PUT SVILE

Put svile je naziv za mrežu karavanskih puteva čiji glavni cilj je bio povezivanje sredozemlja s istočnom Azijom. Naziv Put svile nastao je u nedavnoj prošlosti, krajem XIX veka. Opisujuci trgovačke puteve izmedju Kine, centralne Azije i Zapada, geograf Ferdinand fon Rihthofen upotrebio je složenicu "Seidenstrassen", ali se pri tome nije ni potrudio da je objasni. Od tada je nazivom "Put svile" označavan skup trgovačkih puteva izmedju Kine i Zapada, sto je bila podesna oznaka iza koje se krila složena stvarnost.
Ovaj izraz je usvojen kako na Zapadu, tako i u Kini i Japanu. Prenošena raznim putevima, svila je postala simbol veze izmedju Istoka i Zapada, tvorac raznih mitova i legendi, iza kojih se ponekad skrivalo i prenošenje nekih drugih proizvoda. Put svile bio je isto toliko i put zacina, caja, hartije ili porculana. U obrnutom smeru, to je bio i put lucerke i grozdja, stakla i tamjana. To je, razume se, bio i put budizma i nestorijanstva.
Pa ipak, taj splet puteva dobio je ime po svili, zato sto je ona bila izuzetno skupocen materijal. Doista, ona je bila prvi artikal koji je počeo da se koristi u razmeni uspostavljenoj izmedju Kine i njenih suseda na severu i zapadu. Ona je, u stvari, predstavljala danak koji su Kinezi placali susednim nomadskim narodima kako bi obezbedili mir, izbegli njihove pljačkaske pohode i uništavanje vlastitih useva. Zahvaljujuci uzastopnim razmenama viškova, svila je vremenom postala veoma trazen artikal cak i u Rimskom Carstvu.
Proizvodnja svile je imala veoma važno mesto u ekonomiji mnogih zemalja u ranijim vekovima, kada su svila i začini dolazili u Zapadnu Evropu sa Dalekog istoka, imajući važnu ulogu u međunarodnim odnosima. U očima Zapada, svila je uvek bila simbol istočnih kultura.
Prenošenjem svile i začina karavanima od Kine do Evrope, stvoreni su čuveni putevi svile. U srednjem veku, transportni karavani polazili su od današnjeg grada Ksijana u Kini, preko grada Kašgara u Uzbekistanu, zatim su se preko avganistanskih visoravni spuštali do Persijskog mora. Put se odatle račvao u dva pravca: jedan je išao do Anadolije preko Irana, a drugi preko planina Karakorum, pa se tako u Evropu stizalo preko Trakije ili morem od Anadolije.
U ovim ekonomskim transakcijama razvila se čitava mreža puteva koja se održavala vekovima. Hiljade kilometara karavanskih puteva, kojima su transportovani svila, porcelan, hartija, začini i nakit, omogućio je kulturnu razmenu između kontinenata i vremenom je dobio naziv "Put svile".
U antici nije bilo mnogo dodira između Evrope i Azije. Trgovačka carstva Feničana i Grka bila su usresredjena na Sredozemno more. Kinezi su imala vlastita trgovačka središta u istočnoj Aziji. Između ta dva kontinenta protežu se pustinje, planine i sušne visoravni središnje Azije.
Kinezi su bili poznati po majstorstvu u izradi prekrasnih svilenih tkanina. Nekolicina odvažnih trgovaca uputila se na dugo putovanje od Evrope do Kine putem poznatim kao Put svile. Od kineskih su trgovaca kupili bale svile i ponijeli ih sa sobom natrag u Evropu. Postoje zapisi o tome kako se kineska svila prodavala u grčkom gradu Ateni već 550. godine p.n.e.
Dve stotine godine kasnije, kralj Aleksandar Makedonski krenuo je u osvajanje velikog Perzijskog Carstva, koje se prostiralo sve do središnje Azije. Mnogi poznavaoci, pre svega istoričari, krenuli su s njim na taj pohod. Istraživali ta prostrana područja koja je Aleksandar osvoji, i naučili su mnogo o njima.
Nedugo nakon raspada Aleksandrovog Carstva veze između Evrope i Azije postale su opet čvrste. No, tada su se nalazila carstva različitih vladara duž Puta svile. Rimljani su nadzirali Evropu, Parti su vladali Perzijom, a Kušani su dominirali središnjom Azijom. Kina se prvi put ujedinila 221. godine p.n.e. Ta četiri carstva protezala su se duž celoga Puta svile i tokom više od 400 godina trgovina između Istoka i Zapada se neometano odvijala.
