UPRAVLJANJE MEDICINSKIM OTPADOM

Problem upravljanja otpadom je, kao i u većini zemalja Istočne i Južne Evrope, povezan sa periodom povećane urbanizacije i industrijalizacije, koju nije pratila odgovarajuća politika zaštite životne sredine. U želji i nameri da se približimo standardima Evropske unije (EU), preduzimaju se aktivnosti uspostavljanjem: zakonodavno-pravnog okvira, ekonomskih instrumenata, hijerarhije upravljanja otpadom svih kategorija. Upravljanje otpadom ima za cilj zaštitu zdravlja ljudi i životne sredine uz finansijski isplativo rukovanje i odlaganje otpada. Upravljanje otpadom u Republici Srbiji je uređeno "Zakonom o upravljanju otpadom" (Sl. glasnik RS br. 36/2009), kao i određenim (trenutno važećim) podzakonskim aktima kojima se uređuju i propisuju mere zaštite životne sredine od štetnog dejstva otpada, uključujući i opasan otpad.

2. Otpad u zdravstvenim ustanovama

U zdravstvenim ustanovama nastaju različite vrste medicinskog infektivnog otpada i to:
• opasni medicinski otpad,
• neopasan (inertni) medicinski otpad i
• komunalni.

Neopasan medicinski otpad jeste otpad koji nije zagađen opasnim ili drugim materijama, a koji je po svom sastavu sličan komunalnom (kućnom) otpadu (reciklabilan, biorazgradiv i dr.). Neopasan farmaceutski otpad jeste otpad koji ne predstavlja opasnost u postupku upravljanja farmaceutskim otpadom;
U opasan medicinski otpad se ubrajaju:
(1) patoanatomski otpad jesu tkiva, organi, delovi tela, ljudski fetusi i kese sa krvlju;
(2) oštri predmeti jesu predmeti ili materijali koji mogu izazvati posekotine ili ubodne rane, bez obzira da li su bili u kontaktu sa pacijentom ili infektivnim materijalom;
(3) farmaceutski otpad jesu svi lekovi, uključujući i primarnu ambalažu, kao i sav pribor korišćen za primenu takvih proizvoda, koji se nalaze kod pravnog, odnosno fizičkog lica koje se bavi delatnošću zdravstvene zaštite ljudi, a koji su postali neupotrebljivi zbog isteka roka upotrebe, neispravnosti u pogledu njihovog propisanog kvaliteta, kontaminirane ambalaže, prolivanja, rasipanja, pripremljeni, pa neupotrebljeni, vraćeni od strane krajnjih korisnika, ili se ne mogu koristiti iz drugih razloga. Ovaj otpad može biti:
- potencijalno opasan farmaceutski otpad jeste otpad koji predstavlja rizik u slučaju kada se njime nepropisno upravlja i zahteva postupke propisane za upravljanje opasnim otpadom i
- opasan farmaceutski otpad jeste otpad od lekova i dezinficijenasa koji sadrže teške metale, kao i lekova čiji se sastav ne može utvrditi, a koji zbog svog sastava zahteva posebne postupke tretmana;
(4) citotoksični i citostatički otpad jeste opasan farmaceutski otpad, koji obuhvata citotoksične i citostatičke lekove koji su postali neupotrebljivi, otpad koji nastaje prilikom korišćenja, transporta i pripreme lekova sa citotoksičnim i citostatičkim efektom, uključujući primarnu ambalažu i sav pribor korišćen za pripremu i primenu takvih proizvoda. Citotoksični i citostatički lekovi su toksična jedinjenja koja imaju kancerogeni, mutageni i/ili teratogeni efekat;
(5) otpad zagađen krvlju i telesnim tečnostima jeste otpad koji je zagađen ljudskom krvlju, sekretima i drugim izlučevinama i koji zbog mogućeg prisustva patogenih mikroorganizama može biti potencijalno infektivni otpad (npr. zavoji, gipsevi, posteljina, odeća za jednokratnu upotrebu, špric bez igle, pelene);
(6) infektivni i visoko infektivni otpad (u daljem tekstu: infektivni otpad) jeste opasan otpad koji, zbog patogenosti i broja mikroorganizama, predstavlja rizik po zdravlje ljudi, kao što su: kulture i materijal iz laboratorija koji sadrži infektivne agense; oprema, materijal i pribor koji je bio u kontaktu s krvlju, derivatima krvi, ostalim telesnim tečnostima, izlučevinama od klinički potvrđenih inficiranih pacijenata, uključujući hirurške zahvate i obdukcije; otpad iz odeljenja za patologiju i izolaciju infektivnih pacijenata; otpad od dijalize, infuzije i sličnih zahvata, uključujući sav pribor i materijal za jednokratnu upotrebu; zarazni otpad koji je bio u dodiru sa inficiranim pacijentima, kao i visoko infektivan otpad iz medicinskih laboratorija;
(7) ostali opasan medicinski otpad jeste otpad iz objekata u kojima se obavlja zdravstvena zaštita i/ili sa drugih mesta u kojima se pružaju zdravstvene usluge, iz dijagnostike, eksperimentalnog rada, laboratorija, čišćenja, održavanja i dezinfekcije prostora i opreme (hemijski otpad, otpad sa visokim sadržajem teških metala i otpadne boce pod pritiskom):
(8) hemijski otpad jeste otpad u gasovitom, tečnom i čvrstom stanju koji ima opasne karakteristike, a naročito: toksičnost, korozivnost, zapaljivost, eksplozivnost, cito ili genotoksičnost i dr;
(9) otpad sa visokim sadržajem teških metala predstavlja podkategoriju hemijskog otpada sa visokotoksičnim svojstvima i zahteva poseban tretman (npr. ostaci amalgama iz stomatoloških ordinacija, razbijeni termometri i manometri koji sadrže živu, odbačene baterije sa kadmijumom i dr);
(10) otpadne boce pod pritiskom jesu otpad od pune ili prazne boce koji sadrže inertne gasove pod pritiskom pomešane sa antibioticima, dezinficijensima, insekticidima koji se primenjuju kao aerosoli, a koje pri izlaganju visokim temperaturama mogu da eksplodiraju;
Medicinski otpad je sav otpad nastao u zdravstvenim ustanovama i pri pružanju zdravstvenih usluga, bez obzira na njegov sastav, osobine i poreklo, tj. Heterogena mešavina klasičnog smeća, infektivnog, patološkog, farmaceutskog i laboratoriskog otpada, kao i dezinfekcienasa i ambalaže, a posebno radioaktivni i hemijski otpad.

