JETRA

Jetra je organ kod sisara, uključujući i čoveka. Ovaj organ igra veliku ulogu u metabolizmu, te ima veliki broj funkcija u telu, a neke od važnijih su čuvanje glikogena, sinteza plazma proteina, te detoksifikacija lekova. Jetra također proizvodi žuč, koja je veoma bitna u probavi. Medicinski termini, koji se odnose na jetru, počinju sa hepato- ili hepatički od grčke reči za jetru - hepar.

Anatomija Jetre

Jetra kod odraslih ljudi je obično teška 1-2,5 kilograma. Jetra je mekani, smeđe-crveni organ klinastog oblika. Kao takav je najveći organ u trbušnoj šupljini, a nalazi se sa desne strane trbušne šupljine, neposredno ispod dijafragme.

Histologija

Parenhim jetre izgrađen je od ćelija hepatocita koje su organizovane u nizove koji se nazivaju hepatične ploče (Remakovi nizovi). U izgradnji jetre učestvuju i:
• endotelne ćelije sinusoidnih kapilara
• Kupferove ćelije
• Itoove ćelije
• gradivne komponente drugih tkiva: vezivnog, mišićnog i nervnog.
Jetra (lat. hepar) je za život važan organ kod kralježnjaka, uključujući tu i ljude, te još nekih životinja. Jetra ima brojne važne funkcije za organizam kao što su npr. sinteza proteina, detoksifikacija hemijskih spojeva ili stvaranje biohemijskih molekula važnih za probavu

Kod čoveka jetra ima važnu ulogu u metabolizmu obavljajući mnoštvo funkcija, uključujući detoksifikaciju, odlaganje glikogena i proizvodnju krvnih belančevina. Jetra takođe proizvodi žuč, koji je važan prilikom probave. Medicinski termini koji su u vezi sa jetrom, obično počinju sa hepato- od grčke reči za jetru, hepar.

Anatomija

Gornja površina jetre                             Donja površina jetre

Kod odraslih ljudi jetra je mekan, smeđocrveni organ klinastog oblika, najveći organ u trbušnoj šupljini, a nalazi se sa desne strane trbušne šupljine, neposredno ispod ošita. Jetra je teška obično 1200-1600 g, a sastoji se od 2 režnja (lat. lobus), od kojih je desni oko 6 puta veći od levog. Desni režanj je gornjom granicom u visini petog rebra, a donji rub je na desnoj strani ispod prsnog koša. Levi režanj ide koso i svojim vrhom dotiče levu stanu dijafragme.

Gornja strana jetre (lat. facies diaphragmatica hepatis) jeste konveksna i naleže uz ošit i prednji trbušni zid. Pokrivena je peritoneumom i pričvršćena za ošit i prednji trbušni zid srpastom vezom (lat. ligamentum falciforme hepatis).

U svojoj donjoj, slobodnom rubu ona sadrži oblu svezu jetre (lat. ligamentum teres hepatis), zaostatak pupčane vene (lat. vena umbilicalis). Njena dva lista se razdvajaju kod stražnjeg ruba jetre i nastavljaju gornji list vjenačne vene (lat. ligamentum coronarium hepatis).

Donja strana (lat. facies visceralis hepatis) jeste konkavna i spušta se koso prema dole i u desno i naleže najpre na jednjak i prednju stranu želuca, a zatim na gornji deo duodenuma, na desni kut debelog crijeva, na desni bubreg i na desnu nadbubrežnu žlezdu. Na donjoj strani jetre nalaze se tri žjeba, jedan poprečni i dva sagitalna, koji skupa oblikuju slovo H. Poprečni žjeb predstavlja hilus ili portu jetre (porta hepatis), kroz koji prolaze krvne žile, živci i žučni kanali. Levi sagitalni žljeb je u vidu duboke pukotine, (lat. fissura sagittalis sinistra), koja u svom prednjem delu sadrži lig. teres hepatis, a u svom zadnjem delu lig. venosum. U prednji deo desnog žljeba naleže žučni mehur, koja odgovara udubini (lat. fossa vesicae fallae).
Jetra se sastoji od dva nejednaka režnja, desnog (lat. lobus dexter) i levog (lat. lobus sinister), od kojih je prvi znatno veći. Granicu između režnjeva jetre označavaju na njenoj gornjoj strani srpasta veza (lat. lig. falciforme hepatis), a na njenoj donjoj strani levi sagitalni žlijeb (lat. fisura sagittalis sinistra). Na donjoj strani jetre desnim sagitalnim žljebom izdvijeni su nepotpuno od desnog režnja dva manja, prednji, četvrtasti (lat. lobus quadratus) i stražnjki, repati (lat. lobus caudatus).

