Društvo nužno stvara društvena pravila ponašanja ljudi. Nema društva bez svesnog, slobodnog i celishodnog ponašanja čoveka, nema ni društva bez normi.
Norme su pravila ponašanja koje se obraćaju na čovekovu svest. Svaka pravna norma poseduje dva dela: dispoziciju i sankciju. Dispozicija predstavlja pravila ponašanja. Međutim, ne primenjuju se oba elementa pravne norme zajedno. Oni su alternativno postavljeni elementi. Primena jednog isključuje drugo. Nije moguće da se primenjuju u konkretnom slučaju oba.
Prekršaj pravne norme povlači za sobom primenu sankcije. Postoje dve vrste sredstava koje poseduje sankcija. To su pozitivna i negativna sredstva. Najčešće se koriste negativna sredstva. Ona su u obliku pretnje nanošenjem zla i veoma su efikasno sredstvo da se čovek natera da poštuje pravila ponašanja (norme)
Oba elementa iz kojih se sastoji svaka pravna norma mogu biti primenjena samo kada su se stekli uslovi za njihovu primenu. Ti uslovi su takođe propisani pravnim normama. Deo pravne norme koji opisuje upotrebu pravne norme naziva se pretpostavka. Otuda se može govoriti i o dodatna dva elementa pravne norme, a to su pretpostavka dispozicije i pretpostavka sankcije.
Društvo stvara različite vrste normi radi ostvarenja različitih ciljeva.
Pravnu normu ne treba pomešati sa članovima ili paragrafima zakona ili drugih pravnih akata. Ona se retko u potpunosti poklapa s jednim takvim članom. Početni zadatak svake pravne teorije sastoji se u tome da se izdvoje i konstituišu pravne norme.
Pravne norme se donose u društvu da bi se regulisalo ponašanje ljudi te iz toga proizilazi da su subjekti prava, odnosno subjekti pravnih odnosa ljudi.

SUBJEKTI PRAVA

Subjekti prava su glavni elementi pravnog odnosa. Zbog njih ti odnosi i postoje, da bi se zadovoljio interes jednog od njih ili interesi i jednoga i drugoga.
Subjekti prava su ljudi - fizička lica i društvene tvorevine – pravna lica koji imaju pravne obaveze i ovlašćenja s obzirom na neke objekte prava.
U svakom pravnom odnosu postoje najmanje dva pravna subjekta. Nije moguće biti u pravnom odnosu sa samim sobom.
Dakle, subjekti prava mogu biti fizičke osobe ili pravne osobe. Statusno pravo je skup pravnih pravila koja se bave pitanjima subjekata prava, posebno njihova nastanka, prestanka, pravnog položaja te pravne i radne sposobnosti. Subjekti prava mogu biti fizčka ili pravna lica.

FIZIČKO LICE

Fizičko lice ili osoba je je izraz koji u pravu označava individualno, samostalno ljudsko biće.U pravnoj nauci, fizičko lice je samosvesno ljudsko biće podložno fizičkim zakonima, za razliku od patvornog, pravnog lica. Dakle, ljudi postaju fizički subjekti samim svojim rođenjem i takvi ostaju do svoje smrti. Pod fizičkim licima u pravu podrazumevaju se ljudi koji rođenjem postaju pravni subjekti i kao takvi ostaju sve do smrti. Pored toga u pravu je zaštićeno i začeto dete koje još nije rođeno u pogledu prava nasleđivanja pod uslovom da se rodi živo i u ljudskom obliku. U određenim situacijama postoji pravni interes da se pojedina fizička lica koja su nestala proglase umrlim.Ovakva rešenja o proglašenju nestalog lica za umrlo, sadrži samo predpostavku o smrti umrlog i proizvodi svoje dejstvo dok se ne dokaže suprotno.
Osnovni atributi fizičkih lica su:
a) Lično ime fizičkog lica je oznaka pomoću koje se jedno lice razlikuje od drugog. Ono se sastoji od imena i prezimena. Lično ime je pravo građanina ali i dužnost jer je svako dužan da se služi svojim ličnim imenom. Građaninu je po zakonu dato pravo da može da promeni svoje lično ime. Evidencija statusnih podataka za fizička lica vodi se u matičnim knjigama.
b) Prebivalište i boravište- Svako fizičko lice mora da bude vezano za jedno mesto gde je stalno nastanjeno.
c) Državljanstvo- predstavlja pripadnost određenoj državnoj zajednici.

