OSTALI SEMINARSKI RADOVI
- PRAVO - |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
KAZNA ZATVORA
Smatra se da je kazna zatvora odnosno ograničenje slobode prestupnika odlukom suda u postupku u kome je utvrđeno da se radi o učiniocu krivičnog dela, nastala negde na prelazu iz Srednjeg u Novi vek. I pre ovoga je postojao način kažnjavanja lišenjem slobode. Mnogi srednjovekovni gradovi su imali lokalne tamnice, po pravilu veoma male, u koje se moglo smestiti do 34 lica. Ovakav način zatvaranja lica je imao veoma veliki značaj u doba dominacije inkvizitorskog postupka, jer su zatočenici izlagani raznim oblicima mučenja kako bi se od njih iznudilo priznanje. Ovakvo zatvaranje se koristilo i kao supsidijarna mera za neplaćeni dug ili novčanu kaznu, a izuzetno se koristilo za zatvaranje jeretika i političkih protivnika. Današnje kaznene ustanove potiču upravo od takvih tamnica, u koje su zatvarana lica, koja je po tadašnjim shvatanjima trebalo „popraviti“. U Engleskoj su u XVII veku postojali tzv. radni domovi (workhouses) u kojima su boravila lica o kojima se niko nije želio starati, skitnice, radnici oterani sa drugih imanja, duševno i telesno bolesna lica, koja su tu dobijala hranu, ali nisu smeli napuštati te domove i morali su veoma naporno da rade.
Krajem XVIII i početkom XIX veka kazna lišenja slobode se javlja kao posebna mera u registru krivičnih sankcija, a sa njom i kazneni zavodi kao ustanove za njeno izvršenje. Razlozi za pojavljivanje kazne lišenja slobode su razni, a tradicionalno se navode sledeći:1. Humanistička nastojanja da se nađe zamena za brutalne smrtne i telesne kazne
2. Promene u skali društvenih vrednosti (samo oduzimanje slobode se smatra dovoljnom kaznom za većinu krivičnih dela) i
3. Promena, od strane urbanizacije i industrijalizacije, odnosa prema kažnjavanju koji je imao seoski čovek: umesto ubijanja ili sakaćenja, traži se njegovo zatvaranje kako bi bio kontrolisan i disciplinovan.Neki teoretičari koji su podržavali ovaj tradicionalistički pristup su navodili kao glavni razlog pojave kazne lišenja slobode to da se vremenom brutalno kažnjavanje za imovinske prestupe pokazalo kao preterano, a bilo je takođe jasno je smrtna kazna nije odgovarajuća za sitnija imovinska dela, te su sudije zbog toga počele da oslobađaju prestupnike, a poslovni ljudi, uplašeni za svoju imovinu su počeli da opsedaju britanski Parlament da se iznađe neko prikladno rešenje, neki novi način kažnjavanja koji će pomoći da krivci ne izbegnu kažnjavanje.
Radikalni kriminolozi su, s druge strane, pokušali da nađu neki dublji razlog pojave kazne lišenja slobode, pa su nastanak te kazne povezali sa uspostavljanjem novog društvenog poretka u XIX veku, koji je raskinuo dotadašnje stege lokalizma, te doveo do porasta gradskog stanovništva i uspostavljanja novog ( „kapitalističkog“) modela društvenih odnosa.
Društvo izabralo onaj koji je po njima imao najmanje šanse da opstane (zatvaranje). Međutim, i pored brojnih kritika i osporavanja, kazneni zavod je kao institucija duboko ukorenjen u društvo i zbog toga je i opstao do današnjih dana.
1.1. POJAM I NASTANAK KAZNE ZATVORA
Šire uvođenje kazne lišenja slobode vezano je za početak XIX veka. Iako je lišavanje slobode odavno poznato u krivičnom zakonodavstvu ono je bilo mera za obezbeđenje prisutnosti okrivljenog pre suđenja u odnosu na koga su bile primenjivane neke druge najčešće smrtna kazna ili telesna kazna.
Kazna lišenja slobode nema realnog osnova za svoju primenu dok se ne stvore jaki državni organi. Ova kazna zahteva dovoljno bogatu materijalnu osnovu društva jer je reč o skupoj krivičnoj sankciji. Lična sloboda kao dobro čoveka mora zauzimati visoko mesto na vrednosnoj skali I svim članovima društva mora biti poznato pravo na ličnu slobodu.Klasični sistem izvršenja kazne zatvora karakteriše pre svega strog režim izdvajanja po ćelijama gde osuđenik obavezno boravi sve vreme trajanja kazne ili jednog njenog dela. Zato se pravi razlika između sistema ćelijske izolacije i kombinovanog-progresivnog sistema.