Farmaceutski otpad je otpad nastao pri proizvodnji u farmaceutskim industrijama i on može biti opasan i neopasan. Takođe ovom vrstom otpada se smatra i farmaceutski proizvodi koji više nisu za upotrebu, bez obzira na razlog tome.
Patološki otpad se sastoji iz tkiva, organa, delova tela, ljudskih fetusa i životinjskih leševa, ekskreta (sputum, povraćeni sadržaj), kao i krvi i ostalih telesnih tečnosti.
Medicinski instrumenti uključuju: igle, špriceve, skalpele, testere i bilo koji drugi pribor koji može pruzrokovati posekotine ili ubode.
Farmaceutski otpad uključuje farmaceutske proizvode, lekove i hemikalije vraćene iz upotrebe, odbačene, sa isteklim rokom trajanja ili kontaminirane, ili proizvode koji treba da budu odbačeni jer više nisu potrebni.
Infektivni otpad sadrži infektivne agense dovoljnog stepena patogenosti (virulencije) i u dovoljnoj količini da izlaganje njima može dovesti do oboljenja. Ova kategorija uključuje kulture i infektivne agense koji potiču iz laboratorijskog rada, otpad iz hirurških sala i autopsija pacijenata sa infektivnim bolestima, otpad koji je bio u kontaktu sa inficiranim pacijentima koji su podvrgnuti hemodijalizi i sl.

Opasnim medicinskim otpadom podrazumevaju se svi otpaci i tečnom, čvrstom i gasovitom stanju, koji nastaju obavljanjem delatnosti u zdravstvenim ustanovama i sadrže materije, odnosno hemijske elemente i njihova jedinjenja, koja svojim osobinama i hemijskim reakcijama ugrožavaju životnu sredinu, život i zdravlje ljudi. To je: radioaktivni, nuklearni otpad. Podela otpada može se izvršiti i na osnovu sastava, a to je i fermentabilni (organski) i inertni (neorganski). Fermentabilni otpad (organski) se brzo raspada, a to su otpaci od hrane, uginule životinje i sl. Inertni (neorganski) otpad koji se razlaže veoma sporo, kao što su keramika, staklo, plastika i dr.