Lično ime je naziv fizičkog lica na osnovu koga se ono bliže konkretizuje. Uređeno je odredbama Porodičnog zakona. Pravo na lično ime je lično, neimovinsko i subjektivno. Načelno, lično ime je neprenosivo.
Izuzetno, imalac ličnog imena može i uz naknadu dati pristanak za upotrebu svog ličnog imena ili dela imena u dopuštene svrhe. Za upotrebu prezimena potreban je pristanak i drugih lica na koje se imaočevo prezime odnosi (supružnik, dete, roditelj i dr.) ako bi upotrebom bilo povređeno pravo tih lica.
Lično ime se stiče upisom u matične knjige rođenih i deluje prema trećim licima. Lično ime se sastoji od imena i prezimena. Lično ime deteta određuju roditelji. Roditelji imaju pravo da se ime deteta upiše u matičnu knjigu rođenih i na maternjem jeziku i pismu jednog ili oba roditelja.
Roditelji imaju pravo da slobodno izaberu ime deteta, ali ne mogu odrediti pogrdno ime, ime kojim se vređa moral ili ime koje je u suprotnosti sa običajima
Prezime deteta se određuje prema prezimenu jednog ili oba roditelja. Roditelji ne mogu zajedničkoj deci odrediti različita prezimena.
Organ starateljstva određuje prezime deteta: ako roditelji nisu živi; ako roditelji nisu poznati; ako roditelji ne mogu da postignu sporazum o prezimenu deteta.
Supružnici se mogu prilikom zaključenja braka sporazumeti da svaki od njih:
1) zadrži svoje prezime;
2) umesto svog uzme prezime drugog supružnika;
3) svom prezimenu doda prezime drugog supružnika odnosno prezimenu drugog .

U roku od 60 dana od dana prestanka braka, supružnik koji je prilikom zaključenja braka promenio prezime, može uzeti prezime koje je ranije imao pre sklapanja

Fizičko lice koje je navršilo 15. godinu života i sposobno je za rasuđivanje ima pravo da promeni lično ime. Dete koje je navršilo 10. godinu života i koje je sposobno za rasuđivanje ima pravo na davanje saglasnosti sa promenom ličnog imena.

Nema pravo na promenu ličnog imena:
1. lice protiv koga se vodi krivični postupak za delo za koje se goni po službenoj dužnosti;
2. lice koje je osudeno za krivično delo za koje se goni po službenoj dužnosti dok kazna nije izvršena odnosno dok traju pravne posledice osude;
3. lice koje promenom ličnog imena namerava da izbegne neku svoju obavezu;
4. lice koje namerava da promeni ime u pogrdno ime, ime kojim se vređa moral ili ime koje je u suprotnosti sa običajima i shvatanjima sredine.

Državljanstvo

Državljanstvo je javnopravni odnos između suverene države i pojedinca na osnovu koga on ima prema državi određene obaveze ali mu postaju dostupna sva prava predviđena za građanina te države bez obzira gde se nalazi. Pravni odnos državljanstva može postojati između fizičkog lica i unitarne države ili složene države. Fizička lica koja nisu domaći državljani su ili stranci (imaju državljanstvo druge države) ili apatridi (apatridi nemaju državljanstvo nijedne postojeće države) ili bipatridi (ako imaju državljanstvo dve države istovremeno).

U našem pravu je sticanje i prestanak državljanstva regulisano Zakonom o državljanstvu Republike Srbije.

Državljanstvo Republike Srbije stiče se:
1) poreklom;
2) rođenjem na teritoriji Republike Srbije;
3) prijemom;
4) po međunarodnim ugovorima

Državljanstvo je relevantno za sticanje i vršenje određenih imovinskih i privrednih prava. Tako je Zakon o osnovnim svojinsko pravnim odnosima - ZOSPO regulisao sticanje imovinskih prava. Strana fizička i pravna lica mogu sticati pravo svojine na pokretnim stvarima kao i domacća lica (čl. 82. ZOSPO). Ona mogu, ako obavljaju delatnost u Srbiji, pod uslovima uzajamnosti, sticati pravo svojine na nepokretnostima na teritoriji Srbije koje su im neophodne za obavljanje te delatnosti. Strano fizičko lice koje ne obavlja delatnost može, pod uslovima uzajamnosti, sticati pravo svojine na stanu i stambenoj zgradi kao i državljanin Srbije (član 82a. ZOSPO).
Prebivalište (domicil) i boravište
Prebivalište (domicil) je mesto u koje se određeno lice nastani (corpus) da u njemu stalno živi (animus). Prijavljivanje i odjavljivanje prebivališta i boravišta regulisano je Zakonom o prebivalištu i boravištu građana. Fizičko lice može imati jedno prebivalište - mesto za koje je vezano (tu stanuje ili obavlja svoju privrednu delatnost). Vezanost fizičkog lica za određeno mesto je važna za pravni poredak jer se na osnovu tog elementa obezbeđuje potpunija primena propisa.

