Opasan otpad i kategorizacija

1. Zavisno o svojstvima otpada, otpad se može podeliti na opasni, neopasni i inertni otpad.

- Opasni otpad je svaki otpad koji sadrži stvari koje imaju neko od sledećih svojstava: eksplozivnost, reaktivnost, zapaljivost, nadražljivost, štetnost, toksičnost, infektivnost, kancerogenost, svojstvo oksidovanja, svojstvo nagrizanja i svojstvo otpuštanja otrovnih plinova hemijskom reakcijom ili biološkom razgradnjom
Komunalni, industrijski, ambalažni, građevni, električki i elektronski otpad i otpadna vozila svrstavaju se u opasni otpad, ako imaju neko od svojstava opasnog otpada.
- Neopasni otpad je onaj koji je po sastavu i svojstvima određen kao neopasni, odnosno koji nema svojstva opasnog otpada pa time nije ni štetan po okolinu i zdravlje ljudi.
- Inertni otpad je koji ne ugrožava okolinu jer ne sadrži ili sadrži u vrlo malim količinama stvari koje su opasne za okolinu. Ne otapa se, ne stvara stvari opasne za okolinu i zdravlje ljudi.

2. Po mestu nastanka razlikuju se, prema najnovijim klasifikacijama, tri vrste otpada:

- komunalni otpad je otpad koji nastaje u kućama te u proizvodnim i uslužnim delatnostima a po svojstvima je sličan onom nastalom u kućama. Ovaj otpad nastaje svakodnevno kroz dnevne delatnosti, pa je i postupanje s ovim otpadom najveći problem.
- proizvodni otpad je otpad koji nastaje u proizvodnom procesu u industriji, ili srodnim delatnostima npr. građevinarstvu, rudarstvu, poljoprivredi, hemijskoj industriji itd.
- posebna kategorija otpadu u koju spadaju one vrste otpada čije upravljanje je propisano posebnim pravilnicima i propisima. U tu kategoriju ulazi ambalažni otpad, otpadni električni i elektronski uređaji i oprema, vozila kojima je istekao viek trajanja, otpadne gume, infektivni otpad iz zdravstvenih ustanova, otpadna ulja, mulj iz uređaja za pročišćavanje otpadnih voda, itd.

Prvi i jedan od najvažnijih ciljeva postupanja s otpadom je izbegavanje i smanjivanje nastajanja otpada i smanjivanje opasnih svojstava otpada čiji se nastanak ne može sprečiti.

2. Nastajanje otpada

Otpad nastaje kada dođe do toga da nam razni proizvodi ili materijali nisu više potrebni ili ne predstavljaju nikakvu vrednost pa ih odbacujemo ili odlažemo.

Kako je već u uvodu navedeno otpad se prema mestu nastajanja deli na tri vrste:
1. komunalni otpad,
2. proizvodni otpad,
3. posebne kategorije otpada.

2.1. Komunalni otpad

Komunalni otpad je otpad iz kuća, otpad koji nastaje čišćenjem javnih površina i otpad koji je po svojstvima i sastavu sličan otpadu iz kućanstva, a koji nastaje u privredi, ustanovama i uslužnim delatnostima. S obzirom da ovaj otpad najviše nastaje tokom naših svakodnevnih aktivnosti to je i rešavanje odnosno postupanje s komunalnim otpadom jedan od najvećih problema jedinica lokalne samouprave. To podrazumeva uređivanje deponija otpada i sanaciju postojećih deponija.Sastav komunalnog otpada se menja zavisno od sredini u kojoj nastaje a zavisi od mnogih činjenica kao što su: tip naselja u kojem otpad nastaje, životni standard, stepen svesti stanovništva o potrebi selektovanja otpada i stvaranju što manjih količina otpada.
Količina komunalnoga otpada trajno raste. Procene pokazuju da svaki stanovnik RS stvori oko 295 kg otpada u godini dana, odnosno 0,81 kg dnevno. U porastu je udeo stanovništva obuhvaćen organizovanim skupljanjem komunalnoga otpada. Količina odvojeno skupljenih vrsta iz komunalnoga otpada je u padu. Naknada usluge odvoza otpada se tek počinje obračunavati prema količini nastaloga otpada a ne stambenoj površini kao što je bilo do sada. Gotovo sva količina skupljenoga komunalnog otpada odlaže se na deponiju.
Početna tačka svakog programa prevencije stvaranja otpada i strategije za ponovno korišćnje resursa mora biti precizna analiza otpada koji se priprema za odlaganje. Tek tada se može odrediti koje prioritetne korake treba poduzeti.

