako je najveći dio života proveo u Istambulu ne može se reći da je tu i rođen i da je umro kod Sigeta (1520-1566).
To je period u kom dolazi do najveće ekspanzije Osmanskog carstva. Princ je bio u Manisi u doba očeve smrti. Kao malodoban jedini od braće ostavljen u životu, imao je najbolje učitelje. Na mjestu sandžakbega Manise Sulejman je bio od 1512. g. I to je jedini sandžak kojim je on upravljao. Prema njegovim biografima razlikovao se od oca, bio je blag, velikodušan, obazriv i pravedan ali i stog prema sinovima, prijatelju i ženi Roksalani. Kao jedinog potomka svi su se bojali za njega i poštovali ga. Sultan Sulejman je odmah krenuo sa izazovima. Hair-beg, namjesnik Misira, smatrao je da je došao pravi trenutak za osamostaljivanje. To su pokušali i ostali sandžakbegovi. Sulejman je poslao elitne jedinice na pobunjenike i pobjedio ih. Drugi dio usmjerio je na Rodos. Evropske zemlje tada su bile u fazi previranja. U Evropi, Fransoa I i Karlo V Hapsburški izrazili su pretenzije za prijestolje Svetog rimskog carstva. Ta borba slabila je vojnu i ekonomsku moć evropskih snaga. Tek 1521. u martu donesena je odluka da se Karlo V bira za cara SRC što je nastavilo previranja sa Fransoa I do smrti drugog. U Evropi se događala još i pobuna protiv papa i indulgencija. Tokom vladavine od 1520.- 1566. g. Osmansko carstvo pod Sulejmanom Kanunijem vodilo se više ratova koji su isključivo ofanzivnog karaktera koji se mogu podijeliti na tri grupe:
• protiv Habsburške monarhije
• front na Sredozemlju, Rodos i posjedi Venecije
• ratovi sa Persijom i njenim šahovima iz dinastije Safavida

U ovom periodu iako je osmanska država dosezala vrhunac svoje moći i došla u posjed i novih teritorija a tako i uvecala broj podanika ipak doktrina je zadržana od ranije. To je da se tokom Sulejmanove vladavine ratovalo na samo jednom frontu. Gdje su prilike zahtjevale da se otvori novi rat Osmanlije su to izbjegavale čak i na svoju štetu. U pojedinim od ovih brojnih ratova ako ne mogu ostvariti cilj nastojali su da ne budu u gubitku.

Ratovi Osmanskog carstva sa susjednim državama u doba Sulejmana Kanunija (Veličanstvenog)

U vrijeme preuzimanja dužnosti novi sultan je nastavio vojnu mobilizaciju za rat sposobnih podanika. Do rata dolazi u 1521.g. Pravac kretanja glavnine osmanske vojske koju je vodio sam sultan bio je u pravcu Beograda. Ovaj grad bio je u sastavu Ugarske kraljevine.
Beograd je zatvarao put Osmanlijama u širenju vlasti prema Ugarskoj i Hapsburgovcima. Za razliku od 1456. kada je pružen žilav otpor situacija u novom pohodu bila je lošija za branioce. Još 1490. umro je Matija Korvin jedan od najuspješnijih vladara. Moć centralne vlasti je oslabila te je ova država bila u stanju pune feudalne anarhije. Stanje je pogoršano 1514. kad je došlo do seljačkog ustanka. Vođa Džordž ugarskim jedinicama nanosio je više poraza ali i samom sebi. Oslabio je otpor prema osmanskom osvajaću. Zato je i sultan Sulejman računao da je to povoljan trenutak za širenje Osmanskog carstva na račun Evrope. U ovim okolnostima prethodnicu glavnine osmanske vojske vodio je vojskovođa Piri-paša. Upravo je on sa prethodnicom jedinica prvi došao do Beograda i počeo sa opsadom grada i tvrđave. Došao je i sultan i zatvorio pravac pružanju pomoći braniocima. Borba je bila vrlo oštra a osmanlijski juriši bili su jako silni. Ipak 29. augusta 1521. nakon više vojnih juriša uspjela je Osmanlijska vojska da osvoji beogradsku tvrđavu. Stvoren je širi manevarski prostor za djelovanje preko Save i Dunava. Sultan je naredio da se tvrđava osposobi i smjestio je vojsku te je spremao za dalje napade na Ugarsku.