Tabela 1. Preživljavanje nekih patogenih klica u odnosu na vrstu otpadaka

Klasifikacija medicinskog otpada u EU određena je katalogom otpada (EU direktiva 75/442 EEC) na sledeći način:
18 00 00 – Otpad iz sektora zdravstvene zaštite ljudi i životinja, odnosno istraživanja iz pomenutih oblasti (isključujući otpad iz kuhinja i restorana koji ne potiče od neposredne zdravstvene zaštite);
18 01 00 – Otpad iz porodilišta, dijagnostike, tretmana ili prevencije bolesti ljudi;
18 01 01 – Oštri instrumenti;
18 01 02 – Delovi tela i organi uključujući i vrećice sa krvlju i konzervanse za krv;
18 01 03 – Ostali otpad čije sakupljanje i odlaganje podleže posebnim zahtevima zbog sprečavanja infekcije;
18 01 04 – Otpad čije sakupljanje i odlaganje ne podleže posebnim zahtevima zbog sprečavanja infekcije ( zavoji, gipsevi, posteljina, odeća koja se baca, pelene);
18 01 05 – Odbačene hemikalije i lekovi;
18 02 00 – Otpad iz istraživanja, dijagnostike, tretmana ili prevencije bolesti životinja;
18 02 01 – Oštri instrumenti;
18 02 02 - Ostali otpad čije sakupljanje i odlaganje podleže posebnim zahtevima zbog sprečavanja infekcije;
18 02 03 – Ostali otpad čije odlaganje ne podleže posebnim zahtevima zbog sprečavanja infekcije;
18 02 04 – Odbačene hemikalije.

3. Upravljanje medicinskim otpadom

Upravljanje medicinskim otpadom podrazumeva sledećih pet kategorija za stvoreni medicinski otpad, a to su:
• Grupa A – ljudsko tkivo koje se može identifikovati, krv, životinjski leževi i tkivo iz veterinarskih centara, bolnica ili laboratorija; zaprljani hirurški zavoji, brisevi i ostali sličan zaprljani otpad; ostali otpadni materijali, (od zaraznih bolesti, isključujući one iz grupa B – E);
• Grupa B – Odbačene igle od inekcija, ampule, slomljeno staklo ili bilo koji drugi
zagađeni oštri instrumenti ili predmeti koji se bacaju;
• Grupa C – Mikrobiološke kulture i potencijalno infektivan otpad iz laboratorija za patologiju i drugih laboratorija zdravstvene zaštite ili istraživanja;
• Grupa D – Lekovi ili drugi farmaceutski proizvodi;
• Grupa E – Predmeti koji su iskorišteni za bacanje urina, fecesa ili drugih telesnih sekreta ili ekskreta koji ne spadaju u grupu A; ovo uključuje uloške za inkontinenciju, stoma vrećice i posude za urin, tamo gde se proceni da ne postoji rizik od infekcije, vrste otpada iz grupe E koje nisu obuhvaćene definicijom medicinskog otpada.

Upravljanje medicinskim otpadom je skup mera koje obuhvataju sakupljanje, razvrstavanje, pakovanje, obeležavanje, skladištenje, transport, tretman ili bezbedno odlaganje medicinskog otpada. Na mestu nastanka otpada obezbeđuje se kada je to moguće smanjenje količine i/ili opasnih karakteristika medicinskog otpada, kao i ponovno iskorišćenje otpada. Medicinski otpad predstavlja rizik u slučajevima:
- pacijenti i osoblje u medicinskim ustanovama,
- osoblje zaposleno na održavanju (perionice, incineratori, spaljivanje),
- pacijenti i osoblje koje je uključeno u kućnu negu, ili primarnu negu, kao što je kućna dijaliza.
Veoma je značajano pravilano postupanje sa otpadom, jer on u mnogome utiče na zdravlje ljudi, životnu sredinu, radnu sredinu i ekosistem. Konačno uklanjanje medicinskog otpada se obavlja: nasipanjem, spaljivanjem i fermentacijom. Nadležna ustanova koja se bavi prikupljanjem, odvoženjem, i odlaganjem komunalnog otpada je
obićno javno komunalno preduzeće (JKP) grada. Prikupljanje se vrši namenskim vozilima, a frekvencija pražnjenja je obično tri puta sedmično. Konačna dispozicija je sanitarna deponija, koja se na propisan način uređuje i isto tako održava.
Međutim, ona je postala privremeno rešenje jer se Otpad nastao obavljanjem kućne nege i ostalih sličnih aktivnosti u kojima nastaje medicinski otpad, preuzima se i njegov tretman ili bezbedno odlaganje obezbeđuje se o trošku proizvođača medicinskog otpada, u skladu sa propisima kojima se uređuje upravljanje otpadom.