1.2. SISTEM ĆELIJSKOG OSAMLjENjA
U ovom sistemu osuđenici kaznu lišenja slobode izdržavaju odvojeno-u ćelijama, čime se želeo izbeći kriminalna zaraza. Sistem samica, nastao je kao plon padora Pensiskog društva za zavode koje je bilo pod jakim uticajem ligiozne sekte kvekera. Kvekeri su smatrali da se i najokoreliji zločinac preobtazi u moralnog čoveka pomoću usamljeničnog života i religioznog i moralnog vaspitanja, pa je sistem ren u Filadelfiji trebalo da ostvari moralnu regener osuđenika. Zato on kaznu provodi neprekidno u ćeliji potpuno odvojen. U grobnoj tišini čitajući religioznu litereturu i razmišljajući o zločinu, treba da oseti grižu savest i pokajanje. Načelo apsolutne fizičke i duhovne izolacije bi sprovedeno sa rigoroznom doslednošću u svim situacijama, jedini ko je imao pravo da uđe u ćeliju bio je svestenik, ukoro se pokazalo da se zamisao o razmišljanju i kajanju nije ostvarila i da se zatvorenici nisu popravili. Poseban problem bio je besposličenje. Uprava i sami zatvorenici su na rad gledali kao na privilegiju jer je zahvaljujući njemu život u ustanovi učinjen podnošljivim. Kao prednost su navođene: sprečavanje međusobnog štetnog uticaja zatvorenika, lakši uticaj na njih u uslovima izolacije zatvorenika i eliminisanje opasnosti od bekstva i pobune. Nedostaci su bili brojniji i ozbiljniji:ćelijsko osamljenje je delovalo demorališući na osuđenika i ugožavalo njohovo fizičko i psihičko zdravlje. Po mišljenju evropskih posetilaca, bio je glavni uzrok dosta raširenih duševnih bolesti i samoubistva osuđenika. Nepodobnost ovog sistema za recionalnu organizaciju osuđeničkog rada koji nije bio ni za društveno koristan, ni ekonomičan. Model ćelijske izolacije izvršio je veći uticaj u Evropi nego u Americi. Sve evropske države uvode ga tokom XIX veka.
Sistem ćutanja nastao je da ćelijsko usamljenje pensilvanskog sistema kombinuje sa režimom ćutanja. Vezuje se za izgradnju kaznionice u Oburnu u državi Njujork 1827, zbog cega se i naziva „oburnski sistem“. Suština modela činilo je izolovanje osuđenika po ćelijama noću i organizovanje zajedničkog rada danju, s tim što je svaki međusobni razgovor bio strogo zabranjen. Time je napuštena potpuna izolacija osuđenika i štetne posledice usaamljeničkog života. Zajednički rad približio je ova lica u zajednicu. Javljaju se začeci profesionalnog osposabljavanja, a radu se daje i rehabilitacioni karakter. Težnja da se spreči kriminalna zaraza, dovela je do zabrane svakog razgovora i bilo kog oblika komunikacije. Postojalo je dvadeset oblika torture u kojima su najčešće bili:upućivanje u mračnu jazbinu (vlažnu ćeliju u unutrašnjosti zgrade u kojoj je vladao potpuni mrak) i bičevanje uprednenom žilom čiji je svaki udarac izazivao rane na koži, dok su neki trajno sakatili osuđenika.
KOMBINOVANI ’’PROGRESIVNI’’ SISTEMPre uvođenja novog modela zatvaranja u Engleskoj nastao je poznati „sistem bodova” koji je 1840. na austrijskom ostrvu Norfolk uveo engleski mornarički kapetan Alexander Maconochie.
