Punski ratovi

Sjeverozapadna obala Afrike bila je još od davnih vremena kolonizovana Feničanima; pored drugih gradova, tu je ponikla i Kartagina, kolonija Feničkog grada Tira; ležala je na obali jedne udobne luke, današnjeg Tuniskog zaljeva. Osnivanje Kartagine obično se stavlja u 814 godinu prije nove ere, ali uspon Kartagine počinje od 6 vijeka prije nove ere. Utika najstarija Fenička kolonija u Africi polako je počela da gubi na svome značaju i potpala je pod vlast Kartaginjana,kojima su se i drugi Fenički gradovi na sjeveroafričkoj obali potčinjavali.Malo po malo Kartagina je proširila svoj uticaj i na druge oblasi zapadnog djela Sredozemnog Mora:ona je imala sebi podčinjene gradove u Španiji i na Siciliji, njoj su pripadala najvažnija ostrva u zapadnom djelu Sredozemnog Mora.Pred kraj 4 i na početku 5 vijeka prije nove ere, Kartagina je postala najjača država zapadnog svijeta.Ekonomsku osnovicu njene moći činila je neposredna trgovina.Kartaginjanski trgovci dovozili su u zapadne i istočne luke Sredozemnog Mora cinik iz Britanije, zlato i slonovu kost iz iz južnih djelova Afrike,metale sa Sardinije i iz Španije, ćilibar iz sjevernih zemalja,robove iz paznih oblasti i drugu najraznovrsniju robu.Veliku ulogu u Kartaginskoj ekonomiji igrala je poljoprivreda. Sama Kartagina,kao i mnogi drugi Fenički gradovi na sjevernoafričkoj obali,ležala je na plodnom tlu.Urođeničko berbersko stanovništvo, kome je prvobitno pripadala ta plodna zemlja, pretvoreno je zavisne posrednike; znatan dio zemljišta kartaginske aristrokracije obrađivali su robovi. Kartaginjani su prvi primjenjivali robovski rad u velikim razmjerama i stvorili metode za racijonalno korištenje robovskog rada.
Politički poredak u Kartagini bio je oligarhiski.Na čelu države nalazila su se dva sufeta,koje je birala narodna skupština i po čijim imenima je nazivana godina,ali je najviša vlast bila u rukama aristokratskog vjeća,koje se sastojalo od 30 članova.Postojale su i druge ustanove,od kojih je naročit značaj imao kontrolni organ-vijeće stočetvorice,koje je podsjećalo na spartanske efore.Narodna skupština koja je birala službena lica,nije imala politički značaj. Čitavom politikom kako spoljnom tako i unutrašnjom rukovala je plutokratija.Aristotel je dao kratak opis uređenja u Kartagini,i on ističe da se bogatstvo cijeni od vrline.
Kartaginjanska vojska,u skladu sa trgovačkim duhom Kartaginjanskog gornjeg sloja,samo se djelomice sastojala od Kartaginjana (Feničana),a većina vojnika bili su plaćenici.U njoj su služili Libijci, Kelti, Italici, Grci. Trupama su ponekad komandovali istaknuti Kartaginjani,a ponekad i najamnički komandanti.Dešavalo se da su kartaginske vojskovođe dejstvovale nezavisno od vladajuće oligarhije i da su sa njom dolazile u sukob.Zbog opasnosti koja je prijetila džavi od mogućih ustanaka najamnika ili od slavoljubivih generala,jezgra vojske nije bila stacionirana u Africi,nego na Siciliji,gdje je također i stara zadaća-razračunavanje s Grcima-vezivala kartaginjansku vojsku.Kartaga je prije svega bila pomorska sila,dok se Rimsko Carstvo ogledalo u snazi svojih kopnenih jedinica. Najveća vojna jedinica u okviru Rimske vojske bila je legija i potpuno popunjena brojila je 5120 vojnika.Za razliku od Kartaginjanske vojske Rimska vojska nije bila najamnička i sastojala se samo od Rimskih legionara kao najjače vojne jedinice Rimske vojske.Međutim veliki problem za Rimsko Carstvo je bio taj što nisu imali pomorsku flotu,kao ni iskustvo u borbama protiv takvih jedinica.Prvo njihovo iskustvo i dodir sa pomorskom flotom bio je u prvom punskom ratu.