TABELA 1. Prikaz prosečnoga godišnjeg sastava komunalnog otpada

Tabela prikazuje analizu sastava komunalnog otpada. Iz tabele možemo zaključiti da je prioritet odvojeno prikupljanje kuhinjskog i bio otpada te papira i kartona. Ako bi se samo ove dve kategorije odvojeno prikupljale 60% otpada se ne bi trebalo odlagati na deponiji. To se ne postiže preko noći ali nam pokazuje u kojem smeru trebamo ići.

2.2. Proizvodni otpad

Proizvodni otpad je otpad koji nastaje u proizvodnom procesu u industriji i drugim procesima, a po svojstvima se razlikuje od komunalnog otpada. Proizvodni otpad može po svojstvima biti opasni i neopasni. U proizvodni otpad ulazi građevinski i otpad od rušenja, proizvodni rudarski otpad, poljoprivredni otpad, šumarsko-drvni otpad, otpad iz naftne industrije, otpad iz tekstilne i kožarske industrije, otpad iz neorganskih i organskih hemijskih procesa, otpadna ulja, otpad iz metalne industrije, opasni otpad itd.

Na grafikonu 1. prikazan je prijavljeni neopasni proizvodni otpad po grupama delatnosti. Iz grafikona je vidljivo da najviše otpada dolazi iz proizvođačkih delatnosti.

A: Poljoprivreda, lov i šumarstvo
B: Ribarstvo
C: Rudarstvo i vađenje rude
D: Prerađivačka industrija
E: Snabdevanjem el. energijom, plinom i vodom
F: Građevinarstvo
G: Trgovina na veliko i malo; popravka motornih vozila i motocikla te predmeta za ličnu upotrebu i kućanstvo
H: Hoteli i restorani
I: Promet, skladištenje i veze
J: Finansijsko posredovanje
K. Poslovanje nekretninama, iznajmljivanje i poslovne usluge
M: Obrazovanje
N: Zdravstvena zaštita i socijalna zaštita
O: Ostale društvene, socijalne i lične uslužne delatnosti

Prema dostupnim podacima za 2010.god u Srbiji je prijavljeno ukupno 1,51 miliardi tona neopasnog proizvodnog otpada od čega 61,14% otpada na prerađivačku delatnost.

Za istu godinu prijavljeno je 42.419t opasnog proizvodnog otpada.

Najveći udeo u ukupno proizvedenoj količini zauzimaju otpadna ulja (11257 t), otpad od prerade prirodnog plina i obrade uglja (8401 t) te otpad od prerade drveta i proizvodnje papira i kartona (5099 t).

2.3. Posebne kategorije otpada

Pod posebnom kategorijom otpada smatra se otpad za koji se upravljanjem propisuje posebnim propisi iz Zakona o otpadu. Drugim rečima to su one vrste otpada za čije upravljanje postoji poseban pravilnik o postupanju s istim. Tu ubrajamo:
a) ambalažni otpad,
b) otpadna motorna ulja,
c) otpadne gume,
d) električni i elektronski otpad,
e) muljevi sa uređaja za pročišćavanje otpadnih voda,
f) otpadne baterije i akumulatori,
g) medicinski otpad
h) postojani organski zagađivači

a) Ambalaža predstavlja sve proizvode bez obzira na prirodu materijala od koga su izrađeni ili su korišćeni za skladištenje, čuvanje, rukovanje, isporuku i predstavljanje robe, od sirovina do gotovih proizvoda, od proizvođača do korisnika ili potrošača, a može biti:

