OSTALI SEMINARSKI RADOVI
IZ MENADŽMENTA |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Tranzicija i privatizacija
Tranzicija kao ekonomski pojam podrazumeva prelazak neefikasnih i nedovoljno razvijenih privreda u tržišno orijentisane i razvijene privrede. Taj proces stvaranja tržišnog privrednog sistema podrazumjeva proces u kome elemente privrednog sistema zasnovanog na socijalističkim principima zamjenjuju elementi tržišne privrede. Ovako definisana privreda podrazumjeva kako makroekonomsku tranziciju koja pretpostavlja strukturno prilagođavanje privrede, tako i mikroekonomsku tranziciju koja podrazumjeva prestrukturiranje i transformaciju preduzeća u tim privredama. Cilj tranzicije je realizacija modela integralnog tržišta i predstavlja ekonomski problem. Centralni proces tranzicije je privatizacija i ona predstavlja uslov formiranja privatne privrede kroz koju se prelamaju svi bitni aspekti tržišne privrede. Samim tim, privatizacija izaziva lančanu reakciju promjena preko koje se kristalizuju institucije i mehanizmi privrede. Prelazak privrede na tržišni koncept privređivanja podrazumeva puno promena koje su iznuđene kako dosadašnjim stanjem sistema i načinom upravljanja, tako i promjenjenim ekonomskim prostorom i novim standardima poslovanja. Spektar promjena će uključivati široku lepezu mogućnosti počevši od promjene menadžmenta, uvođenja jake centralne finansijske kontrole, promjene organizacione strukture i jačanja decentralizacije upravljanja, preko preorijentacije proizvoda i tržišta, redukcije troškova i reprogramiranja dugova. Procesi prilagođavanja domaćih preduzeća novim okolnostima međunarodne konkurencije podrazumevaju zahvate na planu tržišnog, organizacionog i upravljačkog restrukturiranja, a njihovo izvođenje nužno će zahtjevati i definisanje svojinskih oblika kao i forme organizovana preduzeća. U tom smislu, tržišno restrukturiranje preduzeća se može opisati kao određivanje ciljnih tržišta, preuređivanje strukture ponude sa ciljem da se ostvari i održi konkurentska prednost i tržišna atraktivnost, čime se poboljšava tržišna pozicija preduzeća.
Ključni tranzicioni mehanizmi
Proces tranzicije može da se karakteriše i ključnim ekonomskim mehanizmima
koji je određuju. Prema tom određenju izdvajaju se dva ključna mehanizma.
Realokacija je ključni proces i on označava preusmerenje
resursa (rada, kapitala...) iz jednih sektora u druge. Zapravo, iz sektora
u kojima su se proizvodila inferiorna dobra - u sistemu u kome je takva
proizvodnja bila subvencionirana, u sektore u kojima se proizvode superiorna
dobra. To podrazumijeva da u procesu tranzicije ka tržišnoj privredi neki
sektori(poput nekih industrijskih grana) opadaju, dok drugi (kao što su
trgovina i usluge) rastu.
Restruktuiranje je drugi mehanizam i on je vezan za
preduzeća. Da bi preživjela u novim okolnostima preduzeća moraju da se
suštinski transformišu. To se odnosi kako na vlasničke odnose tako i na
strukturu i organizaciju njihove proizvodnje. Zbog podsticaja generisanih
od strane netržišnih mehanizama preduzeća prije inicirane tranzicije su
bila prevelika, i sasvim malobrojna.
Kapitalna intenzivnost je bila visoka u odnosu na onu na Zapadu, iako
je
tehnologija u tom kapitalu bila inferiorna.
U novim okolnostima ova preduzeća moraju da se restruktuiraju: da redefinišu
proizvodne programe, da zatvaraju neke od svojih pogona i da otvaraju
druge, sa tim da otpuste i viškove radnika, kao i rukovodioce koji nisu
sposobni da vode poslove u novim uslovima; da mijenjaju najveći dio opreme.