Ubrzo nakon osvajanja Beograda sultan vojne jedinice okreće prema Rodosu. Ujedno rodoski vitezovi su bili poznati kao hrabri i veliki borci za odbranu krščanstva. Sa osvajanjem Rodosa dobijao se bolji strateski položaj. U zadnjim mjesecima 1521. glavnina vojske nalazila se na jugu. Zeštok otpor pružili su naročito Ivanovci. Poslije žestokih i krvavih borbi branioci Rodosa uvidjeli su da ako nastave borbu svi će izginuti. Prihvatili su da časnom predajom sa naoružanjem presele ne Maltu. Do predaje Rodosa došlo je 21. januara 1522. čime je ne po velikom bogatstvu za osmansku državu predstavljao Ahilovu petu. Poslije ova dva velika uspjeha sultan Sulejman pokazuje se kao mudar vladar i kao taktičar. U narednom periodu od 1522.- 1526. nema većih vojnih akcija. Međutim, to ne znači da je osmanska država bila neaktivna. Nakon zauzimanja Rodosa i Beograda sultan je smjenio Piri-pašu. Razlog je bio i taj što je on dužnost obavljao i za vladavine njegova oca. Umjesto njega za VV izabran je sultanov prijatelj Ibrahim-paša (1523-1636). Bliskost njih dvojice graničila se sa povjerenjem između njih da mu je davao velika ovlaštenja. Ibrahim-paša je bio jako inteligentan i obrazovan čovjek.U trenutku kad je smjenjen Piri-paša na to mjesto pretendirao je i Ahmed-paša. Postavljanjem Ibrahim-paše za Velikog vezira sultan je prešao staru tradiciju. Kako bi umirio Ahmed-pašu dao mu je namjesništvo nad Misirom. Došavši 1523. g. u januaru u Kairo Ahmed-paša koji je ranije imao kontakt sa mamelučkim ličnostima dočekali su trenutak da ponovo dignu pobunu. Mameluci uz podršku naroda javno su se pobunili. Na vijest o pobuni istovremeno su reagirali i sultan i Veliki vezir. Osmanske jedinice su brzo došle u Egipat i za kratko vrijeme uspijevaju ga osvojiti. Sve se ovo dešava u vrijeme kad se vodi borba između Fransoa I i Karla V. Došlo je do čuvene bitke 1525. kod Pavije. Nesposobni Fransoa I doživio je poraz od Karla V. On stoga traži otvorenu pomoć od Osmanskog carstva. Od tada su bili dobri odnosi između Osmanskog carstva i Francuske. Francuski kralj tih dana pred evropskim diplomatama izjavio je da Osmansko carstvo smatra jedinom sposobnom silom koja može garantovati snaženje evropskih država. Francuski vladar bio je svjestan da bez Burgundije i Francuska nije u mogučnosti da jača svoju centralnu vlast i da se našla u teškoj situaciji. To je narušilo i ravnotežu među evropskim državama. Sultan Sulejman znao je da bez Francuske bi i njegova situacija bila nepovoljna za dalja osmanska osvajanja. Francuski ambasador je rekao da Karlo V ima ambicije da postane "vladar svijeta". To je došlo do izražaja kad se nakon bitke kod Pavije našao u zarobljenistvu i morao prihvatiti ugovore koji je Karlo V nalagao. Zato je 1526. kad se dokopao slobode došavši u Pariz odrekao svih obaveza. To će uticati da sve do 1541. i smrti Fransoa I traje prikriveni rat Španije i Francuske.
Sredivši stanje u arapskim pokrajinama i vrativši autoritet centralnoj vlasti osmanski sultan je 1526. odlučio da napadne Ugarsku kraljevinu koja je i dalje bila jaka. Još od osvajanja Beograda osmanska vojska je upadala u Hrvatsku i Dalmaciju, naročito dijelove koji su bili pod Hapsburzima. Intenzitet je pojačan 1524. a poseban značaj su imale akindžije sa Ferhat-begom Mihajloglu na čelu. Nerijetko osmananske akindžije upadaju na tlo Kranjske, Koruške i Štajerske. U jednom od napada 1526. poginuo je dovudža Ferhat-beg. Njegovu glavu pobunjenici su donijeli kralju Ljudevitu u Budim. Posebno se radovao Pavao Toroni koji je i bio veliki vojskovođa i duhovni čelnik. Smatrajući to uvredom bosanski sandžakbeg Gazi Husref-beg i Bali-beg Jahjapašić okupili su vojsku i odlučili napasti Jajačku banovinu. Cilj im je bio njeno zauzimanje čime bi došli do direktnog sukoba.

MOHAČKA BITKA

Ove pobjede su bile uvodni trenutak za novi događaj-Mohačku bitku. Mobilizirajući snage sultan Sulejman je odlučio aktivirati sve vojne potencijale kako bi u jednom potezu osvojili cijelu Ugarsku. Već 23.aprila 1526. objavljena je vojna mobilizacija i to u Istambulu. Ova mobilizacija je izvršena do perfekcije, što je govorilo o ozbiljnosti situacije a i vojnih rodova. Nakon toga sultan se sa glavninom počeo kretati prema Beogradu.
U toku kretanja pridruživale su mu se jedinice iz Rumelije. Sultan je potom izdao zapovjed da je glavno zborno mjesto na Dunavu kod Beograda. Pridružio mu se i Gazi Husref-beg. Iskender-beg, Jahsi-beg i Muhajloglu bili su komandanti yeničera koji su prebaceni preko Dunava. Sve namjernice koje su putem uzimali su plačane. Zadnjih dana jula 1526. realiziran je prvi dio plana a to je opća mobilizacija, dolazak do Beograda... U blizini Beograda Osmanlije su se ulogorile raspoređen je vojni logor od Dunava do Iloka. Osmanlije su 1.augusta 1526. osvojili Ilok, i započela je propaganda u kojoj su derviši igrali glavnu ulogu. Carev cilj bio je Budim. Glavnina vojske kretala se prema Osjeku. Zbog nedostatka mostova Osmanlije su za 5 dana napravile most na rijeci Dravi. Već 22. augusta 1526. Osmanlije zauzimaju i Osjek. Svi putevi bili su otvoreni. Ali na putu se nalazio problem-MOHAČ.
On je bio poznat kao moćvarno područje prepuno boleština. Došavši do Mohača Osmanlije su postavile novi vojni poredak jer su znali za dolazak ugarske vojske. Sultan je naložio Bali-begu Jahjapašiću da bude prethodnica. Među njima se nalazio i Veliki vezir Ibrahim-paša. Bio je tu i odred od 150 topova. Iza njih je išao odred sa Berhan-pašom gdje je isto bilo 150 topova. Iza njih je išao sultan sa yeničerima, 6 odreda spahija i sa ličnom gardom. Poslije njih su išle trupe pod komandom Gazi Husref-bega. Kad su svi stigli ponovo je započelo vječanje. Do neposredne bitke došlo je 25. augusta 1526. g. Vrhovnu komandu nad vojnim snagama imao je lično sultan Sulejman. Na suprotnoj strani nalazila se ugarska vojska pod Ludovikom (1516.). Između dviju protivničkih snaga počele su manje čarke. Potom je na scenu stupila artiljerija (topovi) i ona je i preuzela inicijativu. Mnogi smatraju da je to dovelo Osmanlije u vodeći položaj. Ugarska vojska nije imala šansu za pobjedu zbog:
• veće brojnosti osmanske vojske;
• zbog nedostatka artiljerije;
• zbog discipline osmanske vojske;
• zbog nedostatka motivacije za pobjedu.