Prvi punski rat

Kartaginski posjedi širili su se na čitavom zapadnom djeli Sredozemnog Mora.U Španiji Kartagini su pripadali Gades, Malaka i Abdera, također velik značaj za Kartaginu imali su posjedi na Siciliji.Kartaginjani su se učvrstili na zapadnoj polovini Sicilije i često su pokušavali da svoju vlast prošire i na istočne djelove ostrva.Ofanzivu Kartaginjana u 4 stoljeću prije nove ere pokušali su da suzbiju sirakružanski tirani,ali je krajem osamdesetih godina 3 stoljeća prije nove ere veći dio Sicilije potpao po Kartaginski uticaj.Sredinom šezdestih godina trećeg stoljeća prije nove ere u Sirakuzi je vladao tiranin Hijeron II,koji je uzeo titulu kralja i stavio sebi u cilj da obnovi grčku moć na Siciliji. U predhodnom periodu,mnogo prije no što će se pretvoriti u snažnu italsku državu,Rim je stupio u trgovačke odnose sa Kartaginom.Prvi ugovor Rima i Kartagine Polivije stavlja u VI stoljeću prije nove ere.Drugi ugovor zaključen je 348 godine,a treći 279 godine prije nove ere za vrijeme rata sa Pirom.Rani ugovori regulisali su pitanja o trgovini i moreplovstvu,a ugovor iz 279 godine prije nove ere bio je uperen protiv Pira.Odnosi između Rima i Kartagine su se zaoštrili od kada je Rim stao na čelo federacije italskih zemalja i Velike Grčke,koja je oduvijek bila u neprijateljstvu sa Kartaginom.Sa padom Tarenta i Sirakuze,Kartagina je neograničeno vladala zapadnim djelom sredozemlja.Ipak Rimski vladajući slojevi nisu mogli dopustiti da taj dio Sredozemnog Mora bude zatvoren za njih.To su i bili glavni uzroci koji su doveli do Prvog punskog rata(264-241 godine prije nove ere).Interesi ove dvije sile sukobili su se na Siciliji,i borba za vladavinu nad sicilskim oblastima trajala je preko 20 godina.Rimske trupe se se prebacile na Siciliju 264 godine i osvojile Mesanu,razbile najprije Kartaginjane a zatim i Sirakružane,i pristupile opsadi Sirakruze.Mnogi grčki gradovi su prešli na stranu Rima,i Hijeron je bio prinuđen da zaključi mir sa Rimom,morao je da vrati zarobljenike i da plati 100 talenata u srebru(oko 150 hiljada zlatnih rubalja).Mir sa Hijeronom je imao dobru stranu jer su sada rimske legije dobijale hranu na licu mjesta.Poslije šestomjesečne opsade 264 godine,Rimljani su zauzeli grad Agrigent koji je bio jedan od najvećih cenatara na Siciliji.Rimljanima je u ruke pao veliki plijen,25 000 zarobljenika je prodano u robstvo.Uspjesi rimljana na Siciliji stali su,jer je Kartaginjaska mornarica gospodarila morem i nesmetano napadala italske obale.Rimljani a i njihovi saveznici imali su jako malo brodova,te zato su rimljani pristupili gradnji ratne mornarice.Nova rimska mornarica sastojala se od velikih lađa,koje su bile snabdjevene sa mostovima za pristajanje.Zavrijeme bitke rimski brodovi bi pristajali uz neprijateljske brodove te bi stavljali mostove na njih preko kojih bi rimski legionari prelazili na neprijateljske brodove i započinjali borbu kao da su na kopnu.Prva pomorska bitka dogodila se kod Liparskih ostrva i bila je jako nepovoljna po Rimljane,ali zato 260 godine prije nove ere,kod istih ti ostrva konzul Gaj Duilije odnijeo je pobjedu nad kartaginskom mornaricom.Presudnu ulogu u ovoj bitci donijela je tehnička novina na rimskim brodovima(mostovi za pristajanje).Duilije je podigao stub,ukrašen dijelovima kljunova razbijenih brodova,i tako je proslavio pobjedu.Prevaga u pomorskom ratu je bila na strani Rimljana,i oni su odlučili da Kartaginjane napadnu u samoj Africi.256 godine u Afriku je upućena velika ekspedicija,sa konzulom Markom Atilijem Regulom na čelu.Kod rta Eknoma došlo je do jedne od najvećih pomorskih bitaka antičkog doba.U njoj rimljani su kartaginsku mornaricu potpuno razbili,poslije toga Rimljani su se iskrcali na obale Afrike.Rimljani su u početku uspješno dejstvovali,u Regulu im je pošlo za rukom da od Kartagine odvoje urođenička plemena koja su se nalazila po njihovom vlašću.Kartaginjani su poveli mirovne pregovore,ali rimski zahtjevi su bili tako oštri da su na kraju Kartaginjani odbili uslove i nastavili sa ratovanjem.Kartaginjani su unajmili nove odrede grčkih vojnika,a na čelu trupa bio je Lakedomoljanin Ksantip.U sukobu sa ovom novom kartaginjanskom vojskom rimljani su bili do nogu potučeni.Od čitave velike vojske samo dvije hiljade vojnika se spasilo i to bjegom.Kao vrhunac svega,rimsku mornaricu koja se vraćala iz Afrike u Italiji zadesila je bura i gotovo sasvim uništila.
Poprištem vojnih operacija ponovo je postala Sicilija.Rimska mornarica je nekoliko puta propadala od bura,zbog toga Rimljani su iznova morali da grade brodove.Ali Kartaginjani nisu umjeli da iskoriste prednost koju su imali na moru.Zato su Rimljani zahvaljujući sjajnim kvalitetima svoje pješadije,potisnuli Kartaginjane u sjeverozapadni dio Sicilije,tako da su ovima ostala samo dva velika pristaništa-Lilibej i Drepanon.Kartaginske stvari pošle su nabolje od 247 godine,kada je na Siciliju stigao mladi,energični vojskovođa Hamilkar Barka,koji je reorganizovao kartaginsku vojsku.On Rimljanima nije samo pružio otpor već je krenuo i u ofanzivu.Zauzevši tvrđavu Eriks,Hamilkar nije davao mira neprijatelju,ali su Rimljani,po cjenu naprezanja državnih i privatnih sredstava,sagradili novu mornaricu,kojoj je na čelo 242 godine stao konzul Gaj Lutacije Katul.Kao rezultat toga,još iste godine Rimljani su zauzel gradove Lilibej i Drepanon,a slijedeće ,241 godine Gaj Lutacije Katul zadao je kartaginskoj mornarici presudan poraz u bitki kod Egatskih ostrva.Uskoro nakon toga Hamilkar i Lutacije Katul sklopili su mirovni ugovor.Odmah zatim na Siciliju je poslana komisija,koja je formulisala konačne uslove mira.Kartagina je imala u roku od deset godina isplatiti kontribuciju od 3200 talenata,da napusti Siciliju,da ustupi ostrva Rimu koja leže između Italije i Sicilije i da vrati zarobljenike.