- prodajna ili primarna ambalaža - najmanja ambalažna jedinica u kojoj se proizvod prodaje konačnom kupcu;
- grupna ili sekundarna ambalaža - ambalažna jedinica koja sadrži više proizvoda u primarnoj ambalaži tako da je proizvod pristupačan kupcu u grupi, a može se izdvojiti i uzeti pojedinačno;
- transportna ili tercijarna ambalaža - zaštitna ambalaža koja omogućuje prevoz, pretovar i rukovanje određenom količinom proizvoda pakovanog samo u prodajnoj ili i u prodajnoj i grupnoj ambalaži, u ovu vrstu ambalaže ne spadaju kontejneri za drumski, železnički, prekomorski i vazdušni prevoz robe. Ambalaža su i nepovratni predmeti upotrebljeni za namenu iz prvog stava ovoga članka i pomoćna sredstva za pakovanje koja služe za povezivanje robe, pakovanje, nepropusno zatvaranje, pripremu za otpremu i označavanje robe.
Ambalažni materijal je svaki materijal od koga se proizvodi ambalaža kao što su: staklo, plastika, papir, karton, drvo, metal, višeslojni mešani materijali i drugi materijali.

b) Novi pravilnik o upravljanju otpadnim uljima deli otpadna ulja na otpadno mazivo i otpadno jestivo ulje.
Potrošnja mazivih i jestivih ulja u stalnom je porastu. U ovom trenutku procenjene količine svežih ulja koje se stavljaju na tržište u RS su 35.000 t/god mazivih ulja i 50.000 t/god jestivih ulja. Nakon upotrebe, ta ulja postaju otpadna ulja. Skupljena otpadna ulja mogu se:
- upotrebiti na način da se dobiju novi proizvodi ili da se procesom pročišćavanja omogući njihova ponovna upotreba ili
- termički upotreba na način da se koriste kao goriva.
Otpadna maziva ulja koja nisu upotrebljena ili zbrinuta na propisani način predstavljaju opasan otpad.

c) Otpadna guma je guma ličnih automobila, autobusa, teretnih automobila, radnih mašina, radnih vozila i traktora, aviona i drugih letilica, te slični odgovarajući proizvod koje vlasnik radi oštećenja, istrošenosti, isteka roka trajanja ili drugih uzroka ne može ili ne želi upotrebljavati te je zbog toga odbacuje ili namerava odbaciti. Otpadne gume su neopasan otpad.

d) Prema Pravilniku o upravljanju otpadnim električnim i elektronskim uređajima i opremom, električki i elektronski (EE) otpad je:

a) otpadna električna i elektronička oprema koja uključuje sklopove i sastavne delove koji nastaju u privredi (industriji, obrtu i slično);
b) otpadna električna i elektronička oprema nastala u kućanstvima ili u proizvodnim i /ili uslužnim delatnostima kad je po vrsti i količini slična EE otpadu iz kućanstva.
Procenjene količine nove električne i elektroničke opreme i uređaja koji se stavljaju na tržište je od 55.000 do 60.000 t/god.

e) Prema zakonu o vodama gradovi i opštine dužni su sakupiti i prečistiti komunalne otpadne vode pre njihovog ispuštanja u prirodni prijemnik u skladu s odredbama ovoga ili drugoga zakona. Isti zakon propisuje da je obrada mulja koji nastaje u procesu obrade otpadnih voda tretira kao opasan otpad. Mulj nastao prečišćavanjem otpadnih voda preporučeni postupci obrade su biološka i termička obrada.

f) Novi Pravilnik o upravljanju otpadnim baterijama i akumulatorima definiše otpadnu bateriju ili akumulator kao bateriju ili akumulator koji se ne mogu ponovno koristiti i namijenjeni su obradi i/ili recikliranju. Većina otpadnih baterija i akumulatora klasifikuje se kao opasni otpad (olovne baterije, nikal-kadmij baterije, baterije sa živom, odvojeno skupljani elektroliti iz baterija i akumulatora).
Pravilnikom je uspostavljen sastav sakupljanja, obrade i recikliranja, te kontrolisane upotrebe i/ili zbrinjavanja ostataka nakon obrade i recikliranja otpadnih baterija i akumulatora bez obzira na njihov oblik, volumen, masu i materijale od kojih su izrađeni. Potrošnja baterija i akumulatora u stalnom je porastu. Procijenjena količina otpadnih baterija i akumulatora u 2005. je 8 500 t/god (sakupljeno i izvezeno). Procenjena količina novih akumulatora i baterija koje se stavljaju na tržište je 11.000 t/god

g) Prema Pravilniku o upravljanju medicinskim otpadom, opasan medicinski otpad, s obzirom na opasna svojstava definisana posebnim propisom, deli se na:
- infektivni,
- hemijski otpad koji sadrži opasne stvari,
- oštri predmeti,
- citotoksici i citostatici,
- amalgamski otpad iz stomatološke zaštite i
- drugi opasan otpad - svaki otpad za koji se pretpostavlja da ima neko opasno svojstvo.