Bitka je trajala samo tog dana. Tom pobjedom od 29. augusta zadan je smrtni udarac Ugarskoj kraljevini koja je u narednih 15-ak godina vegetirala. Veliki njen dio pao je pod Osmansku vlast. Poslije pobjede, nagrađivanjem najistaknutijih i feštom, glavnina vojske krenula je na Budim. Dolazak pred budimske zidine iznenadio je branioce koji su se odlučili predati 10. septembra 1526. Kako je tad padao Kurban bajram Osmanlije su to odlučile provesti na pravi način. Glavna proslava bila je na kraljevom dvoru. Sultan je pokazao interesovanje za Peštom gdje je boravio Ivan Zapolja, mađarski bogataš. Zbog bogatstva, ugleda i simpatija prema Osmanlijama a kako je poginuo kralj Ludovik sultan je odlučio da Ivana Zapolju imenuje za kralja. To je uradio iz praktičnih razloga. Ivan je imao brojne veze sa feudalcima. Predajući mu formalnu vlast kao i zbog zimskih mjeseci Sulejman je odlučio pred kraj 1526. da se vrati u Istambul a trupe da se vrate u svoje domovine. Poraz na Mohaču značio je pad Ugarske kraljevine koja je smatrana za snažnu državu u Evropi. To je značilo i jačanje i napredovanje Osmanlija prema centralnoj Evropi.
Unutrašnje i vanjske okolnosti jačale su protivnika Ugarske koja je imala navedene probleme. Istovremeno u odnosu na raniji period rata Francuske i Španije, Evropa nije mogla pruziti vojnu pomoć za odbranu Ugarske kraljevine. U vrijeme bitke na Mohaču car Karlo V bio je u ratu sa ligom od Kognica, (saveznici koji su protiv Karla V). Oni su 26.maja 1526. bili u sukobu sa Evropom osnivajući koaliciju za borbu protiv Karla. Ligu su sacinjavali papa Kliment Vll, Francuska, Firenca i Milano, Mletačka republika. Tako se desilo da se Ugarska našla u sličnoj situaciji kao Konstantinopolis prije 7 decenija. Iza povlaćenja glavnine osmanske vojske teritorija Ugarske bila je podjeljena na 2-3 dijela. Jedan dio (južni) su uzele Osmanlije, istoćni dio dat je Ivanu Zapolji a treći (zapadni) zauzeo je Ferdinand Hapsburški. Od tada u narednim decenijama teritorija Ugarske postaje centar ofanzivnih dejstava diljem osmansko-hapsburške granice.

Dalji ratovi Sulejmana Kanunija sa susjedima

I dok je 1526. g. osmanska vojska doživljavala pobjede već 1527. izbijaju pobune u Anadoliji. Kilikija je bila centar pobune a povod je bila strogost službenika prilikom mjerenja obradive površine. Iako je pobuna bila opravdana (porodica Tasila) osman. snage su iste godine ugušile pobunu. Izbila je uskoro pobuna u Karamanskom ejaletu.Vođa je bio jedan derviš, bektašija Kalenderoglu. Najviše pristalica imao je u redu Abdela Kalender potom i ostalih redova. Veliki vezir Ibrahim-paša je brzo reagirao na tlu Karamana. Sa 2000 spahija i 3000 konjanika on je krenuo prema pobunjenicima. Najviše pobunjenika pobijeno je u planini Basif (Basaf) sredinom 1527. g.
I dok su pobune gušene u Anadoliji, dvojica vojskovođa sandžakbeg Gazi Husref-beg i Bali-beg ujedinili su snage da zauzmu ostatke Jajačke banovine. Tokom 1527. dvojica sandžakbegova nanijeli su protivnicima brojne poraze. Oni potom proširuju djelovanje ne bosansku krajinu. To je rezultiralo da i Banja Luka dođe u sastav Bosanskog ejaleta. Aktivno su djelovali i u Lici, Krbavi i Dalmaciji.
Naredne 1528. Osmanlije su pripremale vojsku za napad na Hapsburgovce u Ugarskoj. Razlog je bio promjena stanja na tom prostoru. Još 1527. Ferdinand Hapsburški uz pomoć svog brata odlučio se za napad na Budim. Kako je odbrana Budima bila slaba morao se predati a Ivan Zapolja je pobjegao. Osmanski sultan je 1528. proveo u pripremama za nove pohode na Ugarsku. Već 10.maja 1529. mobilizirane osmanske vojne snage kreću u novi vojni pohod. Sada se govori da je krajnji cilj sultana Beć. Glavni savjetnici sultana Sulejmana bili su Ibrahim-paša, Ajvaz-paša i Kasim-paša. Kako su Osmanlije od Istambula do Budima bili raščistili prostor krenuli su direktno na Budim. I ovog puta sultan izdaje naređenje da se ne smije pljačkati, paliti i nanositi zlo pokorenima. To se nije dopadalo akindžijama i yeničerima. To je bio jedan od razloga da se započne pobuna među yeničerima. Ipak bilo je više onih koji su bili odani sultanu.
Vrativši Budim u drugoj polovini 1529. Osmanlije kreću prema Beču. Glavnina vojske se 27. septembra našla pred Bečkim zidinama. Tada 400 lađa je spalilo mostove koji su spajali Beč i one koji su ih spajali sa Budimom. Tu je bio cilj da se protivnicima onemogući pružanje pomoći. Napadi su trajali od 27. septembra do 14. oktobra 1529.g. Zimski uslovi su natjerali sultana da se povuku. Drugi odredi su ratovali u gornjoj i donjoj Štajerskoj i Austriji. Istovremeno dok su vođene borbe oko Beča nastupile su diplomate iz sukobljenih ali i drugih država. U trenutku kad se Osmanlije gubile opreznost vojvoda Ferdinand je krenuo na Budim. Dolazak hapsb. vojske pod Budim nije se dobro provodio. Ovog puta Budim je ostao u sastavu Osmanskog carstva.