Rat je u Kartagini koštao ogromnih sredstava:kartaginska blagajna bila je ispražnjena,tako da nije bilo mogućnosti da se trupe isplate.To je dovelo do ustanka najamnika,kojima su se priključili robovi i podvlašćeni Libijci.Na čelu ustanka stajali su Libijac Maton i rob Kampanac Spendije.Ustanke su pomagali fenički gradovi,među kojima i Utika,kojoj je teško padala kartaginska hegemonija.Ustanak,koji je započeo u zimu 241 godine trajao je više od tri godine.Za ugušenje ustanka kartaginska republika je dugovala Hamilkaru Barki.Za vrijeme ustanka Rim je ostao neutralan,ali kada je ustanak ugušen Rim je iskoristio slabost Kartagine i zauzeli su Sardiniju i Korziku.
Prekomorkse teritorije organizovane su po drukčijim principima nego italske oblasti u kojima je bilo dosljedno sproveden princip prinudne federacije.Sicilijski posjedi,Sardinija i Korzika od tada su nazivani rimskim provincijama.Termin provincija prvobitno je značio mandat(obično vojni),koji je davan najvišem magistratu.Sada se ta riječ počela upotrebljavati i za osvojene teritorije.U prvo vrijeme Rim nije zavodio nikakav idređen sistem provincijske uprave.Osvojene oblasti su se nalazile pod vlašću rimskog magistrata,koji je u njoj neograničeno upravljao.Potčinjeni gradovi morali su da plaćaju ogromne poreze.Jedan dio osvojene teritorije proglašavan je za državnu zemlju.U svom odnosu prema stanovnicima provincija Rimljani su mnogo šta primili i od Kartaginjana i od sirakružanske države,koji su,sa svoje strane,preuzeli helenistički sistem upravljana nad pokorenim narodima,za koji je karakteristična podjela osvojene oblasti na privilegovane gradove i bespravno seosko stanovništvo.

Drugi punski rat

Ubrzo poslije ugušenja ustanka najamnika i robova Hamilkar Barka je svoju djelatnost prenio u Španiju:on se nadao da će tu proširiti i ojačati kartaginske posjede,računajući da će mu eksploatacija prirodnih bogatstava Pirinejskog Poluostrva omogućiti da ojača moć vojske za budući rat sa Rimom.Pirinejsko Poluostrvo od davnina je bilo na glasu po nalazištima plemenitih metala i po plodnosti svog tla.Glavnu masu njegovo stanovništva činila su iberska plemena,koja su stajala na različitom nivou kulturnog razvitka.U sjeverne oblasti prodrli su Kelti koji su se jednim djelom izmješali sa Ibercima.Neka plemena,naročito južna,bila su nosioci specifične iberske kulture,koja je i pored inostranih uticaja ipak čuvala svoje originalne crte.Plemena koja su stanovala na Pirinejskom Poluostrvu odlikovala su se borbenošću,i neka od njih branila su svoju nezavisnost tokom više vjekova.Feničke naseobine pojavile su se na Pirinejskom Poluotoku prilično rano,ali im Kartagina sve do gubitka Sicilije nije posvećivala veliku pažnju.Hamilkar je počeo da uspješno sprovodi u život svoj plan,ugušujući otpor lokalnih plemena;ali je on 229 godine poginuo i vojska je za svog vođu proglasila njegovog zeta Hazdrubala.Ovaj je nastavio djelo svog prethodnika i osnovao grad Novu Kartaginu,koja nije bila samo krupna vojna tvrđava,nego i veoma važna trgovačka luka.
Rimljani su bili uznemireni prodiranjem Kartaginjana na sjever Španije.U Španiju je upućeno rimsko poslanstvo,226 godine sa Hazdrubalom je zaključen ugovor,po kome su se Kartaginjani obavezali da neće prelaziti rijeku Ibar u vojne svrhe.Ovaj ugovor bio je nesumnjivo povoljniji za Kartaginu,jer joj je priznavano pravo na veći dio Španije.
Unutrašnji događaji u Rimu,kao i rat sa Galima nisu Rimljanima davali mogućnost da pruže ozbiljan otpor učvršćivanju kartaginske moći u Španiji.
221 godine Hazdrubal je bio ubijen.Na njegovo mjesto izabran je Hamilkarov sin Hanibal,kome je tada bilo svega 25 godina.I pored svoje mladosti,Hanibal je već bio zreo vojskovođa,vaspitan je u mržnji prema Rimu.Kada je preuzeo komandu,on je smatrao da je kartaginska vojska spremna za borbu sa Rimljanima.I Rimljani su se spremali za rat.Oni nisu imali neposrednih interesa u Španiji,ali je jačanje Kartaginjana pretstavljala opasnost po njih.Uz to,na rat su ih posticali grčki stanovnici grada Masilije,davnašnji suparnici Kartaginjana,koji su se sada umješali u sveru njihovog trgovačkog uticaja.