1.3. MACONOCHIEV EKSPERIMENTKada je došao do osrva zatekao je 1.4000 teških kriminalaca okruženih sa 140 vojnika koji su sa njima postupali krajnje brutalno. Bičevanje I najrazličitija omalovažavanja bili su uobičajni, pa su I pobune bile česte. U nameri da izmiri takvo stanje, uvede kolektivni osećaj odgovornosti I mogućnost otpuštanja pre isteka vremena na koje je osuda glasila. On je uspostavio takav system u kome je osuđenik- dobrim vladanje, izuzetnim zalaganjem na radu I požrtvovanošću- prikupljao “bodove”. Propisani broj bodova davao je određene privilegije od kojih su najveće bile: relativno slobodno kretanje po ostrvu i uslovni otpust. Svakom osuđeniku obezbeđen je mali vrt koji može da obrađuje i slobodno koristi plodove. Eksperiment se pokazao uspešnim. Osnovni razlog ukudanja ovog eksperimenta bila je ocena pretpostavljenih da je zahvaljujući liberalizmu upravnika zatvaranje prestalo da bude sredstvo kažnjavanja prestupnika. Godine 1848. objavio je delo Secondary Punishement, the Mark System u kome sumira svoja iskustva. On ističe da je zatvorenika, čak i višestruke povratnike moguće kontrolisati i disciplinovati obećanjem nagrade .
1.4. NASTANAK I CRTE ’’ PROGRESIVNOG SISTEMA’’Progresivni sistem čija je glavna zamisao bila ideja progresije- da se sudbina kažnjenika stavi u njihove sopstvene ruke jer im se kao nagrada za rad i bolje ponašanje daje sve povoljniji režim. Izvršenje kazne započinje režimom napornog rada i stroge discipline, uz skromnu ishranu i smeštaj, da bi kasnije- u zavisnosti od vladanja osuđenika- režim bio poboljšan davanjem zanimljivijeg posla, boljeg smeštaja i nizom drugih povlastica. Kroz kaznu dolazi do izražaja s jedne strane osveta, a sa druge popravljanje osuđenika i njihovo pripremanje za život na slobodi.
Ovaj sistem predstavlja kombinaciju ćelijskog i zajedničkog zatvaranja. Zasniva se na principima:
1. Sve privilegije zavise od ponašanja zatvorenika i njegovih radnih rezultata
2. U cilju prevaspitanja na njih se vrši individualni uticaj
3. Osuđeno lice se sukcesivnik promenama u postupanju postepeno priprema za život na slobodi
4. Obavezni nadzor nad uslovno otpuštenim uz mogućnost opozivanja ove mere.Progresivni sistem se razvijao u dve varijante koje se u označavaju kao engleska i irska.
Engleska varijanta je nastala u 1853. Posle ukidanja mere deportacije u Engleskoj. Osuđenici na duže kazne robije prolazili su kroz 3 faze: ćelijsko zatvaranje, zajedničko zatvaranje i uslovni otpust.
Prva faza-ćelijsko zatvaranje-trajala je od 9-12 meseci i karakteriše je stroga izolacija osuđenika u samici, uz zabranu bilo kakvog kontakta sa drugim zatvorenicima ili spoljnim svetom. Rad je bio obavezan, ishrana oskudna a disciplina vrlo stroga.
Druga faza-zajedničko zatvaranje- u kome osuđenik danju radi i boravi sa drugim zatvorenicima, a noću je izolovan u ćeliji.
Treća faza-uslovni otpust- predstavljala je najveću povlasticuIrska varijanta nastala je zahvaljujući ser Walteru Croftonu koji je uveo 1854. Ovde se kao treća faza javlja odeljenje za slobodnjake, čiji je cilj da pomogne prilagođavanju u pripremanju osuđenika za život na slobodi.
1.5. MODERNI SISTEM IZVRŠENJA KAZNIPeriod posle II svetskog rata karakteriše težnja da se izgradi drugačiji model izvršenja kazne lišenja slobode koji ne počiva na krutim pravilima koja regulišu režim u kaznenim zavodima, već je skup ideja o postupanju sa osuđenicima. Rad na izradi ovih pravila započet je 1929.u okviru Međunarodne komisije za krivično pravo i kaznene zavode. Ova pravila sadrže minimalne uslove koje treba obezbediti u postupanju sa osuđenim licima i zamišljena su da posluže kao osnova izgradnju sistema izvršenja kazne zatvora. Srzentić je pisao da taj moderni sistem počiva na nekoliko osnovnik postulata: resocijacija kao svrha kažnjavanja, individualizacija u izvršavanju kazni lišenja slobode i humano postupanje sa osuđenim licima .
