POCETNA STRANA

U predstojećem radu otvorit će se neka od pitanja koja su bila prekretnica kako u historiji jugoistočne Evrope, tako i svjetske historije. Obradit će se pitanja koja se tiču nekih od glavnih komponenti ovog doba, a koja se odnose na organizaciju poznatu kao „Mlada Bosna“, zatim njene aktivnosti i njene članove. Bit će riječi i o političkom stanju na prostoru Balkana ali i Evrope tog perioda, a misli se na period prvih decenija 20. stoljeće. Govorit će se i o odnosima između prisutne dvojne monarihije na tlu Bosne i Hercegovine, a misli se na Austro-Ugarsku, i ambiciozne „slobodne“ države Srbije, te njenim međusobnim narušenim odnosima, koji će rezultirati atentatom na prestolonasljednika Franju Ferdinanda. Ti odnosi će ujedno biti i povod objavljivanja rata Srbiji, od strane Austro-Ugarske, koje je kasnije dovelo do uključenja niza velikih evropskih sila i pokretanja Prvog Svjetskog rata.

2. „Mlada Bosna“

„Mlada Bosna“ je predstavljala političko-revolucionarnu organizaciju koja je bila sastavljena od mladića seljačkog porijekla, koji su bili naklonjeni jednoj vrsti jugoslovenskog jedinstva, samostalnog u odnosu na prisutnu Austrougarsku vlast. Ova organizacija je tražila podršku od nacionalističkih organizacija u Srbiji, između ostalog i Narodne odbrane, inače društva kroz koje su djelovali oficirski članovi Crne Ruke.
Organizacija „Mlada Bosna“ je početkom 20. stoljeća predstavljala ogranizaciju srpske i druge omladine na tlu tada najmlađe Austro-Ugarske provincije Bosne i Hercegovine. Cilj ove organizacije od samog njenog osnivanja, a koje seže u 1904. godinu, bila je borba protiv okupatorske Austro-Ugarske vlasti, ali su u suštini oni sprovodili velikosrpsku ideju koja je pak težila pripajanju Bosne sa Srbijom, odnosno „oslobođenju“ srpskog naroda na ovim prostorima. „Mlada Bosna“ se zalagala za nacionalno, političko, socijalno i kulturno oslobođenje Srba koji su na ovim prostorima živjeli u „ropstvu“ od dolaska Osmanlija na ove prostore. Posebna aktivnost ove organizacije se odnosi na period poslije aneksije Bosne i Hercegovine 1908. godine, kada su u Sarajevu, Mostaru, Tuzli, Banja Luci, Trebinju i drugim gradovima, njeni članovi svoj otpor okupatoru izražavale demonstracijama, spaljivanjem austrijskih i mađarskih zastava, rasturanjem letaka i brošura. Kao što je već navedeno, članovi „Mlade Bosne“ koji su studirali u Beogradu su održavali prisne veze sa drugim srpskim nacionalnim ogranizacijama u Srbiji, a naročito za vrijeme balkanskih ratova sa četničkim vojvodama Tankosićem i Vukom. Mnogi pripadnici ove organizacije su bili dobrovoljci u vojsci Srbije. Članovi „Mlade Bosne“ su organizovali mnogobrojne atentate na visoke austrijske ličnosti koje su obitovale i vršlie svoje funkcije na tlu Bosne i Hercegovine. Međutim, atentat na austrijskog prestolonaslijednika Franju Ferdinanda imat će ogroman značaj kako za Balkansku, tako i za svjetsku historiju. Atentat na Franju
Ferdinanda je izvršio član „Mlade Bosne“ Gavrilo Princip, i to na Vidovdan 28. juna 1914. godine u Sarajevu. Među drugim važnijim članovima „Mlade Bosne“ treba pomenuti i Bogdana Žerajića, Nedeljka Čabrinovića, Danila Ilića, Veljka Ćubrilovića, Muhameda Mehmedbašića idr.