Od obalskih gradova Španije koji su ležai južmo od Ebra samo se Sagunt,helenizovani iberski grad,nije pokoravao vlasti Kartaginjana,nego je stupio u savez sa Rimom.Pod izgovorom da je Sagunt napao jedno od plemena potčinjenih Kartagini,Hanibal je otpočeo opsadu grada.Stanovnici Sagunta pokazali su se čvrstim i čitavih osam mjeseci branili su svoju nezavisnost.Kada je pak Sagunt bio zauzet(219g) Rimljani su uputili u Kartaginu poslanstvo i zahtjevali su da im se preda Hanibal.Prepirka između rimskih poslanika i članova kartaginskog senata nije ni do čega dovela.Kartaginjani su odbili da ispune rimse zahtjeve i samim tim su prihvatili ponuđeni im rat.
Strateški plan Rimljana bio je unaprijed izrađen.Oni su izabrali da vode rat na protivničkom teritoriju,i u tu svrhu jedna rimska vojska imala je da se iskrca u Africi,a druga u Španiji.Ali Hanibal je pretekao rimljane.On je smatrao da treba da zada poraz Rimu u samoj Italiji.Sa Galima,koje je rim bio nedavno pokorio,on je stupio u vezu,i oni su mu obećali pomoć.Osim toga Hanibal je računao da će italski saveznici poslije prvih njegovih pobjeda otpasti od Rima i preći na njegovu stranu.Da bi ostvario taj plan,trebalo je da izvrši do tad neviđen suhozemni prijelaz sa Pirinejskog Poluostrva u Italiju,preko Pirineja i Alpa,i Hanibal se odlučio na onaj opasan pohod.U proljeće 218 godine Hanibal je s velikom vojskom krenuo iz Nove Kartagine,prešao Pirineje i marširao duž morske obale,naseljene keltskim plemenima.Njemu je pošlo za rukom da sa nekim urođeničkim plemenima sklopi sporazum,dok je sa drugim morao da se bori.Galska plemena nisu mogla da spriječe Hanibala da pređe rijeku Ronu.Osobito težak je bio prelazak preko Alpa.Ali je genijalni kartaginski vojskovođda,premda po cjenu velikih gubitaka,uspio da savlada sve prepreke koje su mu na put stavljali surova aplska priroda i neprijateljska keltska plemena.S ove strane Apla Hanibal je dobio ranije obećanu pomoć Gala,koji su bili nezadovoljni rimskom vladavinom.To je Hanibalu omogućilo da pusti svoje trupe da se odmore; njihov broj veoma se smanjio:od velike vojske ostalo je svega 20 000 pješaka i 6000 konjanika.Prelaz Hanibalove vojske preko Alpa predstavljao je za rimljane potpuno iznenađenje.
Konzul iz 218 godine-Publije Kornelije Scipion beć se kretao u pravcu Španije,radi borbe sa Hanibalom,ali je morao da se zadrži u Sjevernoj Italiji,gdje su se pobunili Gali.Vijest o Hanibalovom kretanju zatekla ga je u Masiliji i prinudila ga je da odustane od španskog pohoda.On je i suviše dockan krenuo prema Roni,i zato nije mogao da spriječi Hanibala da pređe rijeku.Otprativš svoga brata Gneja u Španiju,on se vratio u Italiju,da bi do alpskih prolaza stigao prije Hanibala.Drugi konzul, Tiberije Sempronije Long,bio je opozvan sa Sicilije. Na taj način,odustalo se od Afričke ekspedicije.U bitki kod rijeke Ticina Hanibal je razbio Scipinove trupe.Onda se su se konzuli vojske ujedinili i napali Hanibala blizu rijeke Trebije ali su i tu pretrpjeli poraz.Vijest o neuspješnim operacijama dvaju konzulskih vojski predstavljala je za Rimljane potpuno iznenađenje i izazvala u Rimu borbu raznih političkih grupacija.Prevagu su odnijele demokratske grupe,koje su 217 godine izabrale za konzula javnog radniga Gaja Flaminija.
Poslije poraza Rimljana kod Trebije otpočeo je opšti ustanak keltskih plemena u sjevernoj Italiji.Hanibalov plan-pokrenuti Gale nezadovoljne Rimom bio je ostvaren,keltski ustanci povećali su za više od dva puta njegovu vojsku.U proljeće 217 godine Hanibal je napustio zimski logor,da bi nastavio ofanzivu na Italiju.Rimske trupe koncentrisane u Ariminu u Areciji,imale su sa zadatak da brane prolaz preko Apeninskih planina,ali je Hanibal prošao kroz močvarnu niziju rijeke Arno.Kartaginska vojska je marširala četiri dana i tri noći do pojasa i grudi u vodi,a vojnici su se mogli odmarati samo na leševima palih konja.Ovaj prelaz koštao je Hanibala veoma skupo;propalo je mnogo vojnika,palo mnogo konja,ostao svega jedan slon a sam Hanibal je izgubio oko.Ali kao rezultat ovog strašnog prelaza Hanibalova vojska je zaobišla utvrđene položaje Rimljana.

