TUMAČENJE PRAVA
(seminarski rad)

Pojam tumačenja (uopšte): Radi se o tumačenju materijalne pojave gdje postoji
odašiljač koji odašilje materijalnu pojavu (znak) i drugo lice koje prima i tumači taj znak. Npr.
Brodovi komuniciraju svjetlosnim znacima (morzeova azbuka) ili zastavicama.
Što se tiče prava, odašiljač je parlament, a primalac je tumač zakona.
Tumači zakona (mogu biti državni i nedržavni):
a) Državni organi
b) Privatna lica u postupku primjenjivanja prava. Ovo tumačenje nije
obavezno i nema onu snagu koju ima tumačenje koje vrše državni organi
c) Naučnici (pravna nauka) Ovo tumačenje ima određeni značaj i ulogu, mada
nije obavezno, tj. obavezuje snagom svog autoriteta

Najveći autoritet kod tumačenja imaju sudovi jer svaki dan tumače pravo.Tumačenje
prava znači utvrđivanje pravnog smisla pravne norme.Tumačenje može biti široko
(sistemsko) i tumačenje pojedine pravne norme.Sredstva tumačenja su jezik, logika,
istorija norme, cilj norme, itd.
Pojam tumačenja prava može se posmatrati kao posebna djelatnost u okviru pojma
tumačenja uopšte.Pojam tumačenja je predmet proučavanja raznih nauka,kako književnosti i
istorije tako i raznih duhovnih oblasti poput teologije.Međutim,tumačenje prava se razlikuje
od tumačenja uopšte po tome što se pod tumačenjem prava podrazumijeva tumačenje
postojećih pravnih normi,dok se pod tumačenjem uopšte podrazumijeva popunjavanje pravne
praznine,i samim tim tu nema norme.Takođe,tu možemo napraviti i razliku između užeg i
šireg pojma tumačenja.Pod užim pojmom tumačenja stoji pravna norma,jedna ili više njih,dok
pod širim pojmom podrazumijevamo čitav pravni sistem.Međutim,takve stvari su veoma
rijetke i dešavaju se uglavnom kada se želi proučiti ,,duh“ nekog sistema.
Predmet tumačenja pravnih normi mogu biti i pojedinačne i opšte pravne norme,uslovne
i bezuslovne,one koje stvaraju pojedinci,kao i one koje stvara država ili neki nedržavni
subjekti.Međutim,u nauci o tumačenju pravna norma je u početku shvatana uže i obično se
smatralo da je predmet proučavanja samo opšta norma,ali ne i pojedinačna.Nauka koja ima
velikog uticaja na tumačenje prava je hermenautika.Samo značenje ove riječi nas može
preusmjeriti na ovu temu,jer riječ hermenautika znači tumačenje.Tumačenje može biti i
otkrivanje nekog značenja,mada ne može se okarakterisati kao utvrđivanje veze između dvije
pojave.Tako lavež karakterišemo kao običan znak da je pas u blizini i to ne spada u
tumačenje,već spada u obično posmatranje pojava.Ovo možemo okarakterisati i kao tumačenje
znakova.Dogovor o značenju znakova naziva se zakonik znakova ili kodeks.,,Zakonik o
značenju raznih reči sačinjen je od pravila odnosnog jezika o značenju i upotrebi njegovih
reči.”1Kao znak se najčešće upotrebljava jezik i to u obliku govora,ali postoji i znak kao zvuk
ili znak kao slika i to se može okarakterisati kao slikani znak.Postoje tri stvari koje se moraju
razlikovati prilikom svakog tumačenja.Tu razlikujemo značenje koje pridaje stvaralac,zatim
značenje koje postoji objektivno i značenje koje pridaje tumač.Da bi došlo do idealnog
tumačenja ove tri stvari moraju da se poklope.Međutim,ove tri stvari se rijetko kad
poklope,najčešće zbog nedostatka jedne od ove tri stvari.Tako se umjesto jedinstvenog
značenja pojavljuju tri različita.