Zdravstvene ustanove infektivni otpad zbrinjavaju na sledeći način:

- termičkom obradom u vlastitim postrojenjima za termičku obradu,
- samostalnom obradom - sterilizacijom i zatim odlaganjem na komunalnu deponiju ili
- predajom ovlašćenim osobama koje poseduju uređaje za obradu -sterilizaciju infektivnog otpada. Procenjene količine medicinskog otpada u RS u ovom trenutku su oko 19.500 t/god, a procenjuje se da je od toga 2.700 t/god opasni medicinski otpad

h) Postojani organski zagađivači - Nusproizvodi životinjskog porekla nastaju u klanicama, u objektima za preradu mesa, riba, jaja, mleka, creva, u hladnjačama, skladištima, tovilištima jednodnevnih pilića, na pijacama, u prodavnicama mesa, ribarnicama, ugostiteljstvu i drugim objektima javne ishrane, u objektima za uzgoj i držanje životinja, u zoološkim vrtovima, lovačkom udruženju, lučkim terminalima, graničnim prelazima, u prevozu životinja i proizvoda i na drugim mestima na kojima se životinje čuvaju i uzgajaju, te na mestima gde se proizvode namirnice životinjskog porekla.

3. Upravljanje otpadom

Upravljanje otpadom je skup aktivnosti, odluka i mera usmeren ka postizanju sprečavanja nastanka otpada, smanjivanju količine nastalog otpada kao i smanjenju ukupnog delovanja otpada na okolinu. Upravljanje otpadom obavezno se mora sprovoditi na način da se u opasnost ne dovede ljudsko zdravlje.
Upravljanje otpada se mora sprovoditi na način da nema:
- opasnosti po ljudsko zdravlje,
- opasnosti za biljni i životinjski svet,
- zagađenja okoline: voda, mora, zemlje, vazduha, iznad propisanih graničnih vrednosti,
- nekontrolisanog odlaganja i spaljivanja,
- nastajanja eksplozije ili požara,
- stvaranja buke i neugodnih mirisa,
- pojavljivanja i razmnožavanja štetnih životinja i biljaka te razvoja patogenih organizama,
- narušavanja javnog reda i mira.

Zbog razlike u kvaliteti pojedinih postupaka obrade otpada, strogi hijerarhijski redosled zbrinjavanja otpada definišu evropske direktive i evropski zakon o otpadu na način:
1. prevencija nastajanja otpada,
2. ponovna upotreba,
3. reciklaža i obnavljanje (mehanička, biološka, energijska, fizičko hemijska)
4. odlaganja ostatka otpada,

3.1. Prevencija nastajanja otpada

Prevencija stvaranja otpada verovatno je najvažnija karika u pravilnom upravljanju otpadom, no često je ta karika najzapostavljenija u hijerarhiji. U ovom početnom stepenu hijerarhije upravljanja otpadom potrebno je smanjiti količinu nastalog otpada i njegovu toksičnost. Prevencija nastanka otpada započinje od samih karakteristika proizvoda koje kupujemo. U kratkom roku treba se odreći proizvoda napravljenih ili upakovanih u toksične i nereciklirajuće materijale, te proizvoda koji sadrže ostale opasne stvari. Svi materijali koje koristimo trebali bi biti sastavljeni od reciklirajućih materijala. Proizvođač treba biti odgovoran za svoj proizvod, dok stanovnici moraju biti svesni da postoji izbor jer oni sami mogu odlučiti koliko otpada mogu proizvesti odnosno ne proizvesti. Vlasti mogu poduzeti sledeće korake da poprave postojeću situaciju:
- Informisati lokalno stanovništvo o opasnostima pojedinih materijala te o mogućnosti nabavke alternativa za te materijale.
- Vršiti pritisak i zagovarati na nacionalnom nivou da se povećaju porezi i izdaci na korištenje nereciklirajućih materijala (gde postoji alternativa), te zagovarati "odgovornost proizvođača".
- Koristiti proizvode načinjene od netoksičnih, recikliranih materijala u vlastitom poslovanju koliko god je to moguće.
- Delovati na privredne subjekte s ciljem primena mera za smanjivanje nastajanja otpada.
- Izbegavati kupovinu dvostruko pakovanih proizvoda.

