POCETNA STRANA

Vrste i tumačenje pravnih normi

Kroz temu koju sam odabrala za seminarski rad “Vrste i tumačenje pravnih normi” nastojala sam objasniti pojam pravne norme, njene elemente bez kojih ona ne bi mogla biti pravna norma, a to su dispozicija i sankcija, te vrste pravnih normi i načine na koje se vrši tumačenje pravnih normi.

Sam pojam pravne norme je mnogo opširan i složen ali potrudila sam se da rad uradim tako da bi bio shvatljiv i nekom ko se nije susretao sa samim predmetom “prava”, znači sa pojmom pravne norme, te njenim vrstama i tumačenjem.

Kao literatturu sam koristila skriptu Poslovnog prava i internet, i nadam se da sam uspjela objasniti suštinu pravne norme, njene elemente, vrste i načine na koje se pravna norma može tumačiti.

1. Pravna norma

„Pravna norma je pravilo ponašanja ljudi u društvu koje je zaštićeno državnim aparatom za fizičku prisilu.To su pravila koja su pismeno fiksirana. Znači radi se o pravilu kojeg se pojedinci u jednoj državi moraju pridržavati, po kome se moraju ponašati. Ukoliko to ne bi činili, država bi ih svojim aparatom za fizičku prisilu na to natjerala“.
Svaka pravna norma ima svoja dva osnovna elementa a to su: dispozicija i sankcija.

1.1. Dispozicija

Dispozicija je onaj dio pravne norme u kome je sadržano pravilo ponašanja. Njom se naređuje šta treba činiti u datoj situaciji.
Dispozicija je normativni dio pravne norme, ali sama dispozicija još nije pravna norma. Biće to tek kad joj se doda sankcija.

Zapovijest o ponašanju, željno pravilo ponašanja koje sadrži dispozicija, može biti različito izražena kao: naređenje,zabrana i ovlašćenje.

Na primjer:
Građani koji imaju imovinu dužni su plaćati porez (naređujuća dispozicija).
Zabranjeno je voziti auto bez vozačke dozvole (zabranjujuća dispozicija).
Građani mogu slobodno raspolagati imovinom (ovlašćujuća dispozicija).

Neki autori dijele dispozicije po kriterijima po kojima se dijele pravne norme. Takve podjele takođe imaju opravdanje, jer je dispozicija suštinski dio pravne norme, ona je primarno pravilo ponašanja.
Po toj podjeli dispozicije mogu biti određene i relativno neodređene.
Određene dispozicije određuju kakvo ponašanje treba da bude.
Relativno neodređene dispozicije ostavljaju više ili manje slobode subjektu u ponašanju.

Po ovom kriteriju dispozicije bi bile nadalje:
- kogentne (prinudne),
- dispozitivne,
- alternativne,
- diskrecione i
- sa upotrebom standarda.

Definicija je svake od ovih dispozicija jednaka definiciji odgovarajuće pravne norme.

1.2. Sankcija

Sankcija je sekundarno pravilo ponašanja. Može biti pozitivna i negativna, u zavisnosti kako društvo ocjenjuje radnju subjekta u odnosu na pravilo ponašanja iz dispozicije. Sankcija je dio norme koji sadrži pravilo o ponašanju onoga ko nije postupio po dispoziciji, ko je prekršio dispoziciju i ponašanje onoga koji je pozvan da protiv tog prekršioca primjeni predviđenu mjeru.

Državni organ je uvijek jedan od subjekata odnosa stvorenog sankcijom, pa se pravilo o kazni uvijek formuliše tako da se u krajnjoj liniji može izvršiti primjenom monopola za fizičko nasilje, tj. prinudnim putem. Da sankcija ne bi ostala neprimjenjena, predviđa se još jedna sankcija protiv državnog organa ako ne bi primjenio prvu sankciju.
Druga sankcija je pravna posljedica prekršaja prve. Sankcije se dijele prema deliktima za koja se primjenjuju.
Razlikujemo krivično – pravne delikte (krivična dijela) – sankcija je kazna koja se sastoji u oduzimanju nekog ljudskog dobra: časti, slobode, imovine, života.
Za krivična dijela usvojeno je načelo zakonitosti – princip legaliteta. To znači da se krivičnim djelom može smatrati samo ona ljudska radnja koja je zakonom predviđena kao krivično dijelo i da se za tu radnju može izreći samo ona kazna koja je predviđena zakonom.