Retki su rimski trgovci posetili Kinu, ali je mnoštvo različitih dobara putovalo putem svile u oba pravca. Takođe se preko Indijskog okeana, između Egipta i Indije, odvijala bujna pomorska trgovina. I ona je pomogla razvoju međunarodne trgovine i veza.
Put svile bio je važan i stoga što je povezivao različita azijska carstva
Budistički redovnici preneli su svoju veru iz Indije u Kinu oko 100. godine. Kineski istraživači su putovali u susedne zemlje, čime su ojačavale religijske i trgovačke veze među njima. Chang Chien, dvorski službenik, otputovao je u središnju Aziju 138. godine p.n.e. Redovnik po imenu Fa Hsien posetio je Indiju i Šri Lanku 399. godine. Međutim, do 400. godine veze te su oslabile. Naime, u Kini je izbio građanski rat i barbarski osvajači i nomadi iz središnje Azije pregazili su Put svile. 450. godine veze između Istoka i Zapada su prekinute.
Put svile, mreža trgovačkih puteva duga čak 6.400 km. u stvari je karavanska staza. Kretao je iz Čangana, sledio Kineski zid, prema severozapadu, prolazio rubom pustinje Takla Makan, penjao se uz planine Pamira, prolazio preko Avganistana i dolazio na Levant, odakle se brodovima išlo preko Mediterana. Malo je ljudi putovalo celom rutom, putovala su uglavnom dobra, i to preko velikog broja posrednika. Put svile se deli na kopneni i morski put.
Kontinentalni deo Puta svile zapravo se delio na sjeverne i južne rute. Na severu je stizao do istočne Evrope i Krimskog poluostrva, odakle je preko Crnog mora i Balkana završavao u Veneciji, a slavnija, južna ruta je kroz Turkistan stizala do Mezopotamije i Anatolije, te se potom kroz grad Antioh u južnoj Anatoliji (danas u Siriji) nastavlja do Mediterana ili pak kroz Levant u Egipat i severnu Afriku. S postupnim opadanjem moći Rima u Aziji i jačanjem arapske sile na Levantu, Put svile je postajao sve nesigurniji i neprohodniji. U 13. i 14. veku ponovno je oživljen; u to je vreme i Marco Polo njime putovao u Kinu. Put svile i danas delomično postoji, kao asfaltirana autocesta koja povezuje Pakistan i autonomnu pokrajinu Sinkiang Uighur u Kini. Stara trasa Puta svile inspirirala je Ujedinjene narode na izradu nacrta transazijskog autoputa.
Postoje i dva morska puta svile. Prvi je od kineske centralne provincije Sičuan preko Juanan, zatim kroz reku Jiluovadi do Burmu, zatim kroz Ćindun do Indije, a kroz reku Henhe na kraju do Irana. Drugi morski put bio je počev od južnog kineskog grada Guangdžou brodom kroz malaški moreuz, do Šri Lanke, zatim preko Indije do Istočne Afrike. Ovaj morski put je stvoren za vreme kineske dinastije Song.
Svila je prirodno tekstilno vlakno koje se dobija od čaure svilene bube . Potiče iz Kine i nekoliko vekova je bila glavni trgovački adut kineskih dinastija. Svila je uzrok razvitka velikog trgovačkog puta nazvanog Put svile i tako je doprinela i bržem razvijanju međusobno odaljenih civilizacija putem razmene naučno-tehnoloških dostignuća obeju civilizacija (papir, kompas, barut, astronomija,matematika, mehanika, kalendar, itd.).
Počeci proizvodnje svile datiraju od 6000. do 3000. pne. Zbog velike vrednosti Kinezi su pod pretnjom smrtne kazne čuvali tajnu svile. Grčki filozofi su smatrali da svila raste na drvetu. Proizvodnja svile na zapadu je omogućena tek 552. naše ere, kada su dva nestorijanska monaha prokrijumčarila jajašca svilene bube vizantijskom caru Justinijanu u Carigrad. Poduhvat, koji ih je mogao stati glave, uspeo je tako što su jajašca sakrili u bambusove štapove.

