Metode finansijske analize

Finansijska analiza se bavi analizom finansijskog stanja preduzeća i mogućnostima promjena u željenom pravcu. Znatan dio analize vrši se stavljanjem u odnos vrijednosti bilansa stanja i uspjeha. Za obavljanje složenijih funkcija koriste se složenije matematičke metode. Finansijska analiza predstavlja način sakupljanja i korišćenja informacija finansijskog karaktera s ciljem da se ocjeni tekuće finansijsko stanje, mogući tempo razvoja, prognozira perspektivno finansijsko stanje, otkriju dostupni izvori sredstava i mogućnost njihove mobilizacije, prognozira položaj preduzeća na tržištu kapitala i dr.

2. Etape finansijske analize

Etapa pripreme - počinje upoznavanjem sa revizorskim zaključkom i cilj je da se donese odluka o svrsihodnosti analize. Standardni revizorski zaključak je kratak dokument koji sadrži pozitivnu ocjenu revizora ili revizorske firme o vjerodostojnosti pojedinih informacija u izveštaju i njihove podudarnosti sa važećim normativnim dokumentima. Nestandardni je obimniji i sadrži dopunske informacije.
Predhodni pregled knjigovodstvenih računa - ima za cilj da se ocjene uslovi rada u obračunskom periodu, da se odrede tendencije osnovnih pokazatelja kao i kvalitativne promjene u imovinskom i fin. položaju preduzeća. Ekonomski referat i analiza obračuna je opšta ocjena rezultata privredne aktivnosti i fin. stanja preduzeća.
Detaljna analiza fin. stanja u odnosu na ekspres analizu vrši se detaljnije i u interesu različitih korisnika.

2.1. Zadaci i ciljevi finansijske analize

Finansiranje preduzeća može se ocjenjivati sa gledišta dugoročne i kratkoročne perspektive. Pod likvidnošću neke active, tj. izvora sredstava - podrazumjeva se njena sposobnost da se transformiše u novčana sredstva.
Solventnost je sposobnost da se blagovremeno i u punom obimu izvrše dospjele obaveze. Zadatak finansijske analize je ocjena aktive i izvora njenog finansiranja i dopunskog finansiranja, ocjena veličine i sastava resursa potrebnih za održavanje postignutih ekonomskih potencijala preduzeća i potvrđivanje njegove djelatnosti.
Proučavanje forme finansiranja i ispitivanje rizika koji nastaje sa datim izvorima sredstava.

2.2. Finansijski rezultat

U finansijskoj analizi razlikuju se: ekonomski efekat kao apsolutni pokazatelj koji karakteriše rezultat dijelatnosti i ekonomska efikasnost kao relevantni pokazatelj koji upoređuje efekat sa troškovima ili resursima koji su korišćeni za dobijanje tog efekta. Finansijski rezultat je razlika između finansijskog prihoda i rashoda i oni treba da se analiziraju posebno. Finansijskoj analizi treba da predhodi opštesistemska analiza, može se koristiti metod morfološke analize, koji je uspješan pri prisustvu malog broja informacija o problemu. Svi subjekti se dijele u grupe i svaka se podvrgava detaljnoj analizi što omogućava i sakupljanje podataka za kasnije istraživanje.
Finansijskoj analizi je potrebna bilo koja informacija finansijskog karaktera: knjigovodstveni obračun, izveštaji finansijskih organa, itd.
Analiza informacija može da se vrši u cilju:
- kontrole i dijagnostike stanja,
- prognoziranje razvoja preduzeća.

2.3. Finansijska kontrola

Finansijska kontrola predstavlja skup mjera i aktivnosti za provjeru djelatnosti preduzeća u finansijskom smislu. Finansijska kontrola je aktivnost kojom se ili potvrđuje da finansijska politika i menadžment postižu postavljanje ciljeva ili se otkrivaju problemi. Kontrola može biti interna i eksterna.
Internu kontrolu vrše sopstvene kontrolne službe, a eksternu kontrolu razne inspekcije i državni organi. Za vršenje kontrole organizuju se posebni organi sa visokokvalifikovanim stručnjacima. Prilikom finansijske kontrole provjerava se poštovanje zakona i drugih propisa, raspodjela prihoda privrednih subjekata, budžetska kontrola, vođenje računovodstva i dr.