Tako je za suđenje opšte mesno nadležan sud na čijem području tuženi ima prebivalište. Prebivalište je značajno prilikom utvrđivanja mesta ispunjenja obaveze dužnika, odnosno mesta u kome je poverilac dužan primiti ispunjenje. Kad mesto ispunjenja obaveze nije određeno (pravnim poslom ili zakonom), a ne može se odrediti po svrsi posla, prirodi obaveze ili ostalim okolnostima ispunjenje obaveze se vrši prvenstveno u mestu u kome je dužnik imao svoje sedište, odnosno prebivalište (član 319. ZOO), s tim što se novčane obaveze prvenstveno ispunjavaju u mestu u kome poverilac imao sedište odnosno prebivalište.

Boravište je mesto u kome se jedno lice privremeno zadržava, bez namere da tu trajno ostane. Boravište postaje relevantno kada strana u obligacionom odnosu nema prebivalište.
Ako tuženi nema prebivalište ni u Srbiji niti u kojoj drugoj državi, opšte mesno nadležan je sud na čijem području tuženi ima boravište. Novčane obaveze se ispunjavaju u mestu u kome poverilac ima sedište odnosno prebivalište, a u nedostatku prebivališta - boravište (član 320. ZOO).

Pravna sposobnost fizičkih lica

Fizičko lice stiče pravnu sposobnost rođenjem, a gubi smrću. Pravna lica stiču pravnu sposobnost upisom u registar pravnih lica kod nadležnog suda. Za razliku od fizičkih lica koja imaju opštu pravnu sposobnost, pravna lica imaju posebnu ili specijalnu pravnu sposobnost.Znači da ona mogu da stiču samo ona prava i obaveze koja stoje u vezi sa ciljem radi kojeg su i osnovana.

Poslovna sposobnost fizičkih i pravnih lica

Sva fizička lica za razliku od pravnih ne moraju imati poslovnu sposobnost. Poslovna sposobnost u našem pravnom sistemu, stiče se sa navršenih 18. godina i traje do kraja života. Pojedinim fizičkim licima stečena poslovna sposobnost može da se oduzme u slučaju duševne bolesti.
Kod pravnih lica se ranije postavljalo pitanje na koji način pravno lice može da izrazi svoju volju tj.da se pojavljuje u pravnom saobraćaju.. Pravna lica imaju svoje organe koji su predviđeni statutom i koji su ovlašćeni da zastupaju pravno lice. Osim toga i pojedinim zakonima na primer Zakon o preduzećima član 41 predviđeno je da preduzeće zastupa direktor . Osim toga preduzeća imaju svoje organe: Skupština, Upravni odbor , Nadzorni odbor. Pravno lice u određenim slučajevima može da izgubi pravnu sposobnost ili da mu ona bude ograničena.Poslovna sposobnost pravnog lica prestaje njegovim brisanjem iz registra pravnih lica.

Deliktna sposobnost fizičkog i pravnog lica jeste sposobnost da odgovaraju za nezakonitu i
protivpravnu radnju i postupke te da u obligacionom pravu budu obavezni da naknade štetu koju su prouzrokovali.Sva fizička lica nisu deliktno sposobna( deca do 14.godina, duševno oboleli).Za fizičko lice nije dovoljno samo da je deliktno sposobno već i da je krivo. Stepen krivice nije uvek isti i zavisi od psihičkog razvoja nekog lica i njegovog psihičkog odnosa prema radnji, odnosno posledicama. U pravu se razlikuju 2 osnovna stepena krivice:
- zla namera( dolus )
- nepažnja ( culpa), nehat

Deliktna sposobnost pravnog lica ostvaruje se preko svojih organa jer se preko njih ostvaruje i poslovna sposobnost pravnog lica. Posledice delikata pravnih lica su novčane kazne, a u težim slučajevima kazna može biti i prestanak pravnog lica, zatvor...
Pravni odnos je društveni odnos između najmanje dva pravna subjekta koji imaju jedan prema drugome pravnu obavezu i pravno ovlašćenje s obzirom na neki pravni objekt.