2.1. OSNOVNE KARAKTERISTIKE, SVRHA I PRINCIPI IZVRŠENJA KAZNE ZATVORA
Kazna lišenja slobode predstavlja opšteprihvaćenu krivičnu sankciju u krivičnom zakonodavstvu i sudskoj praksi. Važna uloga kazne zatvora u savremenim sistemima krivičnih sankcija temelji se na očekivanju da sama pretnja kaznom zatvora ima značajno generalno preventivno dejstvo. Kazna zatvora nosi brojne negativne posledice po osuđenika prema kojima se primenjuje i to je razlog traganja za merama alternativnog karaktera koje treba da otklone primenu kazne zatvora kako bi se izbegli negativni efekti zatvaranja. Najčešće alternativne kazni lišenja slobode jesu različite vrste uslovne osude i sudska opomena, novčana kazna, naknada štete, rad u korist zajednice, elektronski nadzor i kućni zatvor.
Krivični zakonik propisuje kaznu zatvora kao glavnu kaznu koja traje minimalno 30 dana i maksimalno 20 godina, a izriče se na pune godine i mesece, a do šest meseci i na pune dane.
Izuzetak predstavlja mogućnost propisivanja kazne zatvora od 30 do 40 godina. Ova kazna se može propisati za najteža krivična dela.
Svrhu izvršenja zatvora treba posmatrati u kontekstu opšte svrhe krivičnog sankcionisanja i svrhe kažnjavanja.
Opšti cilj propisivanja i izricanja krivičnih sankcija jeste suzbijanje ponašanja kojima se povređuju ili ugrožavaju vrednosti zaštićene krivičnim zakonodavstvom, pri čemu kažnjavanje ima cilj: sprečavanje učinioca da vrši da vrši krivična dela, uticanja na njega da u budućnosti ne vrši krivična dela, uticanje na druge da ne čine krivična dela, jačanje morala i učvršćivanje obaveze poštovanja zakona.
Svrha izvršenja kazne zatvora jeste usvajanje društveno prihvatljivih vrednosti od strane osuđenog lica, primenom savremenih vaspitnih mera, s ciljem lakšeg uključivanja u uslove života nakon izdržavanja kazne, kako ubuduće to lice ne be činilo krivična dela.
Proces izvršenja kazne zatvora podrazumeva poštovanje svih opštih principa izvršenja krivičnih sankcija.Posebni principi izvršenja institucionalnih krivičnih sankcija su:
1. Princip humanosti
2. Princip individualizacije
3. Princip zajedničkog izdržavanja kazne zatvora
4. Princip razvijanja lične odgovornosti osuđenika
5. Princip omogućavanja uslovnog otpusta
6. Princip postpenalne pomoći
7. Princip sudske zaštitePrincip humanosti u izvršavanju kazne zatvora zahteva da se u svim fazama izvršenja ove kazne poštuje ličnost osuđenog, njegovo dostojanstvo i telesni i duhovni integritet. Zaštita ličnosti i dostojanstva osuđenih lica jeste I jedan od osnovnih ustavnih principa nacionalnog pravnog poretka I osnovni standard međunarodnih pravnih dokumenata koji regulišu zaštitu ljudskih prava. Ovaj princip je u neposrednoj vezi sa opštim principima izvršenja sankcija, principom zabrane mučenja, zlostavljanja, ponižavanja i principom nediskriminacije.
Princip individualizacije zahteva da se način postupanja sa osuđenicima u toku izvršenja kazne zatvora u najvećoj mogućoj meri prilagodi njihovoj ličnosti I ostvarivanju vaspitnog programa. Individualizaciji u izvršenju prethodi individualizacija u izricanju sankcija. Pretpostavke za uspešnu individualizaciju u fazi izvršenja kazni zatvora jesu: opservacija ličnosti osuđenika, efikasan system klasifikacije i adekvatna kategorizacija ustanova.
Princip razvijanja lične odgovornosti osuđenika podrazumeva potrebu da se u ukupnoj organizaciji osuđeničke svakodnevice u svim aktivnostima konstantno podstiče i razvija lična odgovornost osuđenika.
Princip zajedničkog izdržavanja kazne zatvora podrazumeva da osuđena lica izdržavaju kaznu zatvora po pravila zajedno, raspoređeni u grupe sistemom klasifikacije, pri čemu osuđena muška i ženska lica kaznu zatvora izdržavaju odvojeno. Samo kada to zahteva zdravstveno stanje osuđenog lica, ono izdržava kaznu odvojeno od ostalih osuđenika.