Nastanak i istorija puta svile

Još u najstarija vremena postojale su veze između Kine i Evrope. Zasnivale su se na razmeni trgovačke robe, omogućavale diplomatske kontakte i doprinosile spoznajama o drugim kulturama. Te veze nisu bile kontinuirane, odvijale su se uglavnom preko posrednika i uvijek nanovo bile prekidane i na duže vreme kada su trgovina, promet i razmena informacija bili ometani.
Odlučujuća politička pretpostavka za potpuno otvaranje istočnog kraja puta svile bila je kineska ekspanzija prema zapadu. U vreme vladavine cara Han Vua (141.-87. p.n.e.) (dinastija Han) carstvo se gotovo udvostručilo. Na opasnosti na granicama reagovao je osvajanjem neprijateljskih područja. Njegove vojske prodirale su daleko na sever, jug i zapad, osvajajući brojne susedne države. Pobeda nad Čing-nuima donela mu je konačnu kontrolu nad središnjom Azijom. Vuova vojska zauzela je Pamir i Fargonu, i time su mogli biti otvoreni putovi između Kine i Zapada. Trgovina putom svile je procvala, a u glavni grad carstva Han dolaze luksuzna roba i putnici sa Zapada.
Dok je sad istočni deo puta bio relativno siguran, dugi sukobi između Rimljana i Parta pretili su da zapadni deo puta svile pretvore u bojno polje. Avgust uspijeva diplomatskom spretnošću sklopiti na neko vreme mir s Partima, što čini i zapadni deo ceste sigurnijom, pa trgovina s dalekim Istokom ponovo oživljava.
Put svile doživljava novi procvat u vreme dinastije Tang (618.-907.) kada ona oduzima Perzijancima prevlast na putu svile. Drugi car dinastije Tang, Tang Taizong, dovodi pod svoju kontrolu velike delove središnje Azije kao i Tamirsku zavalu. Bizantinci uspevaju vratiti delove svojih ranijih poseda u Aziji, i time osiguravaju pristup putu svile. Bizant ostaje glavno trgovište za robu sa istoka. U razdoblju "pet dinastija" unutrašnja stabilnost dinastije Tang nije se mogla održati, pa susedni narodi ponovo napadaju karavane.
Odlučujući doprinos direktnom povezivanju Azije i Evrope dali su Mongoli u 13. veku. Mongolska osvajanja omogućila su razdoblje redovnih i raznovrsnih kontakata. Čim bi u novoosvojenim područjima osigurali red i stabilnost, Mongoli su uspostavljali kontakte sa strancima. Usprkos svojoj ogromnoj želji za osvajanjem i vlašću, bili su gostoljubivi prema stranim putnicima, pa i u slučajima kad su putnici bili iz zemalja čiji vlastodršci nisu priznavali mongolsku vlast. U to vreme ponovo dolazi do intenzivnog porasta razmene roba, ljudi i znanja.
Mongolsko carstvo nije bilo dugovečno. Već 1262. počinje raspadanje tog divovskog carstva, iako je istočni dio pod vladavinom Kublaj kana ostao stabilan duže vreme. Kineski nacionalizam je ponovo oživeo. 1368. se u Kini prekida vladavina stranaca dolaskom na vlast dinastije Ming koja je zastupala agresivnu politiku prema mongolskim plemenima. Usprkos miru u vreme vladavine Mongola tim područjima, trgovina duž puta svile nikada više nije dosegla obim kao u vreme Tang dinastije. Trajno opadanje značenja puta svile počelo je još u vreme dinastije Song, a poticaj tom padu dao je porast kineske pomorske trgovine kao i velike carinske dažbine koje su zahtevali Arapi. Usled toga nastaju nova trgovinska središta u jugoistočnoj Aziji.
Na pomorskim putovanjima nije bilo opasnosti dugih kopnenih putovanja i troškova za posrednike. S porastom ekspanzije evropskih pomorskih sila na početku novog doba put svile konačno gubi značenje. Trgovinu putom svile zamenjuju brodovi, a kineski trgovci svojim džunkama dolaze do Indije i Arabije. Od vremena dinastije Song Evropljani su bili jako ograničeni u trgovanju s Kinom. U vreme pomorske ekspanzije jedan od glavnih ciljeva bio je ponovo otkriti morski put do bajkovitog Kitaja (Kina). Tek 1514. Portugalci stižu do Kine i brzo uspostavljaju živu trgovinu, koju kasnije preuzima Španjolska. Od sredine 16. veka, Kina izvlači najveću dobit od evropskih kolonija u novom svetu (Amerika). Oko 70% tamo dobijenih plemenitih kovina prebacivalo se u Kinu, kako bi se u Kini kupila roba za Europu. S vremenom, brodovi trgovinskih kompanija zamenjuju put svile kao vezu sa istočnom Azijom za nabavku luksuzne robe i umetničkih predmeta za plemstvo u Evropi.
U najnovije vreme put svile ponovo dobija na značenju. Gradnja putova, potaknuta otkrićem velikih nalazišta nafte u tim područjima, olakšala je pristup tim neprilaznim, divljim područjima koja se industrijaliziraju. Ponovo se otvaraju trgovinski putevi, a postaju značajni i za turizam.