PRAVNO LICE

Pravno lice ili pravni subjekt je pravna tvorevina, virtuelno fizičko lice, koja ima zakonsko pravo i obaveze kao što su zakonske mogućnosti da se prave ugovori, te da se tuži ili bude tužen. To je lice (ili telo), najčešće u formi organizacije, korporacije (preduzeća) ili vlade koje je sačinjeno od više fizičkih lica, a koje zakon, iz praktičnih razloga tretira kao jedno.
U pravnom saobraćaju pored pojedinaca, fizičkih lica, javljaju se i pravna lica kao nosioci prava i obaveza. Pravno lice kao subjekt prava nužno predpostavlja postojanje imovine koja služi kao sredstvo za ostvarenje određenih ekonomskih ciljeva.Osim toga pravno lice predstavlja organizovanu grupu fizičkih lica, organizaciju sa unutrašnjom strukturom i utvrđenom podelom poslova. Kao bitna osobina pravnog lica je i cilj koje ono ostvaruje. Pravna lica za cilj imaju ostvarenje određenih interesa, a preko tih opštih interesa ostvarenje i individualnih interesa.
Kao pravna lica u pravu pojavljuju se lica iz oblasti javnog i privatnog prava. U pravna lica javnog prava spadaju država i njeni organizacioni oblici.U privatno pravno lice spadaju korporacije, društva,ustanove.
Postoje i grđansko-pravna lica koja se dele na zadužbine i udruženja i najčešće su humanitarnog karaktera.
U pravnim sistemima postoji više sistema pri osnivanju pravnih lica kao što su sistem prijave, sistem odobrenja i sistem registracije.
Pravno lice ostvaruje svoju delatnost preko svojih organa kao što su skupština, upravni odbor, nadzorni odbor, direktor i dr. Prava i obaveze stečene delatnošću organa pravnog lica pripadaju pravnom licu, a ne onom licu koje je u ime i za račun pravnog lica iste ostvarilo. Zaključuje se da je karakteristika pravnog lica u tome što imaju svoju unutrašnju organizaciju i svoje pravne akte i imovinu. Pod imovinom pravnog lica podrazumevaju se sva imovinska prava koja pripadaju tom pravnom licu i imovinska masa koja se sastoji iz aktive i pasive kao sadržine imovinskih prava i obaveza.Aktiva je izgled prava, a pasiva izgled obaveza.

Pravno lice prestaje da postoji:
- kada prestane njegova organizaciona forma
- kada nema imovine tj. imovinske mase
- kada nadležni zabrani njegov rad

Organizaciona forma i organizaciono jedinstvo pravnog lica prestaje voljom njegovih članova, a imovinska masa pravnog lica nestaje kada se nad preduzećem i društvom otvori postupak likvidacije ili stečaja

Atributi pravnih lica

a) Naziv pravnog lica predstavlja ono što lično ime predstavlja kod fizičkih lica tj. služi za identifikaciju. Svaka privredna organizacija ima svoju firmu pod kojom istupa na tržištu i po kojoj se razlikuje od drugih organizacija koje se bave istom ili sličnom delatnošću.
b) Sedište pravnog lica je mesto za koje je pravno lice pravno vezano tj. u kome ostvaruje svoja prava i obaveze. Ono mora da bude određeno statutom preduzeća.
d) Državljanstvo pravnog lica određeuje se prema tome u kojoj zemlji se nalazi sedište pravnog lica.
Pravno lice je društvena tvorevina, sačinjena od ljudi i imovine, kojoj je kao nerazlučivoj celini, priznato svojstvo subjekta prava.

Elementi pravnog lica (materijalni):

članstvo (svako pravno lice mora imati jedno ili više fizičkih lica kao svoje članove; nekada je dovoljno da to bude samo jedno lice (npr. vlasnik neke zanatske radnje), a nekada pravni poredak zahteva minimalan broj članova (npr. deset članova, za udruženja građana ili sto članova, za političku partiju) da bi dato lice steklo pravni subjektivitet)
organi (kako pravno lice ne raspolaže kolektivnom voljom, to jedno ili više fizičkih lica deluju kao organi koji ga predstavljaju i zastupaju u pravnom prometu)
cilj (svaki pravni poredak određuje pravno dopuštene ciljeve zarad kojih se ljudi mogu organizovati i udruživati određenu imovinu; ti ciljevi se mogu razlikovati od jednog do drugog pravnog poretka, u zavisnosti od političkih, ekonomskih, kulturnih, moralnih prilika u datoj zemlji)
imovina (svako pravno lice, pa i ono koje deluje kao neprofitna orgnaizacija, mora raspolagati izvesnom, ma i najmanjom imovinom, zbog okolnosti da stupa u odnose sa trećim licima, pa se otuda može postaviti pitanje njegove pravne odgovornosti)
statut (to je pravni akt kojim se utvrđuje unutrašnje ustrojstvo pravnog lica, njegovi organi, delokrug rada i poslovanja, prava i dužnosti njegovih članova, donošenje odluka koje se uračunavaju licu kao takvom i način njegovog predstavljanja i zastupanja u pravnom prometu)
jedinstvenost (pravno lice nije puki zbir pojedinaca koji ga čine, te otuda mora predstavljati tvorevinu koja je kadra da deluje kao celina u ostvarivanju ciljeva i interesa koje važeći pravni poredak dopušta i štiti)
identitet (da bi se jednom skupu ljudi i imovine priznao pravni subjektivitet potrebno je da on raspolaže svojevrsnim idenitetom, kojim se jasno može razlikovati od drugih skupova, što se, između ostalog, postiže i označavanjem njegovog imena i sedišta)
(formalni element) podnošenje prijave i upis u javni registar kod suda ili dugog nadležnog organa ili davanjem koncesije ili osnivanje opštim aktom (zakonom, podzakonskim aktom)