2.4. Finansijske evidencije

Poseban značaj za finansijski menadžment imaju evidencije o:
- stanju deviznih računa,
- stanju hartija od vrijednosti i polisa osiguranja,
- odobrenjima o neiskorišćenim kreditima kod poslovnih banaka,
- primljenim novčanim dokumentima,
- zajedničkim ulaganjima sa stranim licima,
- dugovanja i potraživanja prema dužnicima i povjerenicima.

2.5. Finansijske informacije

Posebno su značajne i finansijske informacije o:
- potrebama i izvorima finansijskih sredstava,
- prilivu i odlivu novčanih sredstava i ukupnih poslovnih sredstava,
- finansijskim plasmanima,
- stanju depozitnih računa i hartija od vrijednosti,
- finansijskim stabilnosti preduzeća i sl.

3. Finansijska analiza

Finansijska analiza - za uspešno upravljanje finansijskim sistemom u preduzeću pojavljuje se i aktivnost analize finansijskog poslovanja. Finansijska analiza je sastavni dio kompleksne poslovne analize preduzeća.
Finansijska analiza treba da analizira kompletno dejstovo finansijske funkcije:
- opšte principe (produktivnost, ekonomičnost, rentabilnost),
- posebne principe ( likvidnost, stabilnost, sigurnost),
- dejstva internih i eksternih faktora,
- odluka finansiranja ....i td.

Bilans kao podloga finansijske politike predstavlja primaran faktor u finansijskoj analizi. Dakle bilans tretiramo kao jedan od osnovnih metoda i instrumenata kompleksne analize poslovanja preduzeća.
Vrste finansijske analize – može se govoriti o sledećim vrstama finansijske analize:
- analiza sredstava i izvora sredstava,
- analiza likvidnosti,
- analiza rashoda i prihoda,
- analiza uspešnosti poslovanja.

Analiza sredstava i izvora sredstava predstavlja zapravo analizu bilansa stanja. Pri tome može se govoriti o statičkoj i dinamičkoj analizi bilansa stanja. Statička analiza bilansa stanja jeste analiza samo jednog takvog bilansa na osnovu koje se dobija slika o stanju i strukturi sredstava i njihovih izvora. Dinamička analiza bilansa stanja odnosi se na analizu više ovakvih bilansa i ona omogućuje da se sagledaju promjene do kojih je došlo u nekom vremenskom periodu u jednom poslovnom sistemu.

3.1. Analiza likvidnosti

Za jedno preduzeće možemo reći da je likvidno ako je sposobno da :
- odgovori na svoje kratkoročne obaveze o rokovima njihovog dospeća,
- održava dovoljno obrtnih sredstava za obavljnje normalne poslovne aktivnosti,
- da isplati dospjele kamate i izdatke na teret raspoređenog dobitka,
- sačuva svoju kreditnu sposobnost.

Stanje i dinamika likvidnosti najbolje se prati preko ''racia likvidnosti'' : opšteg i posebnog.
Opšti racio likvidnosti se dobija podjelom ukupnih obrtnih sredstava sa kratkoričnim obavezama.

Obs                  obrtna sredstva
ORL = -------- = -------------------------------
Kro                kratkoročne obaveze

Ovaj racio ukazuje grubo na sposobnost preduzeća da podmiri svoje kratkoročne obaveze i održava stepen sigurnosti kojim su zaštićeni interesi kratkoročnih povjerilaca. Odnos 2:1 u korist obrtnih sredstava tumači se kao normalan.
Poseban racio likvidnosti predstavlja znatno rigorozniji test tekuće likvidnosti.