Međukontinentalna razmena putem svile

Putom svile nisu se kretale samo robe kao začini, svila, staklo i porculan. Sa trgovinom su putovale i religije i kulture. Tako je putem svile u Kinu i Japan došao i budizam i tu postao prevladavajuća religija. I hršćanstvo je tim putem došlo do tadašnjeg glavnog grada, kako je dokumentirano na jednoj kamenoj ploči u današnjem Xi'anu. Duž puta svile su do Arapa, a od njih kasnije i u Europu stigli znanje
o papiru i barutu.

Trgovina

Za Zapad je svila bila najvažnija trgovačka roba koja je prolazila Putom svile. Celi put je upravo i dobio ime po tom proizvodu. No, to ime iskrivljuje stvarnost trgovine, jer su osim svile tim trgovačkim putem razmenjivane i druge robe. Karavane koje su išle prema Kini nosili su, između ostalog, zlato, belokost, drago kamenje i staklo. Iz Kine prema Evropi prevoženi su pre svega krzno, keramika, žad, bronza, lak i gvozdje. Uz put, deo tih dobara zamenjivan je, i menjao je više puta vlasnike pre nego što bi stigao na krajnje odredište. Pored svile, sve do noveg vremena su vrlo važna roba za razmenu sa jugoistočnom Azijom bili začini. Koristili su se, ne samo kao začine, nego i kao lekove, anestetike, afrodizijake, parfeme ali i za pripremu "čarobnih napitaka".
No, svila je ipak bila najvažniji kineski proizvod. Razvoj tkanja svile može se pratiti unatrag sve do 2. milenijuma pre Hrista. Proizvodnja svile u količinama dostatnim i za izvoz razvila se tek završetkom "vremena posvađanih carstva" u 3. stoleću prije H rista. U to vreme je svila bila veoma redak materijal na Zapadu, kao purpur i staklo ubrajala se u luksuznu robu Rimskog carstva. Skromnu količinu ovog skupocenog materijala mogli su si priuštiti tek najbogatiji. U vreme Avgustovog mira, kad je
1 zapadni deo puta svile bio siguran, rimski gornji sloj izražavao je povećanu "glad" za svilom, začinima i draguljima, htelo se oponašati bogati stil života Dalekog istoka.
Veliki problem je bila sigurnost trgovačkih puteva. Od Kine do Egipta razbojnici su napadali karavane na najužim mjestima puta, otimajući im robu. Zbog toga je carstvo Han dodeljivalo karavanama posebnu vojnu pratnju, a i produžili su kineski zid uz karavanski put.
Organizacija međukontinentalne trgovine bila je vrlo zahtevna. Trebalo je na jednom mestu okupiti hiljadu životinja, veliki broj goniča i tone trgovačke robe, a onda sve to pokrenuti. Uz to, trebalo je brinuti o očuvanju života ljudi i životinja na dugom putu uz teške klimatske i geografske uslove. Trgovci obično nisu putovali celim putem da bi prodali robu. Trgovina se odvijala preko više posrednika. Dok su zapadni deo puta svile dugo kontrolirali Parti, a kasnije Sasanidi, u središnjim delovima Azije razmenom su dominirala pre svega nomadska plemena. Kao prevozno "sredstvo" veliki, verojatno i najveći, značaj imale su dvogrbe kamile, poreklom iz središnje Azije. Njihova prednost pred jednogrbim je ta što su manje osetljive na temperature a imaju i zimsko krzno. Tim osobinama su dobro prilagođene obielezjima kontinentalne klime koja vlada stepama i brdskim područjima s velikim visinskim razlikama. Zbog tih osobina dvogrbe kamile se koriste od početka trgovinskih odnosa.