Novi pohod osmanske vojske iz 1532. poznat je po tome što je u tom trenutku pod Sulejmanom Kanunijem bilo oko 200 000 ljudi. I ovog puta pravac je bio prema Hapsburškoj monarhiji. To je bio njegov peti pohod prema Hapsburzima. Koliko je bila vojska jaka govori podatak da cara Karla V oslovljavaju titulom kralja. Vojske je bilo: 16 hiljada iz Rumelije, 30 hiljada iz Anadolije, 12 hiljada yeničera, 20 hiljada spahija, 16 hiljada akindžija i 300 topova. Sa borbenim dijelom veliki broj ljudi bio je zadužen za prehranu, kao vodići, derviši, . (zanatlije ljekari, smještaj). Kod Beograda sultanu se pridružilo oko 15 hiljada Tatara sa Krima (Sahib Giraj). Kod Osjeka sultanu su se pridružile jedinice iz bosanskog sandžaka vođene Gazi Husref -begom.
U prvoj fazi vojnog pohoda protiv Hapsb. ove vojne snage uspjele su osvojiti više vojnih tvrđava. Po značaju i veličini posebno se istiće tvrđava Kiser koju je Osmanska vojska osvojila 29. augusta 1532. Time su se osmanske teritorije nalazile na oko 100 km udaljene od Beča. Zauzimanjem Kisera sultan je smatrao da su svi uslovi za rat ispunjeni. Tad je naredio vojno utvrđivanje i zaustavljanje vojske. Ipak se nastavilo sa ratom protiv tvrđava koje još nisu bile osvojene. Tako je 1532. osvojena i slavonska Požega te je ušla u sastav bosanskog sandžaka. Kad su Osmanlije osvojile tvrđavu Kiser to je bilo od velike važnosti da glavnina osmanske vojske dodje iz Istambula do Beča.
Andrija Dori, admiral španske mornarice izvršio je napad na Peloponez i preuzeo Korint. Tako je otvoren i drugi front u borbi protiv Hapsburgovaca (braća). U takvoj situaciji Sulejman Kanuni bojeći se većih posljedica vrši mobilizaciju pomorskih snaga i daje ih Hajrudinu Barbarosi. Tada ga imenuje za kapudani Derije. Kad flota napada Peloponez dolazi i do veze osman. i španske države. Francuzi su jedva dočekali i pružili pomoć u floti Osman. Fransoa I je od osmanske države dobio slobodu trgovine po cijeloj državi. To je bio početak pregovora poznatih kao TRGOVAČKE KAPITULACIJE.
Hajrudin Barbarosa se pripremao da pored protjerivanja Španaca sa Peloponeza izgradi još veću flotu. Uz pomoć flote Barbarosa nastavlja pomorsku aktivnost te smatra za povoljan trenutak osvajanje Tunisa. Španska flota je u međuvremenu pripremila odbranu Tunisa i definitivno 1538. manja područja dolaze pod Španiju a osvajanje Tunisa se odložilo. Sve ovo se dešavalo kada Osmanska vojska vodi rat protiv Safavidske Persije. U velikom vojnom pohodu koji je započeo 1534. glavni zapovjednik (sarasker) bio je Ibrahim-paša. Njegova vojna sposobnost se ponovo pokazala zauzimanjem Tabriza. Tadasnji šah Tahmaz I znajući za snagu Osmanskog carstva izbjegao je da sa Osmanlijama vodi presudnu borbu. Upravo povlaćenje šaha Tahmaza olakšalo je Osmanlijama da vojsku upute i na druge dijelove osmasko-persijskog fronta. I pored uspjeha svog vezira i sultan Sulejman se odlučuje da krene na Persiju. On se zaputio na teritoriju današnjeg Iraka. Persijska vojska se i dalje držala defanzivno. Sultan je to i očekivao i 31. decembra 1534. osvojio je Bagdad te je tako poslije Damaska 1516. i drugi grad halifa došao pod vlast Osmanlija. Ovime se Osmansko carstvo približavalo svom vrhuncu. Bagdad je postao najveće osmansko vojno utvrdjenje ali i najcjenjeniji grad. Nazvan je darul selam- kuća spasa (mira), dok je Beograd dobio sluzbeni naziv darul džihad- kuća borbe. U naredna 4 mjeseca živio je sultan Sulejman Kanuni, o tome svjedoće brojna pisma Mlečanima. Potom sultan je sa jedinicama krenuo prema Tabrizu. I ovdje se sultan zadrzao neko vrijeme a nakon 18 mjeseci 8. januara 1536. vratio se u Istambul. Time se završio njegov šesti vojni pohod od kada je preuzeo prijesto od svog oca.
U međuvremenu Ibrahim-paša koji je u dobroj mjeri po pogledu časti bio poljuljan povlaći svoje državne interese i sklapa savez sa Francuskom i daje joj trgovačke kapitulacije. U odlukama obije su se države obavezale na savez, uzajamno pomaganje, slobodu plovidbe i trgovine. Ugovorom je Francuska stekla prednost nad u odnosu na svoje susjede. Kapitulacije su produžene i u daljem periodu. Osmanlije su se nadali da će francuski novac oživjeti njihovu trgovinu i pribaviti veće finansije. Jedna od odluka, vezana za ovaj savez bila je uzajamno vojno pomaganje. Predviđeno je da Francuzi napadnu sa sjevera Apeninski poluotok i tako preotmu teritorije koje su priznavale moć cara Karla V.
Istovremeno je sultnija Hurem-sultana (Roksalana) uspjela pomutiti odnose sultana i velikog vezira. Razlog je bilo isticanje njene ličnosti kao i njenog sina Selima. Rezultat je odluka sultana da u martu 1536. fermanom smjenjuje i pogubljuje Velikog vezira Ibrahim-pašu. U naredne tri decenije nijedan Veliki vezir nije imao onakvog uticaja kao Ibrahim-paša. Ovo je početak uplitanja harema u vanjsku i unutrašnju politiku Osmanskog carstva. Ubijenog vezira zamjenio je Ajvaz-paša koji je uživao ugled. Ubistvo Ibrahim-paše značio je veliki gubitak za Osmansko carstvo. Njegovim ubistvom nestalo je i šejh-ul-islama Kemala-paše Zade, velikog historičara, prirodnjaka i po inteligenciji čuvenog učenjaka.