Princip omogućavanja uslovnog otpusta- s ciljem podsticanja ličnih napora za uključivanje u život van zavoda, osuđenom licu za koje se realno može očekivati da će se ubuduće ponašati saglasno zakonu, zakon garantuje mogućnost dobijanja uslovnog otpusta.
Princip sudske zaštite prava osuđenika omogućava vođenje upravnog spora pojedinih akata kojima se rešava o pravima I obavezama lica prema kojima se izvršava kazna zatvora.
Princip postpenalne pomoći obezbeđuje osuđenom potrebne mere pomoći, brige i staranja nakon izlaska na slobodu. Ponovno uključivanje u život na slobodi za većinu osuđenika skopčano je sa nizom teškoća socijalne, materijalne i psihološke prirode .
2.2. OSPORAVANJE KAZNE ZATVORA
Kazna lišenja slobode je poslednjih decenija pretrpila brojne kritike i najrazličitija negiranja, koja polaze od njenog karaktera i suštine ove mere, pa sve do isticanja u prvi plan resocijalizacije kao svrhe kažnjavanja. Već sami nagoveštaji uvođenja ove vrste sankcije su u prvi plan stavili nabrajanje njenih konceptualnih nedostataka i problema koje ti nedostaci mogu izazvati:
1. Zatvaranje sprečava sudsku vlast da kontroliše i proverava primenu kazni.
2. Mešajući osuđenike, koji su u isti mah različiti i izolovani, izvršenje ove kazne uspostavlja jednu homogenu zajednicu zločinaca koji postaju međusobno solidarni dok izvršavaju kaznu, a takvi ostaju i napolju. Upravo na taj način se stvara armija unutrašnjih neprijatelja.
3. Dajući osuđenicima sklonište, hranu, odeću, a često i posao, kazna zatvaranja omogućava osuđenicima životne uslove bolje od onih koje imaju radnici: njome ne samo što se ne mogu ljudi odvratiti od prestupništva, nego ga naprotiv čine privlačnim, i
4. Iz kaznionica izlaze ljudi čije navike i beščašće kojim su obeženi, ih zauvek osuđuju na kriminal.
Lišavanje slobode kao kazna u našem vremenu trpi brojne prigovore, koji se tiču veoma različitih stvari:
1. Negativnog uticaja na zatvorenike
2. Stvaranja osuđeničkih zajednica
3. Dovođenja do pretrpanosti zavoda i velikih troškova izvršenja
4. Dovođenja do zavodskih pobuna i nasilja među zatvorenicima i brojnih drugih2.2.1. Negativan uticaj na zatvorenike
U relativno davnoj prošlosti je primećeno da kazna zatvora ima veoma negativan uticaj na lica koja su osuđena da je izdržavaju. Još na Drugom kriminološkom kongresu, koji je održan u Parizu 1950. godine, je skrenuta pažnja da boravak u zatvoru štetno deluje na telesno zdravlje i psihu osuđenog lica, kao i na njegov socijalni status i to:
• U fizičkom pogledu
• U psihološkom pogledu
• U društvenom pogledu
U fizičkom pogledu su istraživanja sprovedena u prošlom veku pokazala kako nedostatak kretanja, vazduha i svetlosti, te sanitarne i higijenske prilike u penitencijarnim ustanovama dovode do niza bolesti, a naročito do tuberkuloze, od koje je smrtnost osuđenika bila 3 puta viša nego kod populacije na slobodi. Problem koji mnogo više zabrinjava je taj što osnovnih higijenskih uslova nema u ustanovama gde se smeštaju pritvorena lica, što dovodi do apsurdnog zaključka da oni koji su osuđeni za izvršenje krivičnih dela uživaju povoljniji tretman od lica koja su samo osumnjičena. Takođe, jedan od velikih zdravstvenih problema sa kojima se zatvorske jedinice danas susreću jeste HIV/AIDS, koji je među zatvorskom populacijom višestruko raširen. Ovo se objašnjava brojem narkomana i seksualno aberantnih osoba koje su smeštene u ustanovama. Podaci govore da je procenat HIV pozitivnih među osuđenicima viši (3,4%) nego među muškarcima (2,1%), i da je bolest raširenija među latinoamerikancima i crncima, nego među belcima (podaci iz USA). Interesantno je i to da je u kaznenim ustanovama veliki broj narkomana među muškarcima, ali i među ženama.