Na nacionalnoj nivou takođe treba prepoznati proizvođače odgovorne za proizvode koji nemaju budućnost u reciklažnom krugu. Lokalne vlasti mogu zabraniti upotrebu određenih vrsta proizvoda koji se ne mogu pravilno obnoviti, popraviti, reciklirati ili kompresovati. Na primer, više je svetskih gradova zabranilo upotrebu plastičnih kesa ili nametnulo poreze za svaku izdanu kesu. Rezultati su ovakvih poteza i više nego dobri.

3.2. Ponovna upotreba

Ponovna upotreba znači postupak kojim se otpad ponovo koristi za istu svrhu za koju je originalno i napravljen. Ponovna upotreba je nekada bila uobičajena za ambalaže za pića i platnene kese za hleb, mreže i gajbe. Jedna staklena boca može se ponovo puniti više od 30 puta i time zameniti 30 komada po okolinu skupe plastične ambalaže. Građani i trgovci moraju postati svesni učinka svojih potrošačkih navika za naredne generacije i njihove probleme s količinom novonastalog otpada.
Edukativne kampanje kao što su na primer prikazivanje koristi korišćenja povratne ambalaže, redukovanje korišćenja plastičnih kesa za kupovinu te redukovanje korišćenja baterija, mogu stimulisati interes građana za problem otpada.

3.3. Reciklaža i upotreba

Recikliranje i upotreba otpada je treći stepen (nakon prevencije i ponovne upotrebe) u hijerarhiji upravljanja otpadom.

3.3.1. Reciklaža

Recikliranje je postupak kojim se omogućuje ponovna upotreba otpada u proizvodnom procesu.
Obuhvaća preradu već korištenih materijala u nove proizvode pa se na taj način potencijalno korisni materijali ne bacaju već se koriste u novoj proizvodnji. Na taj način se smanjuje korištenje novih sirovina, energije, zagađenje vazduha i vode.
Reciklirati se mogu mnoge vrste materijala kao što su staklo, papir, metal, plastika, tekstil, elektronski i elektronski otpad itd. Postupak reciklaže koji se primenjuje i na biorazgradivi otpad kao što je hrana i baštenski otpad naziva se kompostiranje
Recikliranje i kompostiranje su važni postupci u upravljanju otpadom ali treba paziti da posticaji za recikliranje ne deluju negativno na prva dva stepena hijerarhije - prevenciju stvaranja otpada i njegovu ponovnu upotrebu.

Za uspešnu strategiju recikliranja važna su dva elementa:
a) Sakupljanje i razdvajanje otpada već u domaćinstvima odnosno na mestu nastanka.
Prikupljanje otpada već od domaćinstava, odnosno mesta nastanka, jedna je od najuspješnijih strategija za smanjenje količine otpada. Njena uspešnost ogleda se u postizanju veće količine odvojeno prikupljenih glavnih grupa komunalnog otpada u domaćinstvu. Stoga je važno uvesti sistem odvajanja reciklirajućeg i biorazgradivog otpada od ostalog otpada.
b) Davanje velike važnosti edukaciji i participaciji javnosti.