Sve se ovo dešavalo u vrijeme kad je polupismeni ali pošteni Albanac Ajvaz-paša mobilisao vojsku na dalje pohode. Tek kad su završene višemjesećne pripreme u maju 1537. sultan je došao u albansku luku Valonu sa sinovima. Razlog je bio osvajanje svih ili većine prostora Albanije koja je bila pod Mlečanima.

Drugi dio pohoda realizirao je Hajrudin Barbarosa koji kreće u osvajanje ostrva Krfa. Ovi pohodi su trebali predstavljati uvod u osvajanje dijela Apeninskog poluostrva. Ali do toga nije došlo. I u narednoj 1538. uglavnom zahvaljujući pomorskim snagama nastavljeni su pohode na preostale otoke. Osmanlije su željele onemogućiti Mlečane da se miješaju u politiku na Sredozemlju. Međutim, ovim planovima su se suprotstavljali branioci koji stvaraju savez papske države, Mletačke države i Španije (81 venecijanska, 36 papskih i 50 španskih brodova). Vrhovnu komandu nad ovom flotom imao je Andre Dorija. Osmanska flota imala je 124 veća plovna objekta sa Hajrudinom Barbarosom. Do sukoba je došlo kod Perveze u zalivu Arte 25. septembra 1538. Andre Dorija je namjeravao izvući Osmanlije na otvoreno more. Hajrudin je izvršio pregrupisavanje snaga: desno krilo povjerio je Turkutu, lijevo Salih rejsu a centralni dio ostavio je sebi. Barbarosaje osjetio da se Dorija nalazio u nezahvalnoj situaciji zbog nesaglasnosti unutar svoje flote. Tako je 25. septembra 1538. Barbarosa nanio poraz savezničkim snagama a noć je spasila totalno potopljenje svih savezničkih brodova. Nakon ove bitke osmanska flota postaje najdominantnija na moru. Ovom bitkom najviše je bila oštećena Mletačka republika koja gubi trgovinski prioritet. Vidjevši da ne može izmjeniti stanje Mletačka Republika se odlučila na sklapanje mirovnog ugovora sa osmanskom državom. Odluke mirovnog ugovora iz 1539. definitivno su ratifikovane 1540. što se uzima kao datum mira Osmanlija i Mletačke Republike. Mlečani su se odrekli posjeda u Dalmaciji i Egejskom arhipelagu a zauzvrat je dobila slične pozicije kao i Francuska. Osmanska država je dobila nadoknadu od 300 000 dukata za štete koje su joj Mlečani nanijeli u ratu.
Još u vrijeme osman-mletačkog rata dio osmanskih vojnih snaga ratovao je na tlu Moldavije. Na više mjesta nanijeti su porazi braniocima. Službena Moldavija je 1538. službeno prihvatila vazalni odnos sa Osmanlijama. Iste te 1538. veće osman. snage ratuju na tlu današnjeg Jemena i osvajaju Adan. Domaće stanovništvo i vlast pružaju otpor što je znak da cijelo ovo područje u narenih 9 godina pruža otpor. Jemen je osvojen 1547. g. To je vrijeme kad Osmanlije imaju uspjeha i u Sjevernoj Africi, na tlu Libije. Na taj način je sredinom XVI st. cio arapski svijet došao pod vlast osmanskog sultana. U nadoru vojnih pobijeda Osmanlije su se odlučile za put prema Indijskom potkontnentu. Tu su Portugalci već od ranije stvorili svoje kolonije. Pod izgovorom da su indijski muslimani pod portugalskom prismotrom, kao halife uzeli su pravo da ih oslobode. Ova osmanska ekspedicija prošla je sa porazom. Jedan od razloga neupjeha bio je što su pojedini muslimanski vladari (radže i maharadže) bili nesložni i tako onemogućili osmanske uspjehe. Ali kako je osmansko carstvo bilo najmoćnije u islamskom svijetu tražena je njihova intervencija na raznim planovima. Sulejmanu se obračaju turkmenski vladari tražeći da osvoje Podvoložje koje je bilo u ruskim rukama. Na taj način svi putovi bili su otvoreni za Mekku i Medinu. Osmanlije odgovaraju pozitivno. Ovi pohodi govorili su o svjetskoj politici sultana.
Ništa manja pažnja nije bila usmjerena na Evropu. Osnovni neprijatelj bio mu je španskii vladar i car Svetog rimskog carstva Karlo V. Zato je Osmansko carstvo podržavalo u Evropi sve Karlove neprijatelje kako bi vojno, politički i ekonomski oslabio Karla V. Kada Osmanlije 5. oktobra 1540. potpisuju mirovni ugovor sa Mlečanima historičari bilježe da je to doba dobrih odnosa i sa Francuskom a predmet je zajednicka mržnja prema Karlu V Fransoa je od 1541. nastojao da preuzme Milano od Karla V kako bi ekonomski ojačao Francusku. Međutim, sultana je interesovalo nešto drugo. Iako je Mohačka bitka bila uspješna Ugarska ipak nije bila ugašena. Posebno se osjećaju poteskoće kada 1541. umire Ivan Zapolja a situaciju iskorištava Ferdinand Hapsburški. On po treči put organizuje napad na Ugarsku.