Pod tumačenjem prava najčešće se podrazumijeva tumačenje teksta koji u sebi sadrži
pravnu normu koja služi kao pravilo za ponašanje ljudi.Takođe se tumačenje prava shvata kao
utvrđivanje pravog značenja pravnih normi.U početku se tumačenje prava nije samo usko
povezivalo sa predmetom,već sa subjektom tumačenja.Tako se tumačenjem prava u pravom
smislu smatralo samo ono tumačenje koje su vršili državni organi ili pravna nauka.Kada su
tumačenje vršili državni organi,pravila se podjela na dvije vrste tumačenja i to zbog postojanja
dvije vrste državnih organa.Prvo je autentično ili interpretaciono tumačenje,kad zakonodavac
sam tumači svoje norme i sudsko tumačenje.Međutim, broj tumača pravnih normi je mnogo
veći, a radnja tumačenja je u osnovi uvijek ista,bez obzira koji je od ovih tumača vrši.Jedina
razlika između ova dva tumačenja je u tome kolika je pravna snaga samog tumačenj,odnosno
koliko to tumačenjenorme obavezuje određene subjekte da ga se drže.S obzirom na to,jasno je
da sudsko tumačenje ima važniju ulogu jer je sud taj koji daje konačno tumačenje pravne
norme i daje smisao pravnim normama.Međutim,može se desiti da neka pravna norma ili
zakon nisu toliko jasni iz prostog razloga da se ne bi pisali za bukvalno svaku situaciju,pa tako
imamo i nekoliko primjera.,,U članu 170. Krivičnog zakonika Crne Gore propisuje se:
,,Službeno lice koje u vršenju službe protivzakonito vrši pretresanje stana,prostorija ili
lica,kazniće se zatvorom do tri godine.”Gotovo svaka od upotrebljenih reči ima više značenja I
samim tim i pravna norma.Najpre,postavlja se pitanje koja vrsta zlužbenih lica može biti
ovlašćena da vrši pretres stana (službeno lice iz organa unutrašnjih poslova,sudija,lice
ovlašćeno za naplatu utrošene električne energije,vode ili za druge komunalne usluge),koje je
značenje izraza vršenje službe,šta je protivzakonito pretresanje stana (pretresanje bez
odobrenja suda,pretresanje sa odobrenjem suda ali bez prisustva određenih
svedoka).Najzad,kako se određuje konkretna sankcija,koja se može kretati od minimuma
zatvorske kazne do predviđenog maksimuma za to krivično delo do tri godine
zatvora(očigledno,to zavisi kako od stepena nezakonitosti u pretresanju stana do svojstava
službenog koji to pretresanje obavlja).”2Sa druge strane,tumačenje prava može se razlikovati i
kod sudova i na taj način može doći do donošenja drugačije sudske presude.Tako Budimir
Košutić navodi primjer tumačenja člana 252. stava 4 Porodičnog zakona Srbije: ,,Muškarac
koji tvrdi da je otac deteta može podneti tužbu radi osporavanja očinstva muškarcu koji se po
ovom zakonu smatra ocem deteta u roku od godinu dana od dana saznanja da je on otac
deteta,a najkasnije 10 godina od rodjenja deteta”.3U ovom primjeru,isti stav su zauzeli
Vrhovni i prvostepeni sud,dok je mišljenje drugostepenog suda bilo drugačije.Ovakve situacije
se događaju iz prostog razloga zato što su pravne norme neodređene.Stvarnost ne može biti
obuhvaćena svim pravnim normama i zbog toga se određuju samo određene vrste društvenih
odnosa.