4. Zbrinjavanje otpada u zdravstvenim ustanovama

Medicinski otpad- vrsta ovog otpada koje se stvaraju u Opštoj bolnici grada su: infektivni, farmaceutski, upotrebljeni oštri instrumenti, patoanatomski, radiološki i hemijski otpad. Vrste infektivnog otpada koji nastaje u odeljenskim službama posle obavljenih medicinsko-tehničkih radnji su: brizgalice, igle, boce i sistemi od infuzija, ampule, zavojni materijal, vate, gaze, upotrebljeni urinarni kateteri i sl. Na mestu nastanka medicinski otpad se odlaže u namenske posude-kante.

4.1. Sakupljanje i razvrstavanje medicinskog otpada na mestu nastanka

Medicinski otpad sakuplja se na mestu nastanka, razvrstava se opasan od neopasnog otpada, odnosno različite vrste opasnog medicinskog otpada i odlaže se u odgovarajuću ambalažu prilagođenu njegovim svojstvima, količini, načinu privremenog odlaganja, prevoza i tretmana.
Opasan medicinski otpad klasifikuje se prema poreklu, karakteristikama i sastavu koje ga čine opasnim.
Neopasan medicinski otpad koji je već izmešan sa opasnim medicinskim otpadom smatra opasnim medicinskim otpadom.
Ako se opasan medicinski otpad sastoji od više vrsta otpada njegova klasifikacija se vrši na osnovu najzastupljenije komponente, u skladu sa posebnim propisom.
Na mestu razvrstavanja opasnog medicinskog otpada postavljaju se pismena uputstva za osoblje koje sakuplja i razvrstava taj otpad.
Infektivni otpad, kao i citotoksični i citostatički otpad se sakuplja i prevozi na način koji sprečava direktan kontakt sa osobljem koje rukuje otpadom, pri čemu u skladištu i tokom isporuke nije dozvoljeno njegovo prepakivanje.
Oštri predmeti se sakupljaju odvojeno od ostalog medicinskog otpada.
Pri upravljanju oštrim predmetima preduzimaju se mere prevencije od povreda i infekcija do kojih može doći u toku rukovanja ovim predmetima i sa njima se postupa kao sa infektivnim otpadom ili kao sa citotoksičnim otpadom.
Neupotrebljive lekove građani vraćaju apotekama sa liste apoteka koje su dužne da preuzimaju neupotrebljive lekove od građana (čl.6. Pravilnik o upravljanju medicinskim otpadom Sl. glasnik RS", br. 78/2010).
Razvrstani medicinski otpad pakuje se u kese ili kontejnere odgovarajuće boje, na njih se stavljaju nalepnice sa propisanih dimenzija,simbola kao i potrebnim podacima (prilog).

4.2. Tretman medicinskog otpada

Na tržištu postoji čitav spektar različitih tehologija za neutralizaciju medicinskog infektivnog otpada: insineracija je značajan i korsitan način smanjenja otpada do 90% i
predstavlja jedan od tehnički najrazvijenijih opcija upravljanjem otpadom. Međutim, kapitalni i operativni troškovi za moderan insinerator, koji radi u skladu sa emisionim ograničenjima, su visoki, i ukuoliko nije razvijen sistem za iskorišćenje energije, ekonomski nije isplativ. Pored toga, zbog emisije gasova koji se oslobađaju insineracijom, uticaj na kvalitet vazduha je značajan što dodatno povećava troškove.
Druga metoda za tretman medicinskog infektivnog otpada koju preporučuje Svetska zdravstvena organizacija zasniva se na sterilizaciji vodenom parom pomoću autoklava na 137 ºC . Razlozi za to su višestruki. Kao prvo, radi se o veoma jednostavnoj tehnologiji koja omogućava dobar sistem kontrole fizičkih i bioloških parametara; to je “čista” metoda koja koristi isključivo vodu, vodenu paru kao resurs; nema upotrebe hemikalija tako da se ne stvara toksični otpad; ne zagađuje životnu sredinu.
Integralni sistem za upravljanje (sakupljanje, transport, tretman i deponovanje) medicinskog otpada treba da obezbedi:
• sigurno i jednostavno sakupljanje medicinskog infektivnog otpada na mestu gde je najbliže moguće mestu njegovog stvaranja,
• bezbedan transport sakupljenog infektivnog otpada do postrojenja gde će biti neutralisano,
• specijalno vozilo koje je namenjeno za transport medicinskog infektivnog otpada,
• savremeno opremljeno postojenje prema evropskim standardima za deaktivaciju/neutralizaciju odnosno sterilizaciju na 137 ºC koje pretvara infektivan otpad u neinfektivan otpad koji potom može da se odloži na deponiji za komunalni otpad,
• opremu za smanjivanje zapremine tretiranog otpada u cilju smanjenja troškova transporta.