3.3.2. Obnavljanje

Obnavljanje otpada je svaki postupak ponovne obrade otpada kojim se postiže njegovo korištenje u materijalne ili energetske svrhe. Pod postupke ponovne upotrebe otpada možemo smatrati sledeće postupke:
- korištenje otpada kao gorivo ili upotreba nekog drugog načina za proizvodnju energije,
- obnavljanje - regenerisanje otpada,
- recikliranje - obnavljanje organskih stvari koje se ne koriste kao otpad uključujući kompostiranje i ostale procese biološke obrade otpada,
- recikliranje - obnavljanje metala i metalnih spojeva
- recikliranje - obnavljanje drugih neorganskih materijala
- regeneracija kiselina i soli,
- ponovna prerada iskorištene nafte ili drugi načini ponovne upotrebe nafte,
- obrada zemljišta korisnog za poljoprivredu ili ekološka poboljšanja,
- upotreba sastojaka koji se koriste za suzbijanje zagađenja,
- upotreba otpadnog materijala iz gore navedenih postupaka
- razmena otpada radi podvrgavanja gore navedenim postupcima,
- skladištenje otpada za gore navedene postupke.

Biorazgradivi kuhinjski i baštenski otpad predstavljaju visoko iskoristivi deo komunalnog otpada, a njihovo recikliranje najvažnija je karika svake dobre strategije upravljanja otpadom, gde se organski ostaci odvajaju od ostalog otpada na mestu nastanka. Izdvajanje organskog otpada iz smeća značajno povećava procenat otpada koji ne završava na deponiji, što je i cilj.

Sistemi kompostiranja u vertikalnim komorama
Vertikalne kompostne jedinice izuzetno su pogodne za kompostiranje biorazgradivog otpada u urbanim sredinama. Te jedinice mogu kompostirati veliki spektar organskih materijala poput takozvanog zelenog otpada, ostatke hrane, papir te mulja iz kanalizacije. Jedna takva jedinica može obraditi do 1500 tona otpada godišnje, na površini od 11 kvadratnih metara. Proces koji se odvija u kompostnim jedinicama dizajnirali su mikrobiolozi koji su uspešno rešili problem eliminisanja neugodnih mirisa koje organski otpad proizvodi prilikom kompostiranja. Specijalno dizajnirane komore su takođe nepropusne i neprobojne tako da ne postoji šansa od privlačenja štetočina. Temperatura koju postižu prirodni procesi dostiže 75 stepeni te osigurava pasterizaciju i stabiliše neugodne mirise gotovog proizvoda. Ovakav sistem zahteva svega 11 kWh energije po toni obrađenog otpada.
Ovde se susrećemo sa dve komponente organskog otpada: ostaci hrane i otpad iz bašta. Ostaci hrane i ostaci obrađivanja bašta mogu se kompostirati kod kuće. Mnoge lokalne zajednice delom sveta besplatno su ili uz minimalne naknade distribuirale posebne kante za kućno kompostiranje. Uspešniji programi su takođe osigurali i značajne mere nadzora i pomoći od strane stručnjaka za kompostiranje. No, usprkos činjenici da se određene količine otpada mogu kompostirati u dvorištima, većina stanovnika gradova nema tu mogućnost, te kompostiranje treba uvrstiti kao deo sastava prikupljanja otpada od vrata do vrata. Sakupljeni organski otpad iz domaćinstava odvozi se na otvorena područja pogodna za kompostiranje. Ako organski otpad iz domaćinstava i iz bašta nije posebno kontamimisan zbog pojedinih sastojaka koji se ne smeju bacati u ovaj otpad, može proizvoditi visoko kvalitetni kompost, odnosno prirodno đubrivo.

Sakupljanje papira po principu od vrata do vrata mora biti osigurano svim domaćinstvima i treba uključivati što je moguće više vrsta papira. Poznate operacije poput kompostiranja moraju se razviti za papir koji ne odgovara specifikacijama papira koji otkupljuju fabrike papira.
Papir je lako dostupna sirovina i čini 30% otpada, a s jednom tonom prikupljenog papira može se uštediti u procesu proizvodnje: 65% manje energije, 50% manje vode, 74% manje zagađuje vazduh, zamjenjuje 17 stabala. 1 tona starog papira spasi 17 stabala drveta, uštede se prirodni resursi, smanji upotreba hemikalija, struje i vode u proizvodnji papira, a time i zagađenje okoline

Izbegnuto odlaganje 60.7% ukupne količine otpada.
2004. godine opština Palarikovo u Republici Slovačkoj proglasila je kao svoj cilj "nultu tačku otpada" te je time i postala prva opština koja se odvažila na ovakav način upravljanja otpadom. Osim što su izbegli odlaganje 60.7% otpada, u saradnji s firmom Friends of the Earth (FoE) Slovačka razvijaju dalje korake da tu količinu još dodatno povećaju. FoE Slovačka je 2000. godine započela program saradnje s lokalnim zajednicama u vezi programa upravljanja otpadom, a jedna od lokalnih jedinica je bila upravo i opština Palarikovo.