Jetra je ovijena vezivnom ovojnicom, lat. capsula fibrosa hepatis, (naziva se i Glissonova ovojnica), koja se u području jetrenih vrata (lat. porta hepatis' mjesta gdje u jetru ulaze jetrene arterije i vena porte) naziva lat. capsula fiborsa perivascularis. Kroz jetrena vrata na donjoj strani jetre, između desnog i levog režnja, ulaze grane jetrene arterije (lat. arteria hepatica propria) i portalne vene (lat. vena porte) u jetru zajedno sa tračicma ovojnice, zatim se te strukture granaju do razine temeljene građevne jedinice jetre, jetrene režnjiće. Jetra, naime, poseduje dvostruki krvožilni sustav. Oko 80% krvi ulazi u jetru portalnim krvotokom kroz venu porte, a oko 20 % kroz arteriju hepatiku. Jetra je na taj nači bogato opskrbljena krvlju, optok iznosi oko 1,5 litar u minuti. Hepatičnom arterijom jetra dobiva hranu i kisik, a portalnim krvotokom dospevaju u jetru hranjive tvari i ostali sastojci koji su apsorbirani u probavnom sustavu (tanko crevo, debelo crevo), te se u jetri uglavnom i metaboliziraju.

Histologija

Režanj jetre

Jetra je sastavljena od velikog broja temeljnih funkcionalnih jedinica koje se nazivaju jetreni režnjići (lobul). Jetreni režnjić je heksaedričnog oblika. U središtu lobula nalazi se centralna vena, oko koje se zrakasto šire gradice jetrenih stanica hepatocit. Gradica se sastoji od dva niza heptocita između kojih se nalazi žučni kanalić. Jetreni režnjići su međusobno razdvojeni vezivnom pregradom koja sadrži venule nastale grananjem portalne vene i jetrene arteriole nastale grananjem jetrenih arterija, te žučne kanale i limfne žile. Venska krv iz portalnih venula u vezivnim pregradama teče jetrenim sinusoidama prema središtu jetrenog režnjića u centralnu venu. Jetrene sinusoide se sadrže brojne otvore te tvari iz venska krv lako odlaze u prostor između stanica stijenke sinusoida i jetrenih stanica. Taj prostor se naziva Disseov prostor, iz kojega tekućina odlazi u limfne žile.
Centralne vene svakog režnjića se ulivaju se u veće sabirene vene, sve do jetrenih vena (4-5 jetrenih vena) koje se ulevaju u gornju šuplju venu (lat. vena cava inferior).
U jetrenim stanicama (heptocitima) stvara se žuč koja žučnim kapilarama (kolangiole), koje se nalaze između između dvostrukih redova heptocita u jetrenom režnjiću, te izlazi iz lobula formirajući interlobularne kanaliće. Iz tih kanalića žuč odlaze u sve veće vodove sve do 5-6cm dugog zajedničkog žučnog voda (lat. ductus hepaticus communis), koji nastaje spajanjem lijevog i desnog žučnog voda. Ti kanalići su omotani vezivnim tkivom. Zajednički jetreni vod sa izvodnim kanalom (lat. ductus cysticus) žučnog mehura stvara glavni žučovod (lat. ductus choledochus). Sastavom žučnih kanala izlučuju se žuč i u njoj otopljene tvari iz jetre u žučni mjehur.

Funkcija jetre

Najveća je žlezda u ljudskom organizmu, a služi za skladištenje hranjivih tvari te neutraliziranje štetnih.

Jetra ima vrlo važnu ulogu u nizu metaboličkih, kako kataboličkih tako i anaboličkih procesa, pa se stoga naziva „centralnom laboratorijom" organizma. U noj se odvija veliki dio metabolizma ugljikohidrata, lipida, proteina i drugih dušikovih tvari. U jetri se također vrši proces detoksikacije, konjugacije i esterifikacije. Metaboličke funkcije vrše se u parenhimatoznim stanicama, hepatocitima, dok su Kupfferove stanice dio retikuloendotelnog sistema i imaju sposobnost fagocitiranja. Danas je već poznato i koje subcelularne organele vrše pojedine od navedenih funkcija.