Određivanje optimalne tehnologije neutralizacije medicinskog infektivnog otpada na lokalnom ili regionalnom nivou ili pak državnom zavisi od niza uticajnih faktora. Prioritetni faktor jeste vrsta (sastav) otpada, raspoloživi prostor, udaljenost između zdravstvenih ustanova i mogućnost transporta, zakonska regulativa, javno mnjenje i konačno troškovi neutralizacije. Prikupljanje čvrstog komunalnog i medicinskog otpada sem upotrebljenih medicinskih instrumenata u radnim prostorijama vrši se u namenskim posudama zapremine 15 l, koje su obeležene natpisom: komunalni i medicinski otpad. U operacionim salama i salama za hemodijalizu namenske posude za medicinski otpad su zapremine 60 l. Sve posude za prikupljanje medicinskog otpada otvaraju se pritiskom na papučicu i obložene su PVC vrećom. Otpad kućnog tipa, staklena i plastična ambalaža korišćena u medicinske svrhe (boce od infuzionih rastvora, ampuliranih lekova, papirni ostaci u kojima su pakovani špricevi i igle, ostaci hrane, ambalaža od hrane i pića) se prikuplja u namenskim posudama za komunalni otpad. Špricevi, igle, testere, infuzioni sistemi, skalpeli... se odmah posle upotrebe odlažu u specijalne kartonske kontejnere žute boje, koji su sa unutrašnje strane plastificirani kako bi se sprečilo eventualno curenje sadržaja. Postavljeni su u svim previjalištima, intervencijama tj. na svim mestima gde se javlja ova vrsta otpada. Sanitarni tehničar odseka sanitarne kontrole prema unapred utvrđenom planu redovno dostavlja kutije svim službama. Zavojni materijali (vate, gaze, komprese), otpad sa hemodijalize, amputirani delovi ljudskog tela, tkiva i organi se prikupljaju u namenskim posudama za medicinski otpad. Sav materijal natopljen telesnim tečnostima bolesnika smatra se potencijalno infektivnim.
Tečni otpad kao što je krv, tečne podloge... se iz svih posuda presipa u odgovarajuću veću, u kojoj se dezinfikuje i zatim steriliše u autoklavu. Čvrsti otpad u PVC posudama (fecesi, brisevi) se prikuplja u namenske posude za medicinski otpad. Čvrsti otpad u staklenom posuđu se dezinfikuje zatim steriliše u autoklavu i na kraju prikuplja u namenske posude za medicinski otpad. Lekovi i hemikalije sa proteklim rokom trajanja se ne uništavaju. Sa bolničkih odeljenja se prikupljaju i čuvaju u odgovarajućem podrumskom prostoru koji je zaštićen od vlage i svetlosti. Prostor je zaključan i pristup imaju samo ovlašćena lica. Boce pod pritiskom najčešće sadrže inertan gas i aerosole, koji mogu eksplodirati prilikom sagorevanja ili slučajnog probijanja. S toga se prikupljaju u namenskim posudama za komunalni otpad.
Četiri osnovna procesa se koriste u tretmanu medicinskog infektivnog otpada: termički, hemijski, radioaktivni i biološki. Termički procesi se zasnivaju na uništavanju patogenih klica toplotom (mikro organizama koji prouzrokuju bolesti). Niskotemperaturni procesi se odvijaju uz prisustvo pare. Hemijski procesi obuhvataju dezinfekciju patogenih klica hemijskim reakcijama. Procesi radijacije uključuju jonizirajuću radijaciju koja uništava mikroorganizme razlaganjem organskih materija. Mehanički procesi, kao što su: drobljenje, mešanje ili kompaktiranje, koriste se kao dodatni procesi koji povišavaju temperaturu, pospešuju razlaganje, ili smanjuju obim tretiranog otpada.

Literatura

1. PRAVILNIK O UPRAVLJANJU MEDICINSKIM OTPADOM ("Sl. glasnik RS", br. 78/2010)
2. http://www.cqm.rs/2008/pdf/3/22.pdf, Arhitektura i eko dizajn u upravljanju medicinskim otpadom, Prof. dr Rade Biočanin, Božana Sovilj, Ivana Dimitrijević

 preuzmi seminarski rad u wordu » » »

Besplatni Seminarski Radovi

SEMINARSKI RAD