Makroekonomski posmatrano restruktuiranje ima dvije implikacije. Sa jedne
strane, ono povećava produktivnost. Sa druge strane ono doprinosi smanjenju
zaposlenosti, odnosno povećanju nezaposlenosti.
Prateća pojava ova dva mehanizma je dezorganizacija. Privrede koje tek
ulaze u proces tranzicije su organizovane drugačije od privreda koje se
u velikoj mjeri oslanjaju na tržište. Njihov ključni mehanizam alokacije
je centralni plan a ne tržište. Tranzicioni proces je razorio ovu organizaciju.
Posebno veze između subjekata koje nisu formirane spontano nego pod okriljem
plana. Kada je on ukinut sa njim su ukinute i prethodne poslovne veze
između firmi. To implicira vrlo krupnu sistemsku promjenu koja može da
se opiše i kao svojevrsni institucionalni vakuum. Do uspostavljanja novih
veza može se govoriti o dezorganizaciji, posebnom procesu. On objašnjava
gašenje mnoštva aktivnosti, što je i jedna od najvidljivijih manifestacija
tranzicije.
Gornje određenje tranzicije može da se interpretira i kao jedinstvo dvasimultana
procesa. Prvi je proces realokacije resursa iz državnog/društvemnog sektora
u efikasniji privatni sektor. I, drugi, koji pretpostavlja reorganizaciju
klasičnog javnog sektora. Zajednički imenitelj i jednog I drugog je privatizacija,
mada između restrukturiranja i privatizacije se ne može staviti znak jednakosti.
U ovom kontekstu, proces privatizacije se može uzeti kao ključna odrednica
i
pouzdana mjera napretka tranzicionog procesa.
Tranzicione aktivnosti
Tranzicija se može definisati i obuhvatnije preko ključnih elemenata ovog
procesa. To su: privatizacija državnih/društvenih preduzeća; restrukturiranje
velikih javnih preduzeća; zasnivanje tržišta roba usluga i faktora proizvodnje;
reforma društvenih ustanova; i reforma sistema socijalnog osiguranja.
Privatizacija
Pod privatizacijom se podrazumeva pretvaranje javnog vlasništva u privatno. U širem smislu kao privatizacija se tretira i proces eksternalizacije nekih djelatnosti tj. mogućnost da se neke djelatnosti, koje je ranije isključivo obavljao javni sektor, povjere i privatnom sektoru. U prvu kategoriju može da se ubroji prodaja stambenog fonda, i cjelovita ili samo djelimična prodaja državne imovine. U drugu kategoriju spada eksternalizacija nekih usluga koje je nekad obavljao isključivo javni sektor poput skupljanja smeća, gradskog prevoza i sl.. Ključni argument u prilog privatizacije je povećanje efikasnosti.
Restruktuiranje javnih servisa
Jedno od najvećih novina u doktrini regulacije poslednjih dvadeset godina
je bilo otkriće da javni servisi (public utilities) koji su tretirani
kao prirodni monopoli nisu monolitni; oni se sastoje od više dijelova
od kojih mnogi mogu i treba da se izlože
konkurenciji.
Javni servisi postoje na dva nivoa. Jedan je nacionalni/regionalni a drugi
je lokalni. U servise prvog nivoa, između ostalih, spadaju: elektroprivrede,
željeznice, avioprevoznici, telekomunikacije, naftna/gasna preduzeća.
U javne monopole lokalnog nivoa spadaju: vodovodi, kanalizacije, daljinsko
grijanje i dr. Restruktuiranje pretpostavlja poseban status samo za dijelove
koji predstavljaju prirodni
monopol i istovremeno uvođenje konkurencije u preostale delatnosti.
Zasnivanje tržišta roba/usluga i faktora proizvodnje. Svojevrsna tržišta
roba i usluga su postojala i prije tranzicije ali cjenovni mehanizam nije
imao ključnu ulogu u alokaciji resursa. Tranzicione promjene podrazumjevaju
suštinsku liberalizaciju cjena uz ukljanjanje prepreka ulaska i skidanje
spoljnotrgovinskih barijera. Liberalizovana tržišta, međutim, zahtjevaju
i odgovarajući institucionalni okvir. Kao imperativ se nameće stabilan
pravni sistem koji treba da obezbjedi zaštitu ugovora i svojine.