Tekstil i obuća su male komponente u sastavu otpada prosečnog domaćinstva ali bi njihovo prikupljanje smanjilo količinu razgradivog materijala koji je potrebno odložiti, te bi količine tih materijala takođe mogle biti značajan izvor zarade u programu recikliranja. Ponovna upotreba isluženih tekstilnih proizvoda i otpada nastaloga tokom izrade tekstilnih proizvoda zaslužuje znatno veću pažnju od one koja joj se trenutno posvećuje. Sintetski materijali (veštačka vlakna) za tekstilne proizvode vrlo se sporo razgrađuju, dok pri razgradnji vunenih proizvoda nastaje metan, koji donisi povećanju količine stakleničkih gasova. Obnavljanje tekstila smanjuje potrebu za početnim sirovinama, manje se zagađuje okolina i štedi energija, a među ostalima, otpadni tekstil se ne mora voziti na deponije. Procenjuje se da se samo u Europskoj uniji, većinom iz domaćinstava, svake godine odbaci gotovo 5 miliona tona tekstila, koji čini oko 3 % mase otpada iz domaćinstva. Premda se najmanje 50 % tekstila koji se baca može ponovno koristiti ili obnoviti, udo tako korištenog tekstilnog otpada u RS je ispod 1 %, za razliku od Velike Britanije gde se reciklira oko 25 % tekstilnoga otpada. Većina zapadnoevropskih zemalja svoj otpadni tekstil deponuje u banke odeće. One prikupljaju otpadni tekstil koji se daje beskućnicima, prodaje u dobrotvorne svrhe ili šalje u zemlje u razvoju (Afrika, Indija, delovi istočne Europe i sl.). Gotovo 70 % otpadnog tekstila odlaganog u banku odeće bude iskorišćeno za odeću, dok se odevni predmeti nepogodni za daljnje nošenje prodaju fabrikama za obnavljanje. Obnavljanje otpadnoga tekstila u Srbiji ne postoji.
Iako većina tekstilnog otpada potiče iz domaćinstva, otpadni tekstil takođe može nastati tokom proizvodnje prediva i tkanina, u procesima proizvodnje odeće i dr.

Za staklenu ambalažu najbolja opcija bila bi njeno ponovno korišćenje. No dok se nacionalna strategija i javni edukacijski programi ne uključe, recikliranje stakla najbolja je i najraširenija opcija. Za većinu stakla primenjiv je i podsticajni sistem temeljen na pravilniku o upravljanju ambalažnim otpadom.

Aluminijum i čelik mogu se reciklirati. Prednosti recikliranja tih materijala je štednja energije potrebne u procesu iskopavanja rude i stvaranja samog materijala, no recikliranje metala, a posebno aluminija, uzrokuje emisije dioksina, stoga je najprihvatljivija opcija upravo izbegavanje korišćenja aluminijumske ambalaže i čelika gde god postoje druge opcije.