Mitohondriji sadrže enzime potrebne u metaboličkim reakcijama ugljikohidrata, proteina i lipida. U njima se odvijaju procesi oksidativne fosforilacije i stvaranja energetskih bogati spojeva ATP. Ribosomi sadrže ribonukleinsku kiselinu RNK i tu se vrši proces sinteze proteina i proces konjugacije. U grubim i glatkim membranama endoplazmatskog retikuluma i ribosomima aktiviraju se aminokiseline za sintezu proteina, vrši se sinteza holesterola, konjugacija bilirubina i detoksikacija lekova i drugih tvari, dok se transport i sekrecija bilirubina pripisuje golgijevom aparatu. Lizosomi sadrže razne enzime, npr. kisele hidrolaze, proteaze, a neki od njih sudjeluju u metabolizmu žučnih boja, železa i bakra.

Uloga krvožilnog sastava jetre

Krvožilni sastav jetre služi kao dodatni spremnik krvi, u kojem se uboičajeno nalazi oko 500 mL krvi, a dodatno može primiti do 1 litre krvi. U limfnim žilama jetre stvara se 50% ukupne limfe u telu, dok Kuppferove stanice uklanjaju bakterije koje se iz probavnog sustava apsorbiraju zajedno sa hranjivim tvarima.

Uloga jetre u metabolizmu

Jetra ima važnu ulogu u metabolizmu masti, ugljikohidrata, te najvažnije proteina ljudskog tela. Uz to u jetri se stvara dio faktora zgrušavanja krvi, pohranjuje se železo, različiti vitamini, te sudjeluje u detoksifikaciji tvari.

Uloga jetre u metabolizmu masti

U jetri se stvara većina lipoproteina, ugljikohidrati i proteini se pretvaraju u masti, sintetizira se velika količina holesterola, iskorištavanje masti za dobivanje spojeva (acetil-koenzim A) koji se dalje u ostalim stanicama tela koriste za dobivanje energije u cikluse limunske kiseline.

Jetra ima važnu ulogu u metabolizmu lipida. U tom se organu vrši sinteza masnih kiselina, fosfolipida, holesterola i lipoproteina. U jetri se vrši esterifikacija holesterola i stvaranja žučnih kiselina, kao i metabolička razgradnja masnih kiselina, te stvaranja ketonskih tijela. U praksi se u dijagnostici bolesti hepatobilijarnog trakta najviše određuje koncentracija holesterola. On se najvećim dijelom sintetizira u jetri iz aktivnog acetata (acetil-koenzim A), a jetra je i organ preko kojeg se holesterol izlučuje u žuč. U jetri se vrši esterifikacija holesterola sa masnim kiselinama uz sudjelovanje enzima acil-kolesterol-acil-transferaza (ACAT), dok u krvi enzim lecitin-kolesterol-acil-transferaza (LCAT), pri čemu se masna kiselina prenosi s lecitina i veže na C3 atom holesterola. Određivanje koncentracije ukupnog holesterola u serumu korisno je za razlikovanja opstruktivnog i hepatocelularnog ikterusa. U opstruktivnom ikterusu koncentracija kolesterola u serumu raste do visokih vrednosti, te postoje određena povezanost i s povišenjem koncentracije bilirubina i aktivosti alkalne fosfotaze.
Nasuprot tome, kod hepatocelularnog ikterusa holesterol je normalan ili tek slabo povišen. Međutim, kod opstruktivnog ikterusa uzrokovanog malignom bolesti, obično izostaje porast serumskog holesterola. Opšte se kod malignih bolesti često nalazi niska koncentracija holesterola. Teška oštećenja jetre (npr: ciroza jetre ili toksični hepatitis) smanjuju sintetsku i esterifikacijsku funkciju jetre, pa se u tim stanjima mogu naći niske koncentracije holesterola, čak ispod 2,6 mmol/L. Takav je nalaz uvijek znak vrlo teškog ostećenja s jako oslabljenom funkcionalnom sposobnošću jetre.

Uloga jetre u metabolizmu proteina

Najvažniji deo metaboličkih funkcija jetre, odnosi se na metabolizam proteina. U jetri se odvijaju reakcije u koji se stvara karbamid (iz amonijaka), stvaraju se brojne belančevine plazme, odvijaju se reakcija u kojima iz jednih aminokiseline se stvaraju druge.