Zasnivanje tržišta faktora proizvodnje je delikatniji proces. Tu se misli
na tržišta rada I kapitala. Tržište rada je najdelikatnije jer se na njemu
najprije manifestuju efekti reformi: u vidu plata i nezaposlenosti. Zasnivanje
tržišta kapitala se samo djelimično oslanja na potojeće institucije. To
je zapravo proces ponovnog ustrojstva banaka i konstituisanja sasvim novih
finansijskih institucija. U novim okolnostima ulogu prikupljanja štednje
i njenog usmjerenja preuzima vrlo razgranat skup institucija tržišta novca
i kapitala. Ove institucije iziskuju kako regulaciju tako i permanentnu
superviziju kao preduslov sigurnosti koja je ključna odrednica ovog sektora.
Reforma društvenih ustanova
Među društvenim ustanovama najvažnija je reforma obrazovnog i zdravstvenog sistema. Cilj reformi nije samo njihova racionalizacija, odnosno unapređenje njihove efikasnosti, nego i njihovo usmjerenje ka stvarnim obrazovnim i zdravstvenim potrebama stanovništva.
Reforma sistema socijalnog osiguranja. Riječ je o sistemu koji obezbjeđuje
socijalnu sigurnost stanovništva. On uključuje sisteme invalidsko-penzionog,
zdravstvenog i osiguranja od nezaposlenosti. Tranzicija nameće racionalnost
i u ustrojstvu ovih sistema. Otud njihova
organizacija na principu osiguranja.
Sekvencioniranje promjena
Proces tranzicije implicira sveobuhvatnost tj. zahteva reformu skoro svih institucija. Pri tome, reforme ispoljavaju složenu međuzavisnost. Tipična je ona koja se manifestuje na način da jedna predstavlja preduslov iniciranja druge ili ključnu odrednicu uspjeha druge. Iskustvo upućuje i na pravilo da proces tranzicije zahteva i vremenski sinhronizovane aktivnosti koje se mogu programirati uspješno samo ako se poznaju dobro sve njihove implikacije. Drugim riječima, riječ je o kompleksnom poduhvatu koji implicira iniciranje, vođenje i kontrolu više procesa koji se moraju odvijati istovremeno ili u određenim međusobno uslovljenim sekvencama.
Sinhronizacija aktivnosti u vremenu međutim ne podrazumjeva postupnost koja se često identikuje sa djelimičnim pokretanjem procesa. Već se zna da tako shvaćena postupnost rezultuje crnim tržištima, paralelnim valutama, hiperinflacijom, spontanom privatizacijom i sl.
Ključnu ulogu u procesu tranzicije mora da ima privatizacija. Ona je,
naime, i preduslov i ključna odrednica konstituisanja kompletnog tržišta
- roba, usluga i faktora proizvodnje. Dosadašnja rješenja propisana kao
modeli svojinske transformacije ispoljila su ne samo manjkavosti
koje su svojstvene tako složenom poduhvatu, nego i slabosti koncepcijske
prirode. One se ogledaju kako u sporosti procesa privatizacije, tako i
u disfunkcionalnosti svojinskih režima koji su nastali.
Drugim riječima privatizacija je element koji određuje konzistenciju procesa
tranzicije.
LITERATURA
- Cerović B.,Ekonomika tranzicije, Ekonomski fakultet Beograd, 2003.
- Roland, G. , Transition economics: Politics, markets and firms, Cambridge, MA, itd.: Massachusetts Institute of Technology Press
- Družić, I. i Sirotković, J. (2002) Uvod u hrvatsko gospodarstvo, Politička kultura i Ekonomski fakultet Zagreb
preuzmi
seminarski rad u wordu » » »
Besplatni Seminarski Radovi