Reciklaža plastike je proces u kom se plastični otpad obnavlja te se pretvara u korisne proizvode, ponekad potpuno drugačije od izvornog stanja.
Pre reciklaže plastika se sortira prema vrstama. Ako je uporedimo sa drugim materijalima kao što je staklo ili metal, plastika zahteva složeniji proces da bi se reciklirala. Plastika ima nizak stepen mešanja zahvaljujući visoko molekularnoj težini. Zagrevanje nije dovoljno da se istope tako veliki molekuli pa stoga plastika mora biti istog sastava da bi se reciklirala. Kada se različiti tipovi plastike pretapaju zajedno oni se razdvajaju u procesu (npr. kao voda i ulje) i postave u slojevima. To uzrokuje lošiji kvalitet recikliranog materijala sa ograničenom upotrebom. Još jedna prepreka recikliranju plastike je sveprisutno korišćenje boja i filera, te drugih dodataka čije odstranjivanje poskupljuje proces. Aditivi se manje koriste kod boca pa se one češće recikliraju. Takođe, sve više raste upotreba biorazgradive plastike. Ukoliko bi se ta plastika mešala sa ostalim vrstama reciklaža ne bi bila moguća zbog različitog sastava i temperature topljenja.
U novije vreme u reciklaži se počinje koristiti metoda zagrevanja kompresijom (naročito u Australiji, SAD-u i Japanu. Ovaj proces koristi svu nesortiranu, čistu plastiku u svim oblicima i meša je u velikim rotirajućim bubnjevima. Prednost ovog načina je u tome što omogućuje da se sva plastika obnovi (bez obzira na vrstu), ali je isto tako i nedostatak visoka potrošnja energije.

Elektronski otpad se ubraja u opasne otpade zbog niza štetnih hemijskih jedinjenja poput silicijuma, kadmijuma, arsena, olova (koristi se u monitorima radi zaštite od zračenja) žive, hroma, berilijuma, fosfora, i plastike koji su opasni po ljudsko zdravlje i veliki su zagađivači okoline. Reč je o otpadu koji se sastoji od više od hiljada raznih materijala, od kojih su neki vrlo visokog nivoa toksičnosti i niskog reciklažnog potencijala, pa se, na primer, spaljivanjem plastičnih materijala računara stvara otrovni gas dioksin.
Elektronsku i elektrotehničku opremu teže je upotrebiti nego staklo, papir ili limenku. Njeno obnavljanje je vrlo kompleksno, a manji je problem velika bela tehnika nego mala komplikovana oprema. Naprimer, u SAD-u je 1998. obnovljeno samo 11% računara, 70% velike bele tehnike iz domaćinstva. Problem rastavljanja i obnove sitnog elektronskog materijala vidi se i u provodljivim pločama u kojima se može naći pola metala i nemetala.
Zasad postoje četiri metode obnove elektronskog otpada :
1. rastavljanje opreme: ručno odvajanje delova koji se mogu ponovo upotrebiti i obnoviti
2. mehanička obnavljanje: uklanjanje štetnih delova, zatim usitnjavanje i rezanje da se uklone obnovljivi delovi kao plastika i metali
3. spaljivanje i pročišćavanje: nakon što se spale gorivi delovi mogu se dobiti metali
4. hemijsko obnavljanje: plemeniti metali mogu se dobiti iz štampanih ploča putem hemijskih procesa

Zaključak

Upravljanje otpadom danas se u svetu posvećuje velika pažnja. Glavni cilj je različitim merama smanjiti potrošnju resursa, te podsticati ponovnu upotrebu i obnavljanje upotrebljenih plastičnih proizvoda. Efikasno upravljanje otpadom složen je proces koji zahteva usklađeno delovanje mnogih faktora - državne uprave, lokalne samouprave, privrede, nevladinih organizacija, naučnih i obrazovnih institucija, medija itd. Važno je provoditi trajnu edukaciju, trajnu komunikaciju s javnošću te pravovremeno informisati javnost o stanju okoline i aktivnostima, provoditi promociju cilju smanjivanja nastajanja otpada.
Iskustva drugih zemalja ukazuju na činjenicu da i nakon višegodišnje primene koncepta upravljanja otpadom, još uvek ima dosta prostora za poboljšanje sa tehničko-tehnološkog i ekonomskog gledišta. To znači da se i u Republici Srbiji mora težiti trajnom poboljšanju sistema sakupljanja i recikliranja svih vrsta iskoristivog otpada.

Literatura

1. Dr Borislav Jakšić Dr Marina Ilić – Upravljanje opasnim otpadom
2. Nacionalnu strategiju upravljanja otpadom - sa programom približavanja EU – Vlada Republike Srbije jul 2003. god.
3. Agencija za zaštitu životne sredine – www.sepa.gov.rs
4. Internet site - Wikipedija

 preuzmi seminarski rad u wordu » » »

Besplatni Seminarski Radovi

SEMINARSKI RAD