Već 23. juna 1541. sultan je sa vojskom došao u Ugarsku a 25. augusta dolazi do Budima. Na svim prostorima je ukinuta ugarska vlast te se formira posebna pokrajina- BUDIMSKI EJALET. Prostor sjevero-zapada je i dalje nazivan Ugarska kraljevina. Kako je Osmanska vojska dio Ugarske stavila pod Budimski ejalet prostor Erdelja (Transilvanija) postavlja u poseban položaj; za vladara postavlja Ivana Sigismunda (sin Ivana Zapolje). Sultan se 1543. povlaći mada je jedan dio Ugarske pod vlašču Hapsburgovaca. On se odlučuje da 1543. zauzme preostali dio. Istovremeno Hajrudin Barbarosa 20. augusta 1543. sa Francuzima zauzima Nicu. U zimskim mjesecima osman. flota boravi u francuskoj luci Tulan. Ta francus.-osmanska idila trajala je do smrti Fransoa I 1547. g.
Ništa manje aktivne nisu bile ni kopnene trupe koje osvajaju teritorije Višegrada u Ugarskoj. Ne bilježeci veće vojne uspjehe a imajući troškove sultan 1545. odlučuje da sklopi mir sa Hapsburgovcima (2 godine). Taj mir je od 1. augusta 1547. utvrdio i pojasnio nejasna pitanja između Ugarske i Osmalija. Službeni Beč pristao je na osmanski diktat: preostali dio Ugarske ostaje zakonit ali na taj dio hapsburška monarhija Osmanskom carstvu na ime danka plaća 300 000 dukata. To ostaje do 1606. Te iste godine su Hapsburgovci dobili iste kapitulacije kao Francuska ranije.
Već 1548. Sulejman Kanuni poduzima svoj vojni pohod i vodi rat sa moćnom Pesijom. Ali Persijanci poučeni iskustvom nisu prihvatili otvoreni rat već su ratovali polugerilski. U međuvremenu sultan je napredovao i u mjestu Sidi Gazija dočekao ga je princ Selim, namjesnik Manijse. Kad je Sulejman došao u Konju dočekao ga je princ Bajazid, namjesnik Katramanije a dalje napredujući dočekao ga je najstariji sin, princ Mustafa namjesnik Sivasa. Kako je nastupao zimski period sultan se odlučio da ode u Siriju i u gradu Alepu provede zimu. U narednoj godini Osmalije kreću prema Persiji ali Persijanci prihvataju mir. U tom periodu u Evropi je vojska mirovala ali 1551. sultanu od rumelijskog beglerbega Mehmed-paše Sokolovića dolaze vijesti o napadu Ferdinanda na Erdelj. Osmanska vojska je ove godine izvojevala više pobjeda a osvojen je i Temišvar. Drugi dio vojske je pokušao osvojiti Eger ali bezuspješno. Osmanlije već 1552. osnivaju TEMIŠVARSKI EJALET.
Istovremeno ratujuci sultan vodi i suptilnu politiku. On se posredstvom svojih vazala izdaje za zaštitnika protestanata i na taj način želi oslabiti papsku vlast. Ovaj period nije dovoljno izučavan. Podrška protestantima bila je osnov vanjske politike sultana Sulejmana. Zahvaljujući politici osmanskog vrha prema Hapsburgovcima između 1521.-1555. imalo je uticaj da zaštitnici katoličanstva prihvate mirovne ugovore sa protestantskim protivnicima. Sulejman im piše da ih podržava u njihovoj borbi protiv papa. To se vidi u vojnom i ekomomskom savezništvu sa Francuzima, Fransoa I Anrijem. Kako je Sulejman podržavao Francuze govori i to da je na zahtjev Francuske pristao da se protestantske vodje bore protiv Karla V. Međutim, da bi pokazao dobronamjernost i pomoć prema protestantima Sulejman vrši pritisak da Hapsburgovci ne tjeraju protestante a u pravim vazalnim zemljama (Erdelj) ugoščuje Kalviniste. U ovo vrijeme Karlo V uspostavlja bliske veze sa safavidskom Persijom. Kako je 1546. Basra bila pod Osmanlijama kontrolisano je priobalje Crvenog mora. Zahvaljujući tome Basra je pored Sueca postala druga luka osmanske flote. Jedina opasnost bila je prisutnost Portugalaca koji su prethodno osvojili otok Honmus. Znajući vaznost ovog otoka 1552. su Osmanlije odlučile osvojiti ovaj otok ali to je bilo bezuspješno. Već 1553. Sulejman ratuje protiv Persije. Iste godine se u sultanovoj porodici desila nesreća. Sultanija Roksalana je htjela da njen sin Selim bude nasljednik. Međutim, tu su bili i drugi sinovi te je nastojala da ih smakne. Kako je najstariji sin Mustafa bio najomiljeniji on je predstavljao i najveću opasnost. Roksalana je pripremala Sulejmana kako bi ubila Mustafu. Sultan je s godinama postao nepovjerljiv prema sinovima. Povjerovavši Roksalani sultan 1553. donosi katul-ferman i davljenjem, sina šalje na onaj svijet. Koliko je Mustafa bio omiljen pokazuje i negodovanje stanovništva. U takvoj situaciji počinje osman-persijski rat. Sultan je svojim prisustvom želio da ohrabri svoje oficire. Rat je nastavljen 1554. a u zimskim mjesecima 1555. sultan je boravio u Asmasiji. Tu on odlučuje da povede pregovore s Persijom i tu 28. maja 1555. je službeno potpisan mir. Po odlukama Azarbejdžan je prepusten Persijancima a Irak prelazi Osmanlijama u ruke. Ovaj prvi osmansko-persijski ugovor poznat je i zbog činjenice što je Erdelj 1554/56. iskazao nelojalnost prema sultanu i okrenuo se prema Hapsburgovcima. Stoga 1556. Erdelj kako ne bi ugrozio stanovništvo vraća vazalitet prema sultanu. U tim okolnostima dolazi do saveza država Atlantika preko centralne Azije do Indijskog potkontinenta.