Zaobišavši Flamijevu vojsku,Hanibal je krenuo dalje na jug na Rim,pustošeći sve oko sebe.Flamije je odlučio da stigne neprijatelja.Ne čekajući svog kolegu,koji je išao u pomoć,on je računao da će sopstvenim snagama postići uspijeh i opravdati svoju misiju.On je krenuo za Hanibalom bez dovoljnih mjera predostrožnosti zato su njegovo akcije jako dobro bile poznate Hanibalu,koji je imao dobro organizovanu izvidnicu.Flamijev put vodio je je korz usku dolinu,koja je ležala između planina i Trazimenskog Jezera.Hanibal je preko noći prošao korz dolinu,zauzeo visove i rasporedio trupe iza brijegova koji su oivičavali ravnicu.Bilo je tmurno jutro.Kada je rimska vojska izbila,ništa ne sluteći,na put pokraj obale,iznenada su je sa svih strana napale Hanibalove trupe.Na samom početku boja ubijen je Flamije.Jedan dio rimske vojske bio je sasječen,a drugi je konjica bacila u jezero.Samo je jedan odred ,u veličini od 6000 ljudi,zauzeo brijeg,ali se opkoljen od neprijatelja predao uz uslov da dobije slobodu.Zadržavši rimljane u zarobljeništvu,Hanibal je pustio saveznike kućama,ističući da on nije došao da ratuje protiv Italika,već protiv Rimljana,za oslobođenje Italika.U toj bitki poginulo je 15 000 Rimljana.
Poslije pobjede kod Trazimenskog Jezera Hanibal je krenuo ka obali Jadranskog Mora,da bi sebi obezbjedio prekinutu vezu sa Kartaginom.Prošavši kroz Umbriju i Picenum,koje je opustošio,Hanibal se zaustavio u Apuliji,gdje je pustio svoje trupe da se odmore i gdje je organizovao pješadiju po rimskom uzoru.
Vijest o trazimenskoj katastrofi izazvala je u Rimu,kako kaže Polibije opštu potišenost.U toku nekoliko dana senat je vjećao o situaciji.Flamijev poraz doprinijeo je jačanje aristokratske partije.Senat je odlučio da imenuje za diktatora Kvinta Fabija Maksima.Koji je bio poznat po konzervatornim nazorima.
Flavije je načino novi ratni plan,sračunat na iscrpljivanje protivnika,koji se nalazi u tuđoj zemlji.Po Polibijevim riječima,Fabije je bio svjestan toga da su „Kartaginjani pokidali sve veze iza sebe i da im je pobjeda jedino sredstvo za spas“.Pložaj rimske vojske bio je sasvim drukčiji.Zato je Fabije predviđao neizbježan poraz u presudnoj bitki i nije se mogao odlučiti da se u nju upusti.Shvativši u čemu se sastoji moć njegovog položaja u poređenju sa neprijateljem,on je na njih jedino i računao,i u skladu sa njima vodio rat;a ta premoć Rimljana sastojala se u neiscrpnosti rezervi i u brojnoj prevazi njihove vojske.Fabije je izbjegavao presudne sukobe.On je uznemiravao neprijatelje sitnim čarkama,napadajući u prvom redu karaginsku komoru.Ali ovakva Fabijeva taktika,zbog koje je prozvan Kunktatorom(oklijevalom),nije nalazila na simpatije u demokratskim redovima Rima,oni su bili krajnje nezadovoljni gubitkom nizije rijeke Po,koja je poslije Flamijeve reforme i posljednjeg galskog rata bila naseljena rimskim kolonistima.Osim toga,seljaštvo Rima i Italije bilo je nezadovoljno time što je Hanibal,koga nisu puštali blizu velikih gradova pustošio seoska naselja.Protivnik Fabijeve taktike bio je čak i njegov najbliži pomoćnik,komadant konjice Marko Minucije,kome je za vrijeme Fabijevog odsustva za vrijeme jedne male čarke pošlo za rukom da Kartaginjanima zada poraz.U Rimu je to načinilo tako veliki utisak da je Minucije uprkos svih običaja bio izabran za drugog diktatora.Ali je Hanibal ubrzo razbio Minucija,i samo je Fabijeva pomoć spasila njegove trupe od propasti.To je pokazalo koliko je pravilna bila taktika partizanskog rata koju je vodio Fabije Maksim.Njegova zasluga sastojala se i u tome što je zadržao rimske saveznike.Hanibal nije uspio da ih privuče na svoju stranu.Nabavka zaliha bio je jedan od najvažnijih Hanibalovih zadataka.Iz Apulije on je krenu u Samnij,a odatle prešao u Kampaniju.Fabiju nije pošlo za rukom da prepreči put Hanibalu koji je vraćao iz Kampanije.Pošto je sakupila zalihe Hanibalova se vojska vratila u Apuliju gdje je provela zimu 217/216 godine.Za konzule u 216 godini izabrani su Julije Emilije Paul,pristalica taktike Fabija Maksima i Gaj Terencije Baron,kandidat demokratskih krugova i pristalica odlučnih vojnih operacija.Baronova taktika i dovela je do jedne od najpresudnijih bitaka u antičkoj istoriji.