Za građansko – pravne delikte sankcija je naknada štete. Ona se odnosi na imovinu lica koje je prekršilo dispoziciju.

Administrativni prekršaji su radnje manje opasne po interes društva. Sankcija je administrativna kazna koja se sastoji u oduzimanju imovine, slobode ili časti, ali u manjoj mjeri nego za krivično djelo. I za administrativne prekršaje važi princip legaliteta.

Disciplinske mjere su sankcije za disciplinski prekršaj, za povredu neke radne dužnosti. Izriču se protiv radnika koji ne obavljaju posao onako kako je određeno radnim pravilima.

Sankcije mogu biti
-određene,
-relativno neodređene,
-kogentne,
-dispozitivne,
-alternativne,
-diskrecione i
-sankcije sa upotrebom pravnih standarda.

2. Podjela pravnih normi

2.1. Podjela pravnih normi prema obimu i predmetu regulisanja

Prema tome da li se pravna norma odnosi na neodređeni broj slučajeva iste vrste ili je njom regulisan jedan konkretan odnos, norme se dijele ne opšte i pojedinačne.

Opšte ili generalne norme se tiču svih subjekata koji se nađu ili se mogu naći u situaciji predviđenoj hipotezom dispozicije te norme. Opšte norme regulišu tačno određenu vrstu odnosa.
Pojedinačne ili individualne norme sa odnose na jedan određeni slučaj; tiču se jednog lica i tačno se zna koga. Opšte se nalaze u opštim aktima, a pojedinačne u pojedinačnim aktima (upravni akt).

Primjer:
-opšta norma: „Lica koja imaju imovinu dužna su plaćati porez“,
-individualna: „K.S. dužan je platiti 1.000 KM poreza na ukupan prihod“.

2.2. Podjela normi prema oblasti iz društvenog života koji regulišu

Norme se dijele prema oblasti društvenog života koju regulišu, tj. u koju granu prava spadaju:
-građansko-pravne,
-krivično-pravne,
-upravne,
-ustavne norme

Norme materijalno – pravne prirode su norme koje regulišu odnos među ljudima u društvu i nalaze se u raznim zakonima.
Procesno – pravne određuju kako će postupiti onaj koji treba da se ponaša po normi, na prvom mjestu državni organ, sadržane su u propisima o postupcima.

2.3. Podjela normi prema stepenu određenosti dispozicije

U kogentnim normama dispozicije su tačno određene. Subjekt se može ponašati samo onako kako glasi jasno formulisano pravilo ponašanja, inače će se primjeniti sankcija. Nazivaju se još apsolutno određene i kategoričke.

Alternativne norme sadrže dva ili više pravila ponašanja, od kojih subjekt, kome je norma upućena, može odabrati koje hoće. Po kome god se pravilu sadržanom u toj normi ponaša, postupa se po normi. Ostavlja mu se, dakle, da odabere jedno od tih pravila ponašanja. U tom krugu je slobodan. Dakle, alternativne norme spadaju u vrstu relativno neodređenih pravnih normi, koje subjektu ponašanja daju slobodu da odabere jedno pravilo iz te norme i da se ponaša po njemu.
Npr. «Ispiti se mogu polagati usmeno i pismeno, ili i usmeno i pismeno».

Dispozitivne norme sadrže pravilo ponašanja, ali istovremeno ostavlja subjektima da riješe svoj odnos kako im odgovara, da stvore pravilo ponašanja onako kako žele u okviru pravnog poretka. Tek ako adresati (subjekt kojem je norma upućena) neće da sami odeđuju kakva će prava i obaveze proisticati za njih iz konkretnog odnosa, primjeniće se pravilo ponašanja iz pravne norme.