Sredinom XVI st. na historijsku scenu stupa i Rusija. Iako duboko zaostala Rusija pod vlašču Ivana VI Groznog zahvaljujući potencijalu prvi put ratuje protiv mongolskih hanata. Tom prilikom uspjeva osvojiti prostore oko bazena rijeke Volge do Astrahana. Time su ugrožene ne samo osmanske granice nego i ostali mongolski hanati. Osmanlije se priblizavaju Uzbecima. Oni pokušavaju da umanje ova ruska osvajanja otvarajući putove prema krimskom hanatu. Oni održavaju žive trgovinske veze čime su se najviše okoristili Osmanlije. Pod izgovorom da je sultan i halifa nastojali su da privuku njegovu pažnju. Na Rusiju se gledalo kao na trećerazrednu silu. Zbog toga Osmanlije i ne vode primarnu politiku prema Rusima. Čak im daju i neke trgovinske povlastice. Oko 1512. vazali Osmanlija su išli u Rusiju. Zahvaljujući potcjenjivanju Rusije oni koriste situaciju i napadaju tlo "Zlatne horde" i uspijevaju je osvojiti. Na opasnost ukazuju predstavnici Giraja iz Krima. Kad se približavaju obalama Crnog mora sultan uviđa da mu prijeti opasnost. Posebno 1552. kad Rusi osvajaju Kazan i Astrahan 1556. Osmanlije su se našle u lošem položaju. Moldavski knez traži pomoć od Rusa kako bi vratili svoju samostalnost. već 1557. Kozaci i njihov ataman Devretas usuđuju se napasti tvrđavu Azov na Crnom moru. Kad je Rusija zagospodarila Zlatnom hordom sultan počinje pažljivije da prati situaciju i ne priznaje carsku titulu ruskog cara.
Vojno-politički uspjesi Osmanlija u XVl st.doveli su je u rang super-sile. To je period njene najintenzivnije građevinske djelatnosti kad su podignuti brojni sakralni i profani objekti: madrese, tekije, bezistani, karavan-saraji, vodovodi, palaće. Sve iole ugledne ličnosti Osmanskom carstvu su se u XVl st. utrkivali koja će od ličnih sredstava napraviti koristan objekat i tako produziti svoju slavu. Istaknutiji pojedinci (Gazi Husref-beg) cijeli svoj imetak su uvakufili za opće dobro. Ni u jednom periodu nije nastalo toliko vakufa kao u doba Sulejmana Kanunija. Posebno mjesto imao je mimar Sinan a zbog djela su ga nazvali Vinći istoka. Među njegovim arhitektonskim djelima je Sulejmanije džamija završena 1556. a pored nje su podignuti fakulteti. To je doba kada se diljem carstva javljaju filozofi, teolozi, prosvjetari, umjetnici ćija djela ni do danas nisu prevaziđena. To je bio i rezultat ekonomskog prosperiteta. Carstvo je i dalje nastavilo sa vojno-diplomatskom aktivnošču. Bez prekida je Osmanska vojska u ratu ili pripremama a naročito u ejaletima carstva- Budimski ejalet, Smederevski i Bosanski sandžak.
To je i vrijeme kada se u zadnjim godinama Sulejmanovog života nastavlja borba među princevima Bajazidom i Selimom. Važnu ulogu igra i Hurem sultanija -Roksalana koja je bila vješta u spletkama i dovela princa Bajazida da se pobuni protiv oca. Sultanu odanija vojska je vojnički pobjedila princa koji sa članovima uže porodice i pristalica spas traži kod persijskog šaha. Tadašnji persijski šah Tahmaz I sam vodi vještu politiku i navodi sve da o princu misle kao o izdajniku. Nakon što ga je politički iskompromitovao vratio ga je sa porodicom u Bursu. Time im je stavio do znanja da u visokoj politici nema prijateljstava nego čisti interes. Došavši na tlo Osmanlija i produžujuči put u Bursu Bajazida su sa porodicom zajedno zadavili u tom gradu. Tim činom je na svijetu jedino ostao princ Selim koji je po kvalitetima iza ubijene braće. I dok su trajale borbe među prinčevima, osmanska flota koja dominira Sredozemljem osvaja nove teritorije na tlu sj. Afrike. Tako pod sultanovu vlast dolaze Tripolis, Bizeta, Oran i dr. Kad 1565. osmanska flota pokušava osvojiti Maltu to se završava neuspjehom. Kada 28. juna 1564, g. ostaje upraznjeno mjesto na čelu flote Sulejman imenuje dotadašnju drugu ličnost divana Mehmed-pašu Sokolovića. Radilo se o poznatoj ličnosti koja je obavljala dužnost kapudan-paše, rumelijskog beglerbega, te ličnosti koja je na bojnom polju pokazivala umjesnost i spretnost ili dobijanjem podanika osnivanjem Pećke patrijaršije. Ubrzo nakon preuzimanja dužnosti zbog neplaćanja duga od 30 000 dukata godišnje koje je isplaćivala Hapsburška monarhija Osmanlije 31. januara 1566. objavljuju rat Hapsburgovcima. Neplaćanje danka je bio samo povod a uzrok je bio plan osmanske države da osmanska vojska zauzme Egen i Siget i time anulira neuspjeh na Malti. U toku zimskih mjeseci Osmanska vojska vršila je pripreme a glavno zborno mjesto jedinica bio je Istambul. Do zvaničnog polaska došlo je 1. maja 1566. Kako pišu historičari nikad do tad Osmanska vojska nije izgledala svečanije i sa većim naoružanjem. Taj pohod bio je Sulejmanov 13 pohod u toku 46-godišnje vladavine (Beograd, Rodos, Mohać, Beč, Kisek, Bagdad, Krf, Budim, Gran, Tabis, Nahcivan). Sve se odvijalo prema unaprijed napravljenim planovima. Ostavljali su zadivljene podanike. Na putu prema Egeru nalazila se tvrđava Siget koju je trebalo zaobići. Međutim, sultan je bio protiv toga (neprijatelji iza leđa). Mnogi zapovjednici su prihvatili obrazloženje više zbog neprotivljenja gospodaru nego zbog svog mišljenja. Sigetska tvrđava i njen zapovjednik Nikola Zrinjski nisu mogle, po njihovom mišljenju, odoliti osmanskoj vojsci. Bili su iznenađeni kada su branioci pokazali izuzetnu odlućnost i sposobnost za odbranu. Za ovo se znalo i kod sigetskih branilaca ali u trenutcima kad je bitka bila pri kraju u noći između 6/7. septembra 1566. umro je u satoru sultan Sulejman Kanuni (Veličanstveni). (71 godinu, 4 meseca i 10 dana).