Funkcija jetre u konjugaciji i detoksikaciji

Razne toksične i organizmu strane tvari konjugiraju se u jetri sa glukuronskom ili sumpornom kiselinom ili glicinom i time se prevode u netoksične i bolje topive spojeve koji se zatim izlučuju iz tijela. Tako se indol apsorbiran iz crijeva oksidira u jetri u indoksil i konjugira sa glukuronatom ili sulfatom i kao takav izlučuje urinom kao indikan. Tako se i salicilna kiselina, mentol, kamfor, fenol i druge tvari i lekovi vežu u glukuronide ili sulfate. Na taj način jetra vrši detoksikaciju, iako možda taj izraz nije sasvim dobar, jer se mnogi spojevi koji se stvaraju u organizmu i nisu toksični, kao npr. bilirubin i neki hormoni, takođe konjugiraju i izlučuju kao glukuronidi ili sulfati. Osim sa glukuronatom ili sulfatom jetra vrši konjugaciju i sa glicinom pa se tako salicilna, nikotinska ili benzojeva kiselina mogu vezati sa glicinom u salicilurnu, nikotinurnu i hipurnu kiselinu.

Da bi se ispitala funkcija jetre u konjugaciji i detoksikaciji, predloženo je više metoda, a sve se temelje na tome da se pacijent optereti nekom tvari koja se u jetri konjugira, a potom se ispituje koliko se glukuronida ili sulfata posle toga nalazi u krvi ili izlučenih u urinu. Od svih tih testova najviše se koristio test sinteze hipurne kiseline nastale konjugacijom benzoata sa glicinom. Taj se test prije dosta koristio u ispitivanju funkcije jetre, a danas se, kao i drugi testovi opterećenje, manje koristi, jer se dijagnostika jetrenih bolesti više koristi enzimatskim testovima.

Test sinteze hipurne kiseline: Benzojeva kiselin se u jetri konjugira sa glicinom u hipurnu kiselinu, koja se izlučuje urinom. U zdravoj jetri ova sinteza se brzo odvija, pa se već nakon nekoliko sati najvećim djelom izlučuje hipurna kiselina. Ona se može iz urina istaložit u obliku igličastih kristala i mjeriti gravimetrijski ili titracijom sa natrijevom bazom.

Referetne vrednosti jetrenih enzima

Normalne vrijednosti pojednih enzima jetre i najčešći uzorci njihovog poremećaja:
· ALT normalna: muški: 12-48 U/L, ženski: 10-36 U/L. Povišene vrednosti ukazuju na akutno oštećenje jetre, najčešće izazvano terapijom antibioticima, unosom gaziranih pića, sokova. Uzroci povišene vrijednosti su:
- 1.Virusni hepatitis
- 2.Toksični hepatitis
- 3.Šok jetre
- 4.Infektivna mononukleoza
- 5.Alkoholni hepatitis
- 6.Polimiozitis

· AST normalna: muški 11-38 U/L, ženski: 8-30 U/L. Povišene vrednosti ukazuju na značajno oštećenje jetre ili neka druga oboljenja kao što su:
- 1. Hepatocelularno oštećenje (virusni, toksični, alkoholni hepatitis, šok jetre)
- 2. Infarkt miokarda
- 3. Hemoliza in vivo
- 4. Bolest skeletnih mišića
- 5. Infarkt pluća
- 6. Posthepatična bilijarna opstrukcija.

· GGT normalna: muškarci 11-55 U/L; žene 9-35 U/L. Povišene vrednosti se najčešće javljaju kod alkoholičara i znak su oštećenja jetre.
· Bilirubin ukupni normalan: 5,1-17.0 μmol/L. Povišene vrednosti se javljaju kod oštećenja jetre i opstrukcije žučnih puteva. Pored toga znak je:
- 1. Insuficijencije jetre
- 2. Ekstrahepatična opstrukcije
- 3. Hemolize
- 4. Kod novorođenčeta usljed raznih uzroka kao fiziološka hiperbilirubinemije
- 5. Gilbertov sindrom.

· Albumini normalna 40,6-51,4 g/L. Uzrok povišenih vrednosti dehidracija. Uzroci sniženih vrednosti: akutna upala i insuficijencija jetre sa smanjenom sintezom albumina.
· Referentne vrednosti za alkalnu fosfatazu zavise o dobi i razlikuju se kod određenih populacija (muški: 60-142 U/L; ženski dob <50 g. 54-119 U/L; ženski dob >50 g. 64-153 U/L), a uzroci povišenih vrijednosti:
- 1. Intrahepatalna kolestaza
- 2. Ekstrahepatična kolestaza
- 3. Osteoblatična bolest
- 4. Tumor koji stvara alkalnu fosfatazu
- 5. Trudnoća.