Lks              likvidna sredstva
PRL = ------ = ------------------------------
Kro          kratkoročne obaveze

Ako preduzeće ima odnos 1:1 načelno se smatra da je njegovo tekuće finansijsko stanje relativno zadovoljavajuće.
Analiza rashoda i prihoda jeste zapravo analiza bilansa uspeha i može se govoriti o statičkoj i dinamičkoj analizi bilansa uspeha.

3.2. Analiza uspešnosti poslovanja

Uspešnost poslovanja je cilj kome teži svako preduzeće i ona se utvrđuje preko određenih i opšte važećih pokazatelja:
- produktivnosti,
- ekonomičnosti,
- rentabilnosti (profitabilnosti),
- akumulativnosti.

Produktivnost pokazatelj uspešnosti poslovanja preduzeća. U naturalnom obliku može se izraziti na dva načina:
Kao količina ostvarene proizvodnje (Q) po jedinici radnog vremena (T).

Q
Pr = ------
T

Kao količina radnog vremena (t) potrebnog za izradu jedinice proizvoda (q).

t
Pr = ------
q

U vrijednosnom obliku može se izraziti kao:
- Vrijednost nednovršene prooizvodnje po radniku Vr / R
- Vijrednost dovršene proizvodnje po radniku Vp / R
- Vijrednost ukupne proizvodnje Vup / R
- Bruto dobit po radniku BD / R
- Neto dobit po radniku ND / R

Ekonomičnost predstavlja jedan od osnovnih principa ekonomije i najčešće se izražava kao odnos ukupnih prihoda i ukupnih troškova.

UP
E = ------
UT

Rentabilnost odnosno profitabilnost se definiše kao odnos dobiti prema prosečno korišćenim sredstvima.
Na bazi ukupnog prihoda: BD / UP, ND / UP.
Na bazi sredstava: BD / PS, ND / PS.

4. Osnovi racio analize - ciljevi i metode analize finansijskih izvještaja

Svrha prezentiranja finansijskih informacija - pružanje informacija opšte namjene korisnicima F.I., odnosno B/S, B/U, izveštaj o promjenama na kapitalu i napomene uz F.I. - tzv. komponente F.I.

Ključna kvalitativna obeležja računovodstvenih informacija su:

1) Razumljivost - saopštavanje željenog značenja korisnicima F.I koji treba da interpretiraju dobijene informacije i da ih koriste u procesu odlučivanja - korisnik je taj koji treba da procjeni koje informacije da koristi, kako da ih koristi i šta one znače?

2) Relevantnost - označava da informacija utiče na vrstu donete odluke, odnosno da bi bila doneta drukčija odluka da korisnik nije raspolagao relevantnom informacijom
- Da bi odluka bila relevantna ona mora da pruži povratne informacije o prošlim transakcijama (npr. o ostvarenoj neto dobiti), ali i da bude od pomoći u predviđanju budućih informacija - očekivanu neto dobit u narednoj godini,
- Relevantnost informacije je funkcija vrste informacije i njenog materijalnog značaja (pondera).

3) Pouzdanost - postoji onda ukoliko informacija ne sadrži značajne greške ili ne izaziva nedoumice, odnosno ukoliko tačno odražava ono što korisnik od nje očekuje. Osim toga, da bi bila pouzdana informacija mora da zadovolji i neke druge kriterijume, kao što su:
- vjerodostojno prikazivanje ili pravilnost prezentacije,
- suština je važnija od forme,
- neutralnost (nema neodumica i dilema),
- obazrivost ili opreznost, kao vrhovno računovodstveno načelo ili princip,
- potpunost informacije.

4) Uporedivost informacija – se obezbjeđuje primjenom računovodstvenog principa doslednosti (konzistentnosti) u primjeni računovodstvene politike.
Ograničenje za pružanje relevantnih i pouzdanih informacija:
a) Blagovremenost prezentiranja
b) Ravnoteža između koristi i troška
c) Ravnoteža između kvalitativnih karakteristika

4.1. Odgovornost menadžmenta za kvalitetno finansijsko izveštavanje

• Korisnici F.I. zavise od dobre volje i etičkog stava onih koji pripremaju F.I-je.
• Menadžment firme je primarno odgovoran za realnost F.I-ja.