Pravila ponašanja koja sadrži dispozitivna norma određuju kako će se ponašati tek u slučaju ako stranke same to ne učine. One se zbog toga nazivaju i zamjenljivim.
Npr. «Prodavac je dužan isporučiti robu srednjeg kvaliteta ako nije drugačije ugovoreno, obaveza osiguravajućeg zavoda da nadoknadi štetu, odnosno isplati ugovorenu osiguranu sumu počinje narednog dana od dana uplate premije». Dispozicione norme su karakteristične za obligacione ugovore.
U pogledu formulacije, one najčešće sadrže rečenicu: «ako nije drugačije ugovoreno».

Diskrecione norme državnom organu daju diskrecionu vlast. Sloboda državnog organa u vršenju diskercionih ovlaštenja ograničena je ne samo okolnostima nego i ciljem radi kojeg je ona konstituisana. Ni u kom slučaju ne smije biti korištena isključivo u interesu službenih lica koja taj organ sačinjavaju. Ovlaštenja iz diskrecionih normi vrše se na osnovu i u okviru propisa.

Norme sa pravnim standardima donose se za one situacije u kojima pravilo ponašanja, zbog obilja različitih konkretnih okolnosti, nije moguće postaviti kategorički. Kao standardno ponašanje uzima se ono koje je tipično, koje se pod istim datim uslovima najčešće dešava u datoj sredini i u to vrijeme. Takvi su standardi npr. pošten čovjek, brižljiv domaćin, dobar privrednik, pogodne prilike i sl.

3. Pravo značenje pravne norme

Zadatak tumačenja pravne norme nije utvrđivanje njenog jezičkog već njenog pravog značenja a ono nije uvijek istovijetno jezičkom.

Vezanim tumačenjem se naziva ono koje kao pravo značenje uzima jedno od jezičkih mogućih značenja, odnosno jedino moguće jezičko značenje, ako je moguće samo jedno takvo značenje.

Slobodnim tumačenjem se naziva ono tumačenje gdje tumač nije vezan nikakvim jezičkim značenjem norme, već je slobodan da joj da onakvo značenje kakvo on nalazi za potrebno, bez obzira na to što ono nije jezički moguće.

Subjektivno tumačenje teži otkrivanju značenja koje joj je htio dati njen tvorac, odnosno koje je ona imala za svog tvorca kad ju je stvarao ili koje ima za njega u trenutku tumačenja.

Objektivno tumačenje nastoji da ustanovi ono značenje koje je sadržano u upotrebljenim riječima kao takvim (uže shvatanje); značenje koje bi joj pridao jedan razuman subjekt kako bi najbolje poslužila društvu u kojem je i za koje je stvorena (šire shvatanje).

Statičko tumačenje pravnoj normi pridaje smisao koji je ona imala u trenutku svog donošenja;

Evolucionističko tumačenje postoji kad se pravim značenjem norme smatra ono značenje koje norma ima u trenutku tumačenja.

4. Sredstva tumačenja pravne norme

4.1. Jezično tumačenje

»Jezično tumačenje pravne norme postoji kada se primjenom pravila jezika, kao sredstva izražavanja, vrši analiza teksta pravne norme. Na osnovi ove analize može se dobiti točan smisao pravne norme«.

4.2. Logičko tumačenje

Logičko tumačenje se sastoji iz utvrđivanja značenja norme pomoću logike, tj. primjenom zakona logike na značenje koje se dobija jezičkim i drugim vrstama tumačenja.

Kod argumenta a fortiori bitan je razlog (ratio) norme koji se može prepoznati kod dva povezana slučaja – i to jači razlog kod drugog slučaja koji nije izričito naveden normom.
Postoje dvije osnovne šeme ovog argumenta:

- od manjeg ka većem (a minori ad maius) - to je argument kojim se zaključuje da posljedice (prije svega zabrane) koje pravna norma vezuje za nešto što je manjeg intenziteta važi i za istovrsnu pojavu većeg intenziteta (ako vanbračno dijete ima pravo na izdržavanje, onda tim prije to ima dijete rođeno u braku).
- od većeg ka manjem (a maiori ad minus) - to je argument kojim se zaključuje da subjekt kojem pravna norma daje veća prava (ko može više može i manje) tim prije i uža prava i obaveze koja su uključena u ona veća (npr. brzina vožnje - tu se pokazuje da nije u pitanju puka kvantifikacija već snaga razloga norme)

4.3. Ciljno tumačenje

Pravna norma je uvijek sredstvo za postizanje nekih i nečijih ciljeva (telos –cilj), nekih i nečijih vrijednosti i interesa koje norma postavlja kao svrhe u prisilnom usmjeravanju međuljudskih odnosa. Zbog toga je od svih mogućih značenja jedne norme pravo značenje ono koje najpotpunije i najlkše ostvaruje njen cilj, razlog njenog postojanja
Stoga bi ciljno tumačenje trebalo da traga za onim ciljevima koje postavlja društvo u samom vremenu primjene normi, često nezavisno od onoga što su stvarni normotvorci htjeli postići u vrijeme stvaranja norme.