U psihološkom pogledu kazna zatvora ima višetruk negativni uticaj na osuđenika zbog mnogobrojnih neugodnosti. Ograničenje životnih aktivnosti, skučen prostor boravka, ograničenje slobode kretanja se doživljava kao poniženje i degradacija, te ugrožavanje sopstvenog „ja“ tih lica. To ima za posledicu gubitak samopouzdanja, dovođenja do emocionalne napetosti koju mnoga od tih lica ne mogu da savladaju. Režim koji do sitnica reguliše svaki trenutak osuđenikovog života dovodi do stvaranja nesnosne monotonije, koja opet izaziva sklonost fantazijama, irealnim događajima, kao odbrambenom mehanizmu takvih lica, zbog čega se zatvori s pravom nazivaju „Kraljevstvom opsena, iluzija i obmana“. Takođe, dolazi i do stvaranja ravnodušnosti i otupljivanja intelektualne sfere ličnosti. Osuđenicima narčito teško pada prekid veza sa spoljnim svetom, pre svega porodičnih, zatim rodbinskih i prijateljskih. Kod jednih dovodi prvo do teškog šoka, a zatim do emocionalne atrofije, tačnije neke vrste okamenjenosti. Kod drugih opet, zbog slabljenja vere u budućnost i moralne snage, izaziva strah od života na slobodi koji se više ne želi – prizonizam ili institucionalizacija.
U društvenom pogledu negativan uticaj kazne zatvora se ogleda kroz probleme sa kojima se susreće prvenstveno porodica osuđenog lica. Podaci govore da se brakovi bez dece osuđenih lica razvode u 70% slučajeva. Takođe, izaziva emocionalne probleme kod dece, koji su posledica odnosa sredine prema osuđenom licu i članovima njegove porodice. Još od samoga nastanka kazne zatvora u javnom mnjenju, tj. u jednom značajnom delu javnog mnjenja, se formirao stav da je lišenje slobode samo po sebi nečasno i da je sam dodir sa kaznenom ustavonom nanosi ljagu za cijeli život. Time se ne samo otežava povratak osuđenih lica u društvo, nego se prenosi i na članove njihovih porodica. Apsurd je to što se nečasnim ne smatra sãmo krivično delo, nego upravo izdržavanje kazne zatvora.2.2.2. Osuđenička zajednica
Usled proučavanja uslova života u penitencijarnim ustanovama teoretičari su došli do zaključka da tu u stvari postoje zatvoreničke zajednice, odnosno tzv. „osuđeničke zajednice“. Ti autori su ustanovili postojanje 2 sistema u zavodima:
1. Formalni – koji je oličen zakonskim i pravilima sadržanim u pravilnicima o kućnom redu koji uređuju organizaciju zavoda i prava i obaveze osuđenika, i
2. Neformalni – koji podrazumjeva ukupnost odnosa između samih osuđenih lica, koja su primorana da protiv svoje volje borave u jednoj vještački stvorenoj sredini.
Ovaj neformalni sistem podrazumjeva postojanje paralelnih centara moći koji uvode svoja vlastita pravila, u okviru kojih je naznačajnija disciplina zatvorenika koji ne pripadajutoj „eliti“. Upravo ovakvi sistemi regulisanja u zavodima su dovodili do neviđenih zlostavljanja i brojnih teških djela u zavodima između samih zatvorenika. U nekim zavodima ta „elita“ ili „poverenici“ nije oskudjevala bukvalno ni u čemu.