Da bi toj obavezi udovolji, menadžment se oslanja na:
- pouzdan sistem interne kontrole
- formalne politike i postupke koje moraju da se sprovode u firmi
- funkciju interne revizije

• Primjenu etičkih normi i poslovanje s pažnjom dobrog privrednika.
• Ukoliko se to ne sprovodi, imamo drugu krajnost - praksu krivotvorenja F.I-ja, koja ima brojne negativne implikacije.
• Krivotvorenje F.I-ja ima svoje ishodište iz brojnih izvora, kao što su: veća cijena pri prodaji kompanije - da se zadovolje očeklivanja akcionara, ili da se dobije novi kredit od banke, stimulacija, unapređenje i sl.
• Nezavisna revizija - glavna “rampa” za obimno krivotvorenje F.I-ja.
• Odgovornost za realnost F.I-ja je primarno na menadžmentu klijenta.
• Odgovornost revizora je da o prezentiranim F.I-ima izraze nezavisno ekspertsko mišljenje. To mišljenje se uvek izražava u odnosu na to da li su ti F.I-ji prezentiranu skladu sa tzv. “definisanim okvirom za finansijsko izveštavanje” (MRS, GAAP, Zakon o računovodstvu, ili nešto drugo.

5. Metode analize finansijskih izveštaja

A. Horizontalna analiza
B. Analiza trendova
C. Vertikalna analiza
D. Racio analiza (Koeficijenti)

A. Horizontalna analiza - poređenje tekuće sa prethodnom godinom:
- u apsolutnom iznosu
- procentualno (indeks)
Ali, apsolutna promjena u visini ukupnog prihoda ili neto dobiti u istom iznosu ima sasvim različiti značaj.
Horizontalna analiza ja analiza finansijskog izvještaja koji omoćuva upoređivanje podataka u dužem vremenskom periodu, da bi se otkrile tendencije i dinamika promjena pojedinih bilansnih promjena.

B. Analiza trendova - riječ je o promjenama u procentima, ali ne samo za dvije, već za niz godina (po pravilu najmanje pet, ali i više).
Značaj: Planiranje budućih kretanja u poslovnim učincima.

C. Vertikalna analiza - korišćenje % za ocjenu učešća nekih djelova u cijelini (učešće u ukupnoj aktivi, učešće u obrtnim sredstvima, i sl.).

D. Racio analiza - primarni cilj racio analize je da se ukaže na područja koja zahtevaju dodatno istraživanje.

Postoje dva posebna gledišta u procesu analize F.I.:

a) Sa aspekta investitora - predviđanje budućnosti je ono što je posebno bitno
b) Sa gledišta menadžmenta - analiza F.I-ja je bitna kako za predviđanje budućnosti, tako i kao polazna osnova za planiranje poslovnih aktivnosti koje će uticati na budući tok događaja
Racio analiza je veoma koristan metod za analizu F.I., a javlja se u dva osnovna oblika:
- kao međusektorska analiza: poređenje jedne firme sa drugom, sa reprezentativnim uzorkom ili sa prosjekom industrije grane,
- kao analiza vremenskih serija: iznalaženje i procena racio brojeva za jednu te istu firmu u vremenskom nizu.

Klasifikacija racio brojeva:
1) Racia B/S
2) Racia B/U
3) Mešoviti racio brojevi (jedna ili više pozicija više iz B/S i jedna ili više iz B/U.