4.4. Sistemsko tumačenje

Postupak kojim se otkrivaju značenja jedne norme tako da se ili smisleno povezuju elementi te norme što se nalaze u različitim pravnim odredbama ili tako da se ta norma povezuje s drugim normama iz pravnog sistema. Podloga sistemskog tumačenja je činjenica da je svaka pravna norma u stvari dio jedne velike složene cjeline u kojoj su dijelovi čvrsto međusobno povezani.

Ovaj način tumačenja je obično pomoćno sredstvo ciljnog tumačenja i sastoji se iz nekoliko pravila:

- i u tumačenju se mora poštovati načelo zakonitosti tj. značenje nižih pravnih normi treba tražiti i u značenjima viših pravnih normi na kojima se niže moraju temeljiti;

-značenje jedne norme popunjava se značenjem drugih normi iz iste pravne ustanove tj. normi koje regulišu isti društveni odnos;

-leksička i ciljna značenja pravnih normi često se mogu i moraju objasniti njihovim povezivanjem s tzv. normama definicijama (npr. s normama koje određuju šta je brak, javna isprava, pokretna stvar itd.)

-primjer: pravna odredba kojom je ustanovljena obaveza roditelja da se staraju o ličnosti,
pravima i interesima svoje maloljetne djece;

-pitanje: da li postoji dužnost izdržavanja i punoljetne djece ukoliko su na redovnom školovanju?

-tumačenje: tek povezivanjem sa drugom odredbom zakona koja propisuje da su roditelji
dužni izdržavati djecu (ne ograničavajući se samo na maloljetnu djecu) i starati se o
njihovom zdravlju, životu i vaspitanju kao i o njihovom školovanju i stručnom
obrazovanju, vodeći računa o njihovim sposobnostima, sklonostima i željama, može se
izvesti zaključak o obavezi izdržavanja i punoljetnog djeteta koje se nalazi na školovanju

4.5. Istorijsko tumačenje

To je postupak kojim se traži značenje jedne pravne norme ispitivanjem istorijskih okolnosti koje su prethodile donošenju te norme ili povoda (neposredan razlog – occasio legis) za njeno donošenje. Ovo tumačenje je najčešće pomoćno sredstvo ciljnog tumačenja a primjenjuje se upoređivanjem norme koja se tumači s normama koje su joj prethodile ili pak s pripremnim materijalima (nacrtima, prijedlozima) za donošenje norme koja se tumači, sa zapisnicima parlamenta, izvještajima itd.

Zaključak

Dok sam radila i tražila literaturu, kao i korisne i interesantne tekstove koji bi mi pomogli da uradim seminarski rad i da obradim temu, i sama sam mnogo bolje upoznala pojam »pravne norme« te njene bitne dijelove i njen značaj.

Na početku rada sam objasnila šta je to pravna norma i koji su to elementi pravne norme, da bi se mogao shvatiti drugi dio rada u kojem sam objasnila na osnovu čega se dijele pravne norme i koje su to pravne norme po svakoj podjeli, znači vrste pravnih normi. Nastojala sam da sve objasnim jednostavnim jezikom da bi bilo shvatljivo i meni a i nekom drugom ko bi mogao pročitati moj rad.

Na samom kraju sam se potrudila da objasnim i detaljnije opišem tumačenje pravnih normi, te načine na koje možemo tumačiti pravnu normu.
Svaku od tih podjela sam objasnila kao i sve prethodne i nadam se da sam uspjela objasniti sve u kratkim crtama.

 preuzmi seminarski rad u wordu » » » 

Besplatni Seminarski Radovi

SEMINARSKI RAD