U novijoj teoriji se ističu shvatanja o postojanju osuđeničke podkulture, koja je uređena sopstvenim pravilima, od kojih su ključna sledeća:
1. Nikada ne ugrožavaj interese drugih osuđenika (ne potkopavaj gazdu, ne budi razmetljiv);
2. Nikada se ne svađaj sa „kolegama“ (budi pribran, ne gubi glavu);
3. Ne eksploatiši druge;
4. Drži do sebe (reč ne smeš pogaziti)
5. Nikada ne veruj zavodskom osoblju ( ne budi cinkaroš, osoblje nikada nije u pravu, osuđenici su to uvek).2.2.3. Prenatrpanost zavoda i cena izvršenja
Jedan od velikih problema sa kojima se suočavaju penitencijarne ustanove jeste porast broja osuđenih lica. Rast stope kriminaliteta s jedne i ograničenost smeštajnih kapaciteta s druge strane su razlozi zašto se sve češće govori o prenatrpanosti kaznenih zavoda kao jednom od najvećih problema penitencijarnog sistema danas. Jedan od velikih problema jesu i troškovi, koji su takođe enormni: prije 10 godna zavodski sistem je koštao više od 1,4 milijarde evra sterlinga. Stopa osuđenih lica je jedan od velikih pokazatelja razmjera zatvorske populacije. Najnoviji podaci pokazuju da najvišu stopu osuđenih lica danas ima SAD ( 737 lica na 100.000 stanovnika), zatim Rusija ( 613),.....Poljska (232), Češka (181)... Srbija sa 104 lica na 100.000 stanovnika se nalazi negde na sredini tabele.2.2.4. Zavodske pobune i nasilje među zatvorenicima
Uslovi u kojima osuđena lica borave u zavodima, te karakteristike zavodske populacije su neki od ključnih i odlučujućih faktora koji dovode do pobuna i smrti zatvorenika. Pre svega, mora se napraviti razlika između pobune i odbijanja poslušnosti. Pobuna postoji kada osuđenici nastoje da nasiljem preuzmu upravljanje ustanovom, a odbijanje poslušnosti postoji kada odbijaju da se pokoravaju pravilima formalnog sistema. Odbijanje poslušnosti ne mora biti praćeno nasiljem, i mnogo češće uključuje autodestruktivno ponašanje- samopovređivanje. Zavodske pobune se vrlo teško mogu sakriti, jer navala nasilja, te odlučnost koju vrlo često pokazuju zatvorenici privlači pažnju javnog mnjenja. Iako pbunjenici ističu da na ovaj način žele samo da skrenu pažnju javnosti na neke probleme sa kojima se susreću u ustanovama, na svoj položaj i uslove života u ustanovama, u tome uglavnom ne uspevaju, jer se javnost zadovoljava samo osudom nasilja ne želeći ni da sasluša razloge pobune . Što se tiče naše literature, veoma su oskudni podaci o ovakvim događajima u kaznenim zavodima. Postoji samo jedna knjiga koja se bavi događajima koji su se dogodili pre nekoliko godina u nekoliko kaznenih ustanova u Srbiji. Ono što je zanimljivo je to što su se pobunama osuđenika priključili i radnici zavoda, i to je jedan veoma redak slučaj te vrste u svetu uopšte. Još jedna interesantna stvar je to što je ova pobuna bar delom bila vođena od strane lica koja uopšte nisu bila u zavodu, nego su to bili subjekti van zavoda. Upravo ovo je pokazatelj jedne od navjećih zloupotreba kazni zatvora, a to je manipulacija osuđenim licima, što je i pravno i moralno neprihvatljivo. U zavodima se poseban tretman primenjuje na lica koja su pokušala sa izvršenjem samoubistva, među kojima je znatan broj muškaraca žrtava seksualnog nasilja, tj. silovanja.
3.1. KAZNA LIŠENJA SLOBODE U SAVREMENOM ZAKONODAVSTVU SRBIJEZatvor predstavlja glavnu kaznu polazeći od uobičajne podele na glavne i sporedne kazne, odnosno kazna zatvora se može izreći samostalno, s tim što se uz nju može izreći i sporedna kazna.
Krivično zakonodavstvo Republike Srbije određuje opšti minimum i opšti maksimum kazne zatvora, odnosno najmanju i najvišu moguću meru kazne, tj. njeno trajanje u članu 45. stav 1. KZ. Svrha propisivanja opšteg minimuma i opšteg maksimuma jeste pre svega da u okviru njega kod pojedinih krivičnih dela propiše posebni minimum i posebni maksimum, tj. opšti minimum i opšti maksimum po pravilu ne primenjuju se neposredno. Međutim, kod nekih krivičnih dela kod kojih je propisan samo posebni minimum, ili samo posebni maksimum, opšti minimum i opšti maksimum primenjuju se neposredno. Trajanje kazne zatvora pojedina strana zakonodavstva određuje različito.