Postoji nekoliko sredstava tumačenja norme i to su: jezičko tumačenje,logičko
tumačenje, istorijsko tumačenje,sistematsko tumačenje i ciljno (teleološko) tumačenje norme.
Jezičko tumačenje je najvažnije tumačenje jer je vezano za jezički tekst norme i norma
se tumači po pravilima jezika, interpunkcijskih znakova. Jezičko tumačenje predstavlja
utvrđivanje značenja (sadržaja) norme upotrebom pravila jezika koja su standardizovana i
kodifikovana u nauci o jeziku. S obzirom da se jezik sastoji od riječi, skupova riječi i
inerpunkcijskih znakova, to se jezičko tumačenje dijeli na leksičko, gramatičko, sintasičko i
interpunkcijsko. Svaki jezički znak ima svoju sopstvenu ulogu i značenje u tekstu, tj. nije
suvišan i beznačajan i ne smije se nanemarivati. Ukoliko znak ima više značenja, prvenstveno
se uzima ono koje je uobičajeno i normalno, odnosno glavno značenje, a ne sporedno i
izuzetno značenje.Jezičko tumačenje ima tri značenja i to su: leksičko,sintaksičko i
interpunkcijsko-jezičko,zatim objektivno i subjektivno,i na kraju statičko i evolucionističko.
Subjektivno tumačenje: kod ovog tumačenja tumač tumači volju tvorca norme. Tu se postavlja
problem tvorca jer on nikada nije jedno lice.
Objektivno tumačenje je ono tumačenje koje normi daje cjelokupno društvo.Statičko i
evolucionističko tumačenje :statičko je ono koje je norma imala u momentu donošenja norme,
a evolucionističko je ono koje norma ima u momentu tumačenja. Osnova evolucionističkog
tumačenja je pretpostavka da se taj smisao mijenja (evoluira) od trenutka donošenja same
norme do trenutka njene primjene. Npr. Prije 30 godina je bilo zabranjeno voziti preko 30
km/h. Statičkim tumačenjem, to bi značilo da je i danas zabranjeno voziti preko 30 km/h.
Metoda logičkog tumačenja sastoji se u utvrđivanju smisla teksta pomoću pravila
logičkog mišljenja. Logičko tumačenje predstavlja provjeru i utvrđivanje značenja norme
primjenom pravne logike na značenja dobijena trugim sredstvima tumačenja.Pravo tumačenje
je ono tumačenje koje utvrđuje pravi smisao norme, a do njega se dolazi primjenom svih ovih
vrsta tumačenja, ali se najvažnije jezičko tumačenje. Sva ostala moraju se bazirati na tome.
Sukob se vodi oko pitanja koja je vrsta logike primjerena pravniku – da li analitička, odnosno
formalna, svojstvena matematičaru, ili dijalektička, svojstvena retoru. Pobornici formalnologičkog
zaključivanja smatraju da se prilikom tumačenja pravnik služi prije svega
silogizmima.Silogizam je zaključivanje kod kojeg, “kad se izvjesne stvari pretpostave, druga
jedna stvar, različita od njih proizilazi nužnim načinom, na osnovu pretpostavljenih stvari.”
(Aristotel, Topika). U pravu se najčešće susrijećemo sa hipotetičko-kategoričkim silogizmom
ako-onda.Primjer: Ako službeno lice primi poklon ili kakvu drugu korist da u okviru svog
službenog ovlašćenja izvrši službenu radnju koju ne bi smelo izvršiti, izvršilo je krivično delo
primanja mita; Petar je primio novac da bi izdao građevinsku dozvolu tamo gdje nije bilo
uslova za njeno izdavanje; stoga je Petar kriv za primanje mita.
Kod istorijskog tumačenja ispituju se istorijske okolnosti od nastanka norme do
momenta tumačenja norme. Istorijsko tumačenje prava predstavlja utvrđivanje značenja norme
tako što se ispituje uticaj različitih društvenih okolnosti na donošenje pravnih normi kao i
uslovi i razlozi za promjene koje je pravna norma doživjela od trenutka donošenja do
momenta tumačenja

Kod sistematskog tumačenja se norma tumači u odnosu na cijeli sistem normi koji
čine pravni sistem. Ovim tumačenjem se utvrđuje pravo (istinito) značenje pravne norme
pomoću njenog povezivanja sa drugim normama u pravnom poretku i sistemu prava.
I na kraju ciljno(teleološko) tumačenje tumači kakav cilj treba norma da postigne.
Zadatak ciljnog tumačenja je da bliže ispita krajnji cilj norme i njenu vezu sa opštim ciljevima
pravnog poretka. Npr. norma je da se ide u vojsku sa 18 godina ili u školu sa 7. Za vojsku
moramo imati 18, ali za školu ne moramo imati 7.

Bibliografija :

Košutić Budimir,Uvod u jurisprudenciju, CID,Podgorica,2008
Lukić Radomir,Košutić Budimir, Uvod u pravo,Beograd, ,,Javno preduzeće Službeni list SCG”,2003
Kutlešić Vladan,Osnovi prava, Beograd, ,,Javno preduzeće Službeni list SCG”,2005

 preuzmi seminarski rad u wordu » » »  

Besplatni Seminarski Radovi

SEMINARSKI RAD