U ljeto 216 godine na rijeci Aufidu kod Kane rimska vojska se sukobila sa Hanibalom.Ona je bila brojno nadmoćnija od kartaginske vosjek, ali Hanibal je imao jaku konjicu.Osim toga, rimska vojska nije imala jedinstvene komande.Na njenom čelu nalazila su se dva komadanta,koji su između sebe bili suparnici i koji su imali da se uhvate u koštac sa genijalnim kartaginskim strategom.Hanibal je svoje trupe rasporedio u obliku polumjeseca.U centru su se nalazili Kelti,a na bokovima odabrani odredi kartaginske pješadije i konjica. Malobrojna rimska konjica bila je razbijena i odbačena još na samom početku bitke.Kelti su pak prilikom napada ustuknuti nazad,ali kada su rimski legijonari počeli da ih potiskuju,Hanibal je stavio u pokret protiv rimskih bokova odabranu afričku pješadiju.U isto vrijeme,kartaginska konjica,obustavivši gonjene rimske konjice,vratila se na bojište i udarila s leđa rimsku pješadiju.Rimljani su bili opkoljeni.Oni su obrazovali krug i pokušali da se brane,ali nisu izdržali i rasturili su vojne redove.Otpočelo je opšte istrebljavanje rimske vojske.Gubitci Rimljana bili su ogromini.Od vojske koja je brojala preko 50 000 ljudi spasilo se,kako kažu neki izvori samo 14 000.Ubijeno je mnogo vojnih tribuna i senatora koji su se nalazili u vojsci.Među poginulima bio je i konzul Lucije Emilije Paul.Znatan dio rimske vojske ostao je na bojištu,mnogi su dopali zarobljeništva,a samo se neznatan dio trupa spasio bjegstvom.Među ovima bio je i konzul Terencije Baron.Ostatke razbijene vojske zaustavio je i doveo u red mladi vojni tribun Pubije Kornelije Scipion.Ostavši bez vojske,Rimljani su bili spremni na to da će Hanibal napasti Rim.Učinjeno je sve da se stvore odredi spremni za borbu.U vojnu službu pozvani su svi građani koji su ostali u Rimu,počev od sedamneste godine.Senat se riješio da krajnje sredstvo;dvije legije sastavljene od robova,koje je država kupila.
Ali Hanibal koji je također bio oslabljen gubitcima,iskoristio je poraz Rimljana prvenstveno u diplomatske svrhe.On je najprije pokušao da stupi sa Rimom u mirovne pregovore,ali pošto je senat odbio da sa njim vodi bilo kakav oblik pregovora,postigao je najzad ono što je i očekivao kad je organizovao pohod protiv Rima:mnoga plemena i gradovi srednje i južne Italije ili su prešli na njegovu stranu,ili su se kolebali.Svuda su odnosile prevagu antirimske grupe.U kampanji Hanibalu je prišla Kapua,ali su Kuma,Napulj i Nola ostaje vjerne Rimu.Neko vrijeme(209g.)čak je i dvanaest latinskih kolonija odbilo da da vojsku ua borbu protiv Hanibala.Ubrzo poslije bitke kod Kane Hanibal je zaključio savez sa makedonskim kraljem Filipom V,koji je imao da stupi u borbu protiv Rima.Na Siciliji protiv Rima je ustao sirakužanski vladar-mladi Hijeronim.
Počevši od 2189 godine ratne operacije nisu prekidane ni u Španiji.Tamo je bio poslan Gnej Kornelije Scinon,a zatim(217 g.) ovome je sitgao s pojačanjem njegov brat Publije(konzul 218 g.,razbijen od Hanibala).Rimljanima je najprije pošlo za rukom da povedu ofanzivu;oni su zauzeli Sagunt i stekli sebi saveznike među lokalnim plemenima.Ali se 211 godine situacija promijenila.Oba Scinona bila su poražena od Hanibalove braće i poginula su u borbi.Rimljani su smatrali da je nužno da od Kartaginjana otmu Španiju,odakle su ovi dobijali srebro i regrutske rezerve.Zato je 210 godine u Španiju upućena nova ekspedicija;na njeno čelo postavljen je Publije Kornelije Scipion,sin konzula iz 218 godine koji se,uprkos svojoj mladosti,istakao u bitkama kod Ticina i Kane,i koji je uživao veliki autoritet.Specijalnom odlukom narodne skupštine Scinonu je dodjeljen imperium i data prava prokonzula.To je bio prvi slučaj u rimskoj istoriji da se imperium dodjeljuje privatnom licu,a ne magistratu.Scinon je uspješno dejstvovao,209 godine on je zauzeo glavnu kartaginsku bazu u Španiji-Novu Kartaginu.Tvrđava je bila nepristupačna sa kopna.Scinon je iskoristio oseku,i Rimljani su prodrli u onaj dio tvrđave koji je bio okrenut prema moru.Neka urođenička plemana,nezadovoljna kartaginskom upravom,dejstvovala su u savezu sa Rimom.
Scipion nije mogao da spriječi Hanibalovog brata Hazdrubala da pobjedi vojsku u Italiji,ali je 206 godine prinudio Kartaginjane da obustave otpor u Španiji,i Rimljani su zavladali južnim djelom Pirinejskog Poluostrva.