Sultan Sulejman uvršten je među najveće vladare Osmansko carstva. Na istoku su ga zbog donošenja zakona nazvali KANUNI a na zapadu VELIČANSTVENI. U vrijeme njegove smrti OC se prostiralo od Dnjesta, Balkana do Anadolije, Bliskog, Srednjeg Istoka pa do Alžira u Africi. Po mišljenju historičara P=2 500 000 km2 gdje nisu uračunati Krim, Erdelj, Vlaška i Dubrovačka republika a bilo je oko 8 500 000 km2. Evropske države ovog vremena Osmansko carstvo nisu doživljavale kao barbarsku imperiju. Oni u ovo vrijeme Osmanskog carstva doživljavaju kao uređenu, pravnu državu. Posebno je to prisutno u doba Sulejmana Kanunija koji je najveću pažnju posvetio evropskoj politici. Osmanska država je tako postala značajan država u Evropi. U ovome je velika uloga sultanovih saradnika, vezira (Ibrahim-paša, Mehmed-paša Sokolović). Za Ibrahim-pašu historičari kažu da je bio glavni "arhitekta" evropske politike ali uz saglasnist evropskog vladara. Za Sulejmana Kanunija se znalo da ima osjećaj za odabir ličnosti na važne funkcije. To je imalo za posljedicu da se od 1520.-1566. donese veliki broj zakona-kanuna koji su dali odgovore na postojeće probleme. Dolazi do jaće integracije osmanske vlasti na cijelom prostoru. U donošenju zakona veliku ulogu imao je Ibrahim-paša ali i dva šejh-ul-islama, Kemal-paša Zade i Ebu Sud. Pored njih dvojice značaj je imao i Mula Ibrahim koji djeluje u Halepu.
Osmanska imperija nije poznata samo po osvajanju i zakonima nego i po razvoju naućne djelatnosti. Jedno od važnijih imena bilo je Toskopri Zade koji je izradio ENCIKLOPEDIJU koje je posvetio pojedinim piscima. Druga ličnost je Piri Reis koji se profesionalno bavio pomorstvom ali bio je i veliki
kartograf i geograf. Karte koje je on uradio približne su današnjim na finansijska pitanja i fiskalno pravo i kazneno pravo koje je određeno još u doba sultana Mehmeda Fatiha. Ovi zakoni su dopunjeni zakonom mjesnim. Kad je 1517. osvojen Misir zakoni su ostali nedirnuti, čak je dio prenesen i u centar Osmanskog carstva.
Usljed novih teritorijalnih osvajanja pored osvojenih formirani su novi ejaleti. U Evropi se stvara Budimski 1541. i Temišvarski 1553. ejalet. Ejaleti su osnovani i u istoćnoj Anadoliji, ejalet Sivas, Erzerum i Vari; a na tlu današnjeg Iraka imamo Begeladski ejalet a na jugu Arabije Jemen. Na sjeveru Afrike ejalet Alžir, Tripolitanija, Abesinija (obalno područje Sudana i Eritreje), Misir (Egipat i Sirija).
U ovo vrijeme pored redovnih i vanrednih poreza, Osmansko carstvo prihode je imalo od Vlaške, Moldavije, Erdelja, Dubrovačke republike, kao i Hapsburške monarhije (30 000 dukata), Gilan (na obalama Kaspijskog jezera), Sirvan (Kavkaz), Basra (Persijski zaliv). Raniji bejluci su ušli u sastav Anadolskog ejaleta. Samo je bejluk Ramazan neki vid samostalnosti imao od XVll st. Povečala se i administracija i broj činovnika u carstvu (korespondencija sa susjednim državama). U ovakvoj situaciji kad su obaveze prerasle i vladar nije mogao staviti svoj potpis uvodi se služba rejs-ul-kita (korespondencija sa stranim državama). Ova ličnost nije u početku imala veliku ulogu kao kasnije kad biva zadužen kao ministar vanjskih poslova. Ove ličnosti su morale biti obrazovane, pravno i običajno, i morali su poznavati brojne jezike.
Unutrašnje poslove u doba Sulejmana Kanunija vodila je Haseki Hurem sultanija. Ona je donosila velike unutrašnje odluke vezane za svo carstvo. Njenim nagovorom sultan je dao ubiti Velikog vezira Ibrahim-pašu kao i najstarijeg sina Mustafu. Drugi Veliki vezir Husref-paša (ubio se), Sokolović nije uspio doći na mjesto Velikog vezira jer je Roksalana postavla zeta Hrustem-pašu Opukovića. U doba Sulejmana Kanunija za snabdijevanje prijestolnice izgrađen je vodovod. Posebno je u Sulejmanovo vrijeme podignut veliki broj sakralnih i profanih objekata. Tada je podignuta i džamija Sulejmanija djelo mimara Sinana.
Sultan Sulejman Kanuni je najduže vladao nejgova imperija je dosegla skoro vrhunac, puno toga je uradio zahvaljujući svom radu, upornosti i marljivosti. Mnoge odluke koje mu se pripisuju nije donio on nego njegovi saradnici. Jedna od najboljih osobina jeste sposobnost izbora saradnika. Zajedno su napravili puno i u unutrašnjoj i u vanjskoj politici. Bio je poštovan kako od onih koji su mu bili pokorni tako i od stranih državnika. Sa njegovom smrću 1566.g. završava se faza uspona Osmanskog carstva. Njegovu smrt prikrio je Veliki vezir Mehmed-paša Sokolović. U periodu od tri nedjelje od smrti sultana do dolaska princa Selima pravi vladar bio je Mehmed-paša SOKOLOVIĆ.

preuzmi seminarski rad u wordu » » » 

Besplatni Seminarski Radovi