Razmena kultura i tehničkih novosti

Razmena tehničkih dostignuća, kulturnih dobara i ideologija događala se manje smišljeno i sporije od razmene roba. Daleka putovanja svih vrsta, bilo iz komercijalnih, političkih, diplomatskih ili misionarskih razloga, poticali su kulturnu razmenu između različitih društava. Pesme, priče, religiozne ideje, filozofski nazori kao i saznanja razmenjivala su se između putnika. Značajne tehnike, kao proizvodnja papira i stampanje knjiga, hemijski procesi kao destilacija i efikasnija konjska oprema i jahaći stremen proširili su se Azijom.

Sirenje vera putem svile

Naročito dugotrajno dobro koje se širilo putom svile bile su vere. Tako je na primer severnim putem budizam stigao iz Indije u Kinu i Japan, uglavnom u vreme Severne Vei dinastije u 4. i 5. veku. Širenje hršćanstva istočno od Male Azije - sa manjim izuzecima - bilo je moguće tek s početkom sasanidskog carstva u 3. veku. Iako hršćanstvo nije nikada postalo prevladavajuća vera u središnjoj i istočnoj Aziji, put svile korišcen je za prodiranje do kineskih granica. U vreme Mongolskog carstva nestorijansko hršćanstvo, poteklo od grčkog teologa Nestorija, bilo je kulturno oružje s kojim se moralo računati.
Širenje hršćanstva bilo je puno skromnije u poredjenju sa islamom koji je daleko nadmašio sve druge religije. Nakon Muhamedove smrti 632. godine, islam se brzo širi Arabijom, a u sledećih sto godina osvaja jednu po jednu stare rimske provincije: prvo Siriju, zatim Egipat pa celu severnu Afriku. Uskoro zapadni kraj puta svile, a time i kontrola ukupne transazijske trgovine, dolazi pod islamsku kontrolu. Nakon osvajanja Perzijskog carstva nastavlja se prodiranje islama prema istoku. U početku se širi gradovima duž puta svile, a kasnije i u njihovoj širu okolini. I u središnjoj Aziji, Kini i Bengalu te kasnije i u Indoneziji nastaju muslimanske zajednice, ali bez vojnog osvajanja ili političke apsorpcije. Putem svile širili su se i zoroastrizam i manihejstvo, oboje persijskog porekla

Sirenje bolesti

Poput religioznih ideja ili kulturnih dobara, putom svile prenosile su se i bolesti i infekcije. Putnici su pomagali uzročnicima širenje u populacije koje nisu imale ni nasjeđen ni stečeni imunitet na bolesti koje izazivaju. Tako je dolazilo do epidemija koje su mogle imati dramatične posledice.
Najpoznatiji takav slučaj širenja bolesti potom svile s vrlo ozbiljnim posledicama bilo je izbijanje kuge u 14. veku: U Kini kuga izbija 1330. Ova smrtonosna bolest koja napada glodare, a sa životinja na ljude prenose jeb uhe, i vrlo je zarazna. Dugo vremena se kuga pojavljivala samo u južnokineskoj pokrajini Junan. Početkom 14. veka mongolske postrojbe raznose zaražene buhe velikim delovima Kine. Dalje se kuga brzo širi putem svile i stiže trgovačkim brodovima iz Kaffe na poluostrvo Krim 1348. a zatim i u srednju EVropu. Ovako brzo širenje kuge posebno je bilo potpomognuto trgovinom krznima.

Zakljucak

Put svile danas ima još samo romantično, pustolovno značenje. Putovanja "tragom Marka Pola" privlače sve veći broj turista u ova zabačena područja. Kina je vrlo brzo spoznala veliki turistički potencijal tih područja, što je rezultiralo restauriranjem raznih objekata i spomenika kulture duž puta svile, a brigu o tim objektima vode službene instance. Pored toga, arheološkim iskapinama pokušava se ući u trag načinu života ovih područja u tom vremenu. Putnici duž Taklamakan pustinje sreću prije svega ruševine gradova i ostatke spilja. No, najvažnija zanimljivost je stanovništvo i njihov do danas sačuvan isti način života.
Međutim, osim arheološke i istorijske vrednosti, Put svile predstavlja šansu i za ponovno otkrivanje identiteta naroda Centralne Azije. Time, po mišljenju Frensisa Čajlda, obnova i zaštita ove znamenitosti ne znači samo poštovanje prošlosti, već i okretanje ka budućnosti Centralne Azije.

Literatura

• Jasen Boko - ,, Na putu svile ’’
• Radio Slobodna Evropa
• ,,Drvo znanja ’’ – enciklopedijski clanak za mlade

preuzmi seminarski rad u wordu » » » 

Besplatni Seminarski Radovi