U samoj Italiji takođe je postepeno nastupao preokret.Pošto je Rimljanima pošlo za rukom da postignu izvjesne uspjehe i da oduzmu Haniblau pojedine gradove,oni su 212 godine pristupili opsadi Kanue.Grad se nije predavao,nadajući se u Hanibalovu pomoć-U proljeće 211 gpdome lartagomslo vpjskovođa pojavio se pred gradom,ali Rimljani nisu skidali opsadu.Onda,da bi odvratio pažnju Rimljana,Hanibal se uputio prema Rimu.Ovo je izazvalo paniku kod gradskog stanovništva.Riječi „Hanibal pred vratima“(Hannibal ante portas)ušle su vremenom u poslovicu.Međutim,opsada Rima po svojoj prilici nije ulazila u Hanibalov planm jer se on,približivši se gradu,zadovolji time što je opustošio okolna polja i imanja izvan grada,pa se zatim,pošto je neko vrijeme proveo ispred grada,povukao od Rima u Kampaniju i krenuo u Južnu Italiju.Ubrzo poslije toga grad Kanua je bio prinuđen da kapitulira i bio je surovo kažnjen.
Pad Kanue pokolebao je Hanibalov autoritet među njegovim italskim saveznicima.209 godine osamdesetogodišnji Fabije Maksim zauzeo je Tarent.Hanibalov plan sastoja se u tome da se sjedini sa bratom Hazdrubalom,koji mu je Španije vodio pojačanje.Ali je Hazdrubal 207 godine poginuo kod rijeke Metaura gdje su njegove trupe pretrpjele težak poraz.Od tog momenta Hanibalov položaj postao je jako težak,jer nije dobio potrebnu podršku od kartaginske oligarhije(jer se ova plašila jačanja istaknutok vojskovođe).
Poslije španskih oibjeda Scipionov autoritet je porastao;on je izabran za konzula u 205 godini.204 godine Scinon se iskrcao u Africi,nedaleko od Utike,sa vojskom od 30 000 ljudi,u kojoj je bilo oko 7 000 dobrovoljaca-veterana.Kartaginski senat opozvao je Hanibala iz Italije.Posljednja bitka,koja je konačno odlučila ishod rata,odigrala se blizu grada Zame,202 godine.Veliku pomoć ukazao je Rimljanima susjed Kartagine,numidiski kralj Masinisa.On je Rimljanima dao izvrsnu konjicu,i u bitki kod Zame Hanibal je doživio svoj prvi i posljednji poraz životu.Kartagina nije dalje mogla da pruža otpor.
201 godine zaključen je mir,po kome je Kartagina zadržala samo svoje posjede u Africi.Ona nije smjela da vodi rat u drugim zemljama,a u Africi mogla je da ratuje samo uz dopuštenje Rima.Kartaginjani su morali da u toku 50 godina isplate kontribuciju u visini od 10 000 talenata.Oni su izgubili čitavu mornaricu(sa izuzetkom 10 stražarskih brodova)i imali da Rimu predaju taoce.Znatna premućstva dobio je Masinisa,čija je kraljevina ojačala na račun numidiskih plemena-kako slobodnih,tako i onih koja su dotle bila zavisna od Kartagine.Moć Kartagine bila je slomljena.
Poslije zaključenja mira Hanibal je svu svoju pažnju posvetio uređenju svoje države.Pod njegovim uticajem sprovedene su demokratske reforme,pravilna kontrola nad financijama omogućila je da se Rimljanima isplati kontribucija,a da se pritom građani ne opterećuju pretjeranim porezima.Ali je ta djelatnos izazvala nezadovoljstvo oligarhiske partije u Kartagini i povećala podrozivost Rimljana. Nakon rata, Hanibal se protivio oligarhiji. U tome je, s podrškom puka, bio uspješan.Ubrzo je otišao u dobrovoljno izgnanstvo kako ne bi pa u ruke Rimljanima.
Na svojem dvoru ugostio ga je Antioh III od Sirije. Kod Antioha, Hanibal je sanjao o velikoj koaliciji helenističkih država kako bi Rim, koji je narastao izvan svih očekivanja, vratio na razinu tek jedne od ravnopravnih mediteranskih sila. 188 g. pr.n.e., nakon teškog poraza od Rimljana, Antioh je sklopio mir kojim je, između ostalog, Rimljanima morao predati neprijatelje Rima koji su se sakrili kod njega, dakle i Hanibala. No, Hanibal je ubrzo pobjegao u Bitiniju, kod kralja Pruzije. Kada ga je ovaj na zahtjev Rimljana namjeravao izručiti, Hanibal se otrovao.

Treći Punski rat

Poslije Drugog punskog rata Kartaginjani su bili prinuđeni da se odreknu spoljne ekspanzije.U političkom pogledu Kartagina se pretvorila u državu drugog reda.Ali bilo je teško savladati njenu ekonomsku moć.Poslije gubitka kolonija i smanjenja trgovačkog prometa osobit značaj stekla je kultura vinove loze,kao i maslinovog drveta.Samim tim Kartagina se postepeno oslobađala od uvoza vina i ulja sa ostrva Rodosa i Sicilije.
Kartagina je počela da izvozi veliku količinu vina i uljami postala je opasan konkurent rimskim zemljoposjednicima,koji su također gajili lozu i masline.S nezavisnim postojanjem Kartagine nisu mogli da se pomire ni trgovački krugovi Rima.