Prema krivičnom zakoniku Republike Srbije «kazna zatvora ne može biti kraća od trideset dana niti duža od dvadest godina», ali postoji zakonska mogućnost da se učiniocu krivičnih dela izrekne kazna zatvora u trajanju od trideset do četrdeset godina za najteža krivična dela ili najteže oblike teških krivičnih dela (na primer, kod teškog ubistva iz člana 114 KZ) . Ova kazna se može propisati samo uz kaznu zatvora do dvadeset godina. Ona se ne može izreći licu koje u vreme izvršenja krivičnog dela nije navršio dvadeset jednu godinu života. Kaznu zatvora u trajanju od trideset do četrdeset godina (u ranijem zakonodavstvu ona je bila propisana u fiksnom trajanju od četrdeset godina) treba posmatrati kao poseban slučaj kazne zatvora koja je uvedena kao zamena za smrtnu kaznu. Zato se ne može odmeravati i izricati kazna u rasponu između dvadeset i trideset godina. One se ne može odmeravati i izricati u mesecima, već samo na pune godine. Osim u slučaju kazne zatvora u trajanju od trideset do četrdeset godina teža kazna od opšteg maksimuma se ne može izreći. Ranije važeće zakonodavstvo je predviđalo tu mogućnost u slučaju pooštravanja kazne kod povrata i kod sticaja krivičnih dela, s tim što je kod sticaja mogla se izreći kazna i više od četrdeset godina zatvora.
Izricanje kazne zatvora i na dane, iz više razloga, moguće je samo kod kratkotrajnih kazni lišenja slobode, dok se kod dužih kazni ona izriče na pune godine i mesece. KZ kao granicu u tom pogledu određuje šest meseci zatvora, tj. zatvor se izriče na pune godine i mesece, a do šest meseci i na pune dane (član 45. stav 2). Krivični zakonik više ne sadrži odredbu koja se odnosi na izvršenje kazne zatvora. Raniju odredbu kojom bi bilo propisano da se zatvor izdržava u zatvorenim, poluotvorenim ili otvorenim ustanovama za izdržavanje kazne sadrži Zakon o izvršenju krivičnih sankcija, s tim što se osim tri navedene ustanove (zavoda), predviđa i izdržavanje kazne u zavodima zatvorenog tipa sa posebnim obezbeđenjem.
Krivično zakonodavstvo Republike Srbije predviđa institut uslovnog otpusta, odnosno, osuđenog koji je izdržao polovinu kazne zatvora sud može otpustiti sa izdržavanja kazne pod uslovom da do isteka vremena za koje je izrečena kazna ne učini novo krivično delo. Takođe, potrebno je da se osuđeni u toku izdržavanja kazne tako popravio da se sa osnovom može očekivati da će se na slobodi dobro vladati .
ZAKLJUČAK
U prethodnom izlaganju sam pokušala na što jednostavniji, a opet sistematičniji način da predstavim kaznu zatvora kroz istoriju i u modernom sistemu kao i kako je regulisana u zakonodavstvu Srbije.
U uvodnom izlaganju sam izložila istorijski razvoj kazne zatvora.Prvi deo izlaganja odnosi se na pojam i nastanak kazne zatvora u okviru koje sam
izložila sistem ćelijskog osamljenja, Maconochiev eksperiment i moderni sistem izvršenja kazne zatvora.
Drugi deo izlaganja odnosi se na osnovne karakteristike, principe i svrhu kazne zatvora, I na isticanje različitih mana kazne zatvora, počevši od negativnog uticaja na zatvorenike, preko prenatrpanosti zavoda i ogromnoh troškova izvršenja kazne zatvora, pa sve do formiranja zavodskih zajednica i nasilja među zatvorenicima.
Treći deo rada nosi naslov „Kazna lišenja slobode u savremenom zakonodavstvu Srbije“ i tu su opisani minimalna i maksimalna dužina trajanja kazni kao i uslovi izricanja smrtnih kazni.Na kraju, još treba reći da su novi vidovi sankcionisanja sa tendencijama manjeg stepena represije, obeležja budućeg pravca razvoja sistema krivičnih sankcija. Koliko smo daleko od tog cilja, tek predstoji da vidimo.
LITERATURA:
1. Đorđe Ignjatović, Kriminologija, 2008, Beograd
2. Zoran Stojanović, Krivično pravo, 2009, Beograd
3. Revija za kriminologiju i krivično pravo, Institut za kriminološka i sociološka istraživanja, 2009, maj-avgust
4. Snežana Soković, Izršenje krivičnih sankcija, 2008, Kragujevac
Ostali izvori:
1. www.wikipedia.com
2. www.google.com
preuzmi
seminarski rad u wordu » » »
Besplatni Seminarski Radovi