Međutim, sa analitičke tačke gledišta je mnogo važnija klasifikacija racia u skladu sa raznim aspektima poslovanja, kao što su:
1) Racia (pokazatelji) likvidnosti
2) Racia (pokazatelji) poslovne aktivnosti
3) Racia (pokazatelji) finansijske strukture
4) Racia (pokazatelji) rentabilnosti/profitabilnosti
5) Racia (pokazatelji) tržišne vrijednosti akcija

5.1. Racia likvidnosti

A. Tekući racio likvidnosti ili racio opšte likvidnosti - pokazuje mogućnost izmirenja kratkoročnih odnosno tekućih obaveza, a dobija se po formuli:
Tekući racio = Tekuća sredstva/Tekuće obaveze
(Poželjni racio za ovaj slučaj je 2:1)
B. Racio reducirane likvidnosti /(eng. Acid ratio) - je odnos između obrtnih sredstava (tekuća sredstva) umanjenih za zalihe i AVR i ukupnih kratkoročnih (tekućih) obaveza. Formula za ovaj racio glasi:
Reducirani racio = Obrtna sredstva – (Zalihe + AVR)/ Kratkoročne obaveze

5.2. Pokazatelji poslovne aktivnosti

• Koeficijent obrta zaliha (KOZ), po formuli:
KOZ= Troškovi realizacije/Zalihe 365: KOZ = prosečna starost zaliha na skladištu
• Koeficijent obrta kupaca (KOK) koji se dobija po formuli:
KOK = Realizacija/Prosečan saldo kupaca 365:KOK = Prosečan period naplate
• Koeficijent obrta osnovnih sredstava (KOOS), koji se dobija po formuli:
KOOS = Realizacija/Nabavna vrednost O.S
• Koeficijent obrta ukupne aktive (KOUA) koji se dobija:
KOUA = Realizacija/Ukupna aktiva

5.3. Pokazatelji finansijske strukture ili racia menadžmenta zaduženost

Ukazuju na strukturu izvora kapitala, tj. sopstveni / pozajmljeni kapital.
• Racio zaduženosti (RZ) po formuuli:
RZ = Pozajmljeni kapital/Ukupna aktiva
• Racio mogućnosti za plaćanje kamate (MPK), po formuli:
MPK = Dobit pre plaćanja kamate i poreza/Rashodi na ime kamata (Isplaćene kamate)
• Odnos sopstvenog i pozajmljenog kapitala, po formuli:
Ukupni pozajmljeni kapital/Sopstveni kapital

5.4. Racia profitabilnosti/Rentabilnosti

Odražava kombinovane efekte likvidnosti, menadžmenta aktive i menadžmenta zaduženosti na ostvarene poslovne rezultate.
• Bruto profit od realizacije, po formuli:
BP = Bruto dobit/Realizacija
... Kao pokazatelj iznosa profita na novčanu jedinicu realizacije
• Stopa prinosa na ukupnu aktivu (SPUA), po formuli:
SPUA = Neto dobit/Prosečna aktiva
• Neto dobit posle oporezivanja (NDPO), po formuli:
NDPO = Neto dobit/Realizacija

5.5. Pokazatelji tržišne vrijednosti akcija ili racia tržišne vrijednosti

Služe kao pokazatelj cijena akcija firme sa njenom dobiti i knjigovodstvenom vrijednošću po akciji. Ako su sva prethodna racia bila povoljna, i ovaj racio bi bio visok, a cijena akcija firme povoljna.
• Neto dobitak po akciji se dobija po po formuli:
Neto dobitak/Broj izdatih običnih akcija
... Pokazuje raspoloživi neto dobitak po akciji, koji se može isplatiti u obliku dividende ili pripisati kapitalu (U literaturi se ovaj odnos obeležava kao EPS – Earnings Per Share).
• Racio (odnos) tržišne cijene po akciji i neto dobitka po akciji, koji se dobija po formuli:
Tržišna cena po akciji/Neto dobitak po akciji (ili P/E Ratio)