Velike uspjehe postigla je i u tom perijodu Numidiska kraljevina,koja je od poraza Kartagine bila u višestrukom dobitku.Za vrijeme vladavine Masinise u Numidiji rastu stari i nastaju novi gradovi,jača redovna vojska.Numidija jača i u ekonomskom pogledu.Lađe natovarene žitom Masinisa je slao čak u Egejsko More na ostrvo Delos.Između Kartagine i Numidije dolazilo je do stalnih sukoba ,u kojima je Rim uvjek stajao na stranu numidiskog kralja.
Umjereni spoljnopolitički program Scinona,koji se zalagao za stvaranje sistema zavisnih i poluzavisnih država,nalazi sve manje pristalica,i poslije pobjede nad Persejem osvajačka politika prema Kartagini nailazi na simpatije kod raznih grupa vladajuće klase rimskog društva.Izraz tih nastrojenja bio je Marko Porcije Katon(Stariji),koji je proveo neko vrijeme u Kartagini i uvjerio se u njeno bogatstvo.Cvatuće stanje kartaginske poljoprivrede nije davalo mira Katonu:on se zalagao za potpuno potčinjene Kartagine,i njegovi govori u senatu redovno su se završavali riječima: „Ceterum senseo Carthaginem delendam esse“(Uostalom,ja smatram da Kartaginu treba razoriti).
Stalni napadi Masinise doprinijeli su tome da je u Kartagini ojačala partija patriota,koja je polagala nadu da će Rimljani pretrpjeti poraz u Španiji.Jedan on Masinisinih napada Kartaginjani su dočekali pružanjem otpora.Rimljani su u tome vidjeli prekršaj uslova ugovora zaključenog 201 godine,i ma da su Kartaginjani,koji su u sukobu sa Masinisom pretrpjeli poraz,odlučili da pristanu na kapitulaciju,Rimljani su im ipak objavili rat.U Kartagini se u to vrijeme nalazila na vlasti partija koja se zalagala za mir i koja je bila spremna da pristane na svake uslove.Ali kada su rimski konzuli,koji su stigli u Utiku,pored drugih zahtjeva naložili Kartaginjanima da napuste grad i da se nastane na mjestu najmanje 15 kilometara udaljenom od mora.Kartaginjani su s negodovanjem odbili taj zahtjev i odlučili da svoj grad brane do kraja.
Preduzete su sve mjere za odbranu grada.Rimljani su računali da će Kartaginu zauzeti na juriš,ali su njihovi pokušaji ostali bez rezultata.Moralo se pristupiti trajnoj opsadi.I ovde,kao i u španskih pohodima,rimske trupe nisu bile ni izdaleka tako sposobne za borbu kao nekada.Pokazalo se da je Kartagina nepristupačna tvrđava,a za vrijeme ispada opsađeni su primoravali pojedine rimske odrede da se povuku.
Tako je to trajalo do 147 godine,kada je u Afriku poslaj Lubije Kornelije Scipion Emilijan.Sin Emilija Paula,pobjednika nad Persejem,Scipion Emilijan je bio adoptirani unuk Scipiona Afrikanskog-Obožavalac helenističke kulture,Spicion Emilije je bio jedan od energičnih vojskovođa toga vremena.
Stigavši u Afriuku,Scipion je najprije učvrstio disciplinu u trupama,a zatim preuzeo sve mjere da presječe svaki pristup Kartagini.Opsađeni su bili otsječeni od spoljašnjeg svijeta,i dovoz namirnica je prestao.Kartaginska vojska koja se nalazila izvan grada bila je potučena.Zgledni vojni komandant Hazdrubal,koji je rukovodio odbranom Kartagine,počeo je da moli za mir.Ali Scipion nije na to pristao,i u proljeće 146 godine otpočeo je juriš na grad.
Čitavih šest dana vođena je borba na ulicama grada.Tek sedmog dana uspjeli su Rimljani da zauzmu Birsu-akropolj Kartagine.Hazdrubal se sa porodicom i rimskim prebjeglicama skloni u Eskulapov hram,spremajući se da se spali.Ali u odlučnom momentu kartaginski vojskovođa nije istrajao.On je istrčao iz hrama i na koljenima počeo da moli Scipiona da mu poštedi život.Hazdrubalova žena kada je to ugledala,sarkastično je poželjela svome mužu da spasi svoj život,gurnula djecu u vatru,pa se za njima bacila u vatru.
Scipion je htio da sačuva grad,ali na zahtjev senata Kartagina je bila do temelja porušena.Grad je spaljen,a zatim sravnjen sa zemljom:na gradsku teritoriju bačena je anatema,i za sva vremena zabranjeno je da se na njoj nastanjuje.Stanovnici su prodani u robstvo.Jedna senatska komisija odlučila je da se znatan dio kartaginskih posjeda pretvori u rimsku provinciju Afriku:veliki dio je proglašen državnim zemljištem(ager,publicus),stanovnici su moral da plaćaju porez(stipendium).Samo su neki gradovi(Utika,Hadrumetum i dr.),koji su bili pružili pomoć Rimu,zadržali slobodu i čak dobili jedan dio kartaginskog zemljišta.Uvećana je teritorija numidiske kraljevine;njom su vladali sinovi Masinise,koji je umro za vrijeme Trećeg punskog rata u dubokoj starosti.Padom Kartagine nestala je jedna od najvećih antičkih civilizacija.

preuzmi seminarski rad u wordu » » » 

Besplatni Seminarski Radovi