3. Političko stanje na Balkanu i u Evropi prije atentata

Sami uzroci atentata, ako se malo detaljnije analiziraju, upućuju na period poslije Berlinskog kongteresa iz 1878. godine, na kojem je utvrđena nova podjela granica, te također činjenica da je Austro-Ugarska dobila pravo okupacije Bosne i Hercegovine na 30 godina. Po tim odredbama, teritorij Bosne i Hercegovine bi ostao pod osmanskom jurisdikcijom, ali i po očiglednom iliti „stvarnom“ kontrolom Austro-Ugarske monarhije. Druge balkanske zemlje, poput Srbije i Crne Gore su dobile svoju nezavisnost. Srbija, iscrpljena balkanskim ratovima, nije željela biti ograničena premoći Austro-Ugarske, ali joj svakako nije bilo ni u interesu da započinje bilo kakve ratne akcije, jer nije za njih bila ni izdaleka spremna. Srbija kao takva je trebala pomoć, jer nije bilo nikakve druge solucije da se makne s mrtve tačke. Jedina razumna opcija bila je savez sa Austro-Ugarskom, to jeste davanjem svojih teritorija, izgradnjom austrijske željeznice kroz svoju zemlju i potpisivanjem trgovačkog ugovora. Na taj način je Srbija „kupila“ svoju nezavisnost. S druge strane Austro-Ugarska se osigurala od eventualnog spajanja Srbije sa Crnom Gorom te njenog proširenja na Istok. Činjenica je da je Srbija u prvom desetljeću 20. stoljeća proživljavala teško političko stanje koje je bilo dosta burno i napeto. Borba za prevlast i unutrašnja previranja između dinastija Obrenovića i Karađorđevića je kulminirala, što je reuzlitralo mučkim ubistvom kralja Aleksandra Obrenovića i njegove žene Drage. Srbija od tada počinje odstupati od svojih političkih veza sa Austro-Ugarskom, te se počela orijentisati prema Rusiji, pod „radikalnijom“ politikom Karađorđevića. Vremenom, u Srbiji se počelo izražavati anti-austrijsko raspoloženje.
To je prouzrokovalo da austrijski i srbski odnosi zahladne, te je Austro-Ugarska u više navrata, Srbiji davala do znanja da se protivi takvom stanju na Balkanu, te da je samostalnos Srbije bila trn u oku Austro-Ugarske. Srbija se pod vodstvom Karađorđevića razvijati i raskidati veze sa Austro-Ugarskom. Počele su se razvijati tenzije, a na historijsku scenu je nastupila i panslavenska ideja o ujedinenju svih južnih Slavena. Zbog ove ideje, Austro-Ugarska je 1908. godine izvršila aneketiranje Bosne i Hercegovine. Na čelo upravljanja Bosne i Hercegovine postavljen je general
Oskar Potiorek, poznat po nepopustljivoj politici prema južnim Slovenima.

4. Sarajevski atentat

U tadašnjoj teškoj situaciji koja je vladala u političkim sferama na tlu Evrope, svaki novi konflikt mogao je izazvati rat. Političke krize 1911., 1912., i 1913. godine nisu izazvale rat, ali svaki puta je mir visio o koncu.
Dakle, kao što je već u predhodnom dijelu objašnjen odnos Austro-Ugarske i Srbije, kap koja je prelila čašu, a koja je išla na ruku ratnički raspoloženim krugovima protiv Srbije, bio je atentat na prestolonasljednika Franju Ferdinanda i njegovu ženu Sofiju Hoenberg. Franjo Ferdinand je u junu 1914. godine došao na velike vojne pripreme koje su se vršile u Bosni i Hercegovini, između Sarajeva i Konjica. Te vojne pripreme (manevri) smatrani su kao jedan vid demonstracije prema Srbiji, a taj se utisak naročito povećao kad se doznalo da će svečani ulazak prestolonasljednika u Sarajevo biti baš na Vidovdan. Stoga su svi Srbi bili suzdržani. U omladini, u kojoj je sve vrilo, i gdje su pojedini članovi gorili od želje da urade neko veliko djelo, ovaj dolazak je dao željenu priliku da se pokažu. Tako je među njihovim krugovima počeleo da se javlja misao o atentatu na Franju Ferdinanda. Oni koji su pripremali atentat su bili „mladi ljudi“ iz Bosne, njih desetak, koji se o tome nisu posavjetovali sa nekim od starijih članova. Zavjera koju su skovali ovi mlađahni članovi „Mlade Bosne“ na čelu sa Gavrilom Principom je i uspjela.
Da stvar bude zanimljiva, dogodila su se dva atentata. Prvi atentat, koji je izvršio tipograf Nedeljko Čabrinović, bacivši bombu, nije uspio, jer bomba nije pogodila prestolonasljednikov automobil. Međutim, drugi atentat, izvšen od strane već spomenutog Gavrila Principa je bio uspješan. Kada se Franjo Ferdinand vraćao iz gradske opštine u Zemaljski muzej, pogodila su ga dva metka koje je ispalio Gavrilo, a jedan metak je nenamjerno pogodio i njegovu suprugu Sofiju.
Posljedica ovog atentata i ubistva Franje Ferdinada, bila je optužba Austrije prema Srbiji, kojoj je uputila 10. jula ultimatum, koji je sastavljen tako da ga jedna slobodna država ne može primiti bez poniženje i povrede svojih suverenih prava. Ovoga puta je bečku vladu, ne samo podupirala, nego je prosto gurala u rat zvanična Njemačka i sam car Vilhelm II.

Zaključak

Ono što se svakako može zaključiti iz ovog rada jeste činjenica da je atentat na Franju Ferdinanda otvorio novu stranicu, ne samo jugoistočne Evrope, nego i svjetske historije. Ogroman značaj za ovo su imali organizacija „Mlade Bosne“ i njeni članovi na čelu sa Gavrilom Principom. Ovdje po ko zna koji puta možemo doći do zaključka kolike su aspiracije prema Bosni imali vladajući i politički krugovi Srbije, a ovdje mislim na težnju da pripoje Bosnu, i na taj način ostvare svoju „Velikosrpsku ideju“. Ali ne možemo ovdje samo govoriti o Srbiji kao faktoru koji je uticao na razvoj tadašnje politike na Balkanu, nego se moramo osvrnuti i na dvojnu monarhiju Austro-Ugarsku. Ona je također odigrala veliku ulogu za važnija politička događanja na ovim prostorima, zajedno sa drugim velikim evropskim silama. Sve ove tenzije i sukobi između Srbije i Austro-Ugarske su doživjele vrhunac atentatom, koji je imao široke posljedice, i koji je ujedno bio uvertira u jedan veliki fenomen svjetskih razmjera, a taj fenomen je poznat kao Prvi Svjetski rat.

Literatura