6. Korišćenje i ograničenja racio analize

Pored nesporne korisnosti u analizi F.I-ja, racio analiza ima brojna ograničenja koja valja imati u vidu. Glavna od njih su:
- povoljnije je za mala i srednja preduzeća, a nepovoljan za analizu multinacionalnih kompanija,
- narušavanje uporedivosti informacija između dvije firme uslijed alternativne primjene GAAP-a ili MRS,
- “friziranje bilansa” na dan bilansa stanja - statičnost B/S je veliko ograničenje koje treba imati u vidu (npr. povoljan racio opšte ili reducirane likvidnost na dan B/S, koji već “sutra” može biti drastično suprotan, ali on i dalje stoji - i tako sve do slijedećeg dana “D”),
- ne može se udenuti uticaj inflacije ili dezinflacije, uslijed primjene principa istorijskog troška,
- teško je generalizovati da li je neki racio “dobar” ili “loš”, s obzirom da to zavisi i od vrste firme i od oblasti u kojoj firma posluje,
- racio brojevi su korisno sredstvo za analizu F.I., ali se oni moraju pravilno interpretirati i to od strane pojedinaca koji potpuno razumjevaju karakteristike firme koju analiziraju i poslovno okruženje u kome ta firma posluje.
Racio analiza, pored ostaloga, podrazumjeva izračunavanje koeficijenta likvidnosti, solventnosti i koeficijenta rentabilnosti.

Zaključak

Finansijska analiza se bavi analizom finansijskog stanja preduzeća i mogućnostima promjena u željenom pravcu. Znatan dio analize vrši se stavljanjem u odnos određenih vrijednosti iz bilansa stanja i bilansa uspeha.
Finansijskom analizom se stavljaju u odnos raspoloživi podaci i informacije u cilju produbljenijeg saznanja o značajnim faktorima, a u cilju utvrđivanja vjerovatnih grešaka i trendova i djelovanja u pravcu njihovog pomjeranja u željenom pravcu. Na ovaj način se uvećava korisnost raspoloživih podataka, jer se preko njih dublje spoznaje sadašnje stanje preduzeća i procjenjuje buduće. Za obavljanje složenih finansijskih analiza koriste se složenije matematičke metode.
Finansijska analiza predstavlja način sakupljanja i korišćenja informacija finansijskog karaktera sa ciljem da se:
- ocjeni tekuće finansijsko stanje preduzeća;
- ocjeni mogući i svrsishodan tempo razvoja preduzeća sa pozicije njegovog finansijskog obezbeđenja;
- prognozira perspektivno finansijsko stanje preduzeća;
- otkriju dostupni izvori sredstava i ocjeni mogućnost i svrsishodnost njihove mobilizacije;
- prognozira položaj preduzeća na tržištu kapitala i dr.

Finansijskoj analizi treba da prethodi opštesistemska analiza. Za vrijeme opštesistemske analize može da se koristi metod morfološke analize. Prednost ovog metoda se sastoji u tome što je ostvarljiv pri prisustvu malog obima informacija o problemu koji se proučava. Ovaj metod se najčešće koristi kod prognoziranja mogućeg ishoda fundamentalnih istraživanja. Korišćenje ovog metoda je moguće kod pronalaženja novih tržišta.
Pri korišćenju morfološkog pristupa svi subjekti se dijele na grupe, od kojih se svaka podvrgava detaljnom proučavanju. Takav pristup omogućava sakupljanje podataka za kasnija istraživanja. Morfološki prilaz je povezan sa strukturnim uzajamnim vezama među objektima, pojavama i koncepcijama. Jedan od njegovih principijelnih aspekata je sveopštost. Ona pretpostalja korišćenje cjelishodnog znanja o objektu.

Osnovu informacijskog obezbeđivanja sistema finansijske analize čini bilo koja informacija finansijskog karaktera:
1) knjigovodstveni obračun;
2) izveštaji finansijskih organa;
3) informacije institucija bankarskog sistema;
4) informacije sa berzi;
5) dopunske informacije (analitički računi, reklamacije, planovi, dokumentacija prihoda-rashoda i dr.).

Analiza informacija može da se vrši u cilju:
1) kontrole i dijagnostike stanja, i
2) prognoziranja razvoja preduzeća, pri čemu kod prognoziranja treba ostvariti dijagnostiku stanja utvrdivši uzrok pojave problema.

Literatura

1. Pojam finansijske analize