Metabolizam bilirubina

Bilirubin nastaje nizom reakcija iz hemoglobina. Hemoglobin se oslobađa prilikom raspadanja eritrocita u stanicama retikuloendotelnog sustava, prvenstveno u slezeni, koštanoj srži i jetri. Cepanjem metenskog mosta između prvog i drugog pirolnog prstena otvara se porfirinski prsten i nastaje spoj biliverdin-željezo-globin, koji se naziva još koleglobin ili verdohemoglobin. Reakciju katalizira enzim hemoksigenaza uz kiseonik i NADPH2. Tada se otcjepljuje železo i globin, a sam biliverdin se reducira u bilirubin delovanjem enzima biliverdin reduktaze. Sve te reakcije odvijaju se u retikuloendotelnom sistemu (RES). Iz stanica RES-a bilirubin dospjeva u krvotok, te se u krvi veže na albumin i kao takav (prije se nazivao indirektni bilirubin) posebnim aktivnim transportnim sastavom ulazi u jetrene sinusoide i iz njih u stanice jetrenog parenhima (hepatocite). Tu se odvaja albumin, a bilirubin se konjugira u endoplazmatskom retikulumu. Time netopivi bilirubin prelazi u topivi oblik. Ovaj konjugirani bilirubin pre se nazivao direktni bilirubin. Pri spomenutim procesima važan je aktivan transport bilirubina od sinusoida kroz jetrenu stanicu do žučnih kanalića, u čemu igraju ulogu neke subcelularne strukture, lizosomi i Golgijev aparat. Sa žuči bilirubin dospijeva u tanko crijevo, gde se oslobodi iz glukuronida djelovanjem glukuronidaze i pod uticajem delovanja anaerobne crijevne flore reducira u urobilinogen. Urobilinogen se delom izlučuje preko debelog crijeva u stolicu, a drugi dio urobilinogena vraća se enterohepatalnom cirkulacijom, portalnim krvotokom u jetru. Iz jetre se ponovo izlučuje u tanko crijevo, a delom preko hemoroidalnog venskog spleta (lat. plexusa hemorrhoidalesa) u sastavni krvotok, te dospijeva u bubrege i izlučuje se kao mokraćni mol (0,5-4 mg) dnevno.. Zbog toga se povećava koncentracija bilirubina vezanog za proteine u krvotoku. Ako stvaranje bilirubina u RES-u poraste trostruko od normalnog, jetra, iako zdrava i funkcionalno sposobna, ne može više svu tu količinu bilirubina primati i dalje metabolizirati, pa dolazi do žutice. Jetra pojačano metabolizira bilirubin i izlučuje ga konjugiranog s glukuronatom u žuč i preko nje u crevo. Zbog toga raste i fekalni sterkobilinogen, što izaziva tamnu boju stolice. U žuči se također povećava koncentracija bilirubina i to izaziva predispoziciju za stvaranje žučnih kamenaca. Sterkobilinogen se u većoj količini vraća enterohepatičnom cirkulacijom u jetru. Jetra opet ne može svu tu količinu primiti i ponovo izlučiti, pa više žučne boje dospijeva krvotokom u bubrege te se više urobilinogena izlučuje urinom.

Normalne vrijednosti bilirubina u krvi su za:
• ukupni bilirubin: 3-20 umol/L
• konjugirani bilirubin: < 4,3 umol/L

Žutica

Žutica (lat. icterus) je povišenje koncentracije bilirubina u krvnom serumu (hiperbilirubinemija) koja ima za posledicu pojavu žute boje kože, sluznica i bjeloočnica. Prema uzroku hiperbilirubinemije razlikujemo razne tipove žutice, a diferenciranje žutice jedno je od osnovnih problema u diferencijalnoj dijagnostici bolesti hepatobilijarnog trakta. Razlikujemo četiri tipa žutice:
• 1. hemolitička žutica, uzrokovana povećanim raspadom eritrocita i razgradnjom hemoglobina
• 2. opstruktivna žutica, uzrokovana zastojem u bilijarnom traktu,
• 3. hepatocelularna ili parenhimatozna žutica, uzrokovana poremećajem ekskretorne funkcije jetrenih stanica
• 4. funkcionalna žutica.

 preuzmi seminarski rad u wordu » » »

Besplatni Seminarski Radovi