Vrste pravnih lica:

Prema kvalitetu unutrašnjeg ustrojstva pravnih lica, dele se na:

udruženja (sačinjavaju ih članovi koji su tako tesno povezani da bez određenog broja njih, tog pravnog lica više i nema)
ustanove (akcenat je na imovini ili svrsi, a ne na članovima, kojih i nema u striktnom smislu te reči, već postoje korisnici, organi i lica koja određeni vremenski period imaju svojstvo članova datog pravnog lica)
zadužbine (dobrotvorne ustanove koje izjavom volje osnivaju fizička ili pravna lica)

Prema statusu, oblastima u kojima deluju i ovlašćenjima kojima raspolažu, dele se na:

Javna pravna lica

a) republika, autonomna pokrajina, opština

b) bolnice, muzeji, univerziteti kao javne ustanove

c) PTT, elektroprivreda, vodovod, železnica kao javna preduzeća;

Privatna pravna lica

a) preduzeća i korporacije

b) kulturna, umetnička, sportska, naučna i druga udruženja i oragnizacije (danas uobičajen naziv »nevladine organizacije«)

Sposobnosti i odgovornost pravnog lica:

Pravna lica u pravnom prometu zastupaju njihovi organi
Zastupanje je pravni odnos u kojem jedno lice (zastupnik) ima obavezu i ovlašćenje da u ime i za račun drugog lica (zastupanog) obavlja neke pravne radnje. Te radnje, kao i prava i obaveze koje iz njih proističu, uračunavaju se zastupanom licu, kao da je te radnje on sam obavio.
Materijalna odgovornost (mogućnost poslovanja sa ograničenom imovinskom odgovornošću, za preuzete obaveze pravno lice odgovara do unapred tačno utvrđenog iznosa sopstvene imovine)
Deliktna građanskopravna odgovornost (za radnje svojih zaposlenih kojima je pričinjena šteta trećim licima – nasuprot teoriji fikcije i konceptu ultra vires, po kojoj mandat kojim raspolaže zastupnik pravnog lica obuhvata samo zakonite akte i radnje unutar dozvoljene svrhe, te da za svaki postupak izvan toga odgovara on lično, u svojstvu fizičkog lica, a ne sâmo pravno lice)
Deliktna kvazi-krivičnopravna odgovornost (za prekršaje i privredne prestupe – sankcije: novčane kazne, zabrana rada) sprečavanje zloupotreba putem »dizanja vela« pravnog lica, da bi se doprlo do njegovih osnivača i članova

ZAKLJUČAK

Subjekti u poslovanju, znači, mogu biti različiti, ali se ipak, s aspekta uloge koju imaju, mogu podeliti na subjekte u užem smislu, pod kojim se prevashodno podrazumevaju poslovne organizacije koje su u našem pravu istovremeno i pravna lica, i subjekte u širem smislu, kakva su fizička lica, država ili međunarodne organizacije. Poslovne organizacije mogu biti različiti tipovi preduzeća, društava, grupacija preduzeća kao što su holdinzi, multinacionalna preduzeća, pulovi, skrivena udruženja i sl., ali i razne druge organizacije i asocijacije. Fizička lica su pojedinci koji imaju svojstvo subjekta prava i poslovanja. Pored ova dva subjekta pojavljuje se i država, i to najčešće kao fiskus, i razne međunarodne organizacije i asocijacije.

PROČITAJ / PREUZMI I DRUGE SEMINARSKE RADOVE IZ OBLASTI:

preuzmi seminarski rad u wordu » » »

Besplatni Seminarski Radovi

SEMINARSKI RAD