Zaštita i održivo korišćenje šuma

Šuma je složena biljna zajednica ili biogeocenoza (ekosistem) šumskog drveća koje utiče jedno na drugo, kao i na sredinu u kojoj se nalaze. Osnovni delovi šume kao ekosistema su zemljište, vazduh, šumska životna zajednica i geološka podloga.
Šume su najsloženiji kopneni ekosistemi. U njima pored drveća živi mnogo drugih vrsta biljaka, životinja, gljiva i mikroorganizama. Složenost šuma se ogleda u njihovoj izraženoj spratovnosti i raznovrsnoj međusobnoj povezanosti svih članova životne zajednice.
Različiti organizmi naseljavaju različite delove šume. Tako u krošnjama visokog drveća žive vrste koje se retko, gotovo nikada, ne spuštaju u niže delove šume — arborealni organizmi. Ovaj deo šume naziva se sprat visokog drveća. U nižim delovima šumskih ekosistema mnogi žbunovi izgrađuju gust sklop koji se naziva sprat žbunova, ispod kojeg se razvija sprat zeljastih biljaka. Uz samu površinu tla živi grupa organizama koji čine prizemni sprat. U samom zemljištu živi mnogo različitih organizama, koji izgrađuju podzemne spratove.
Šume su vekovima bile mesto odakle se čovek snabdevao drvetom za ogrev, gradnju i šumskim plodovima za ishranu. Neplanskim sečenjem šume čovek ugrožava prirodu.

1 ZAŠTITA I ODRŽIVO KORIŠĆENJE ŠUMA

1.1 Značaj šuma

Za opstanak planete Zemlje veliki značaj imaju šume. Neposredna i najveća korist šuma je proizvodnja kiseonika. Na inicijativu Generalne skupštine evropske konfederacije poljoprivrede iz 1971. godine, u svetu se 21. mart obeležava kao Svetski dan šuma. Tu inicijativu prihvatila je Organizacija Ujedinjenih nacija za hranu i poljoprivredu.
Posle pustinja, najzastupljeniji kopneni ekosistemi su šume. One zauzimaju 28% površine Zemlje i po svojim osobinama se razlikuju od ostalih ekosistema. Značaj šuma za opstanak života ilustruje i činjenica da je kenijska ekološkinja Vangari Mathai 2004. dobila Nobelovu nagradu za mir, koja je prvi put dodeljena u oblasti zaštite životne sredine. Osnivanje pokreta „Zeleni pojas“ za spašavanje afričkih šuma je između ostalih i njena zasluga; u okviru tog pokreta, ona je organizovala siromašne žene Afrike („šumare bez diplome“), koje su od 1974. godine do danas zasadile 30 miliona stabala, da bi sprečile širenje pustinjskog pojasa. Istraživanjem je utvrđeno da jedna bukova šuma može da proizvede oko 9,6 tona suve materije po hektaru za godinu dana. Ista ta šuma proizvede oko 4 tone kiseonika po hektaru za jednu godinu.

1.2 Uništavanje šuma

Šume su neophodne za prirodnu ravnotežu i život na Zemlji. One su tokom vekova dosta redukovane. Ljudi obaraju na milione stabala kako bi dobili drvo za hranu, da bi se grejali i izgradili kuće. Oni, takođe i krče velike prostore da bi ih preobrazili u oranice ili u pašnjake za stoku. Tako su prirodni predeli postepeno menjani i pretvarani u seoska imanja. Danas su zone deforestacije prisutne naročito u tropskim šumama, ali su sve šume na svetu ugrožene. Svesne opasnosti, međunarodne organizacije, kao što su Svetski fond za prirodu (World Wildlife Fund, WWF), koji za amblem ima pandu, ili Međunarodna unija za zaštitu prirode, trude se da ožive programe zaštite i očuvanja šuma.

1.3 „Uređivanje šuma”

Pojam „uređivanje šuma” je kompleksan, mnogoznačan i razvojan, još od XVIII veka definicija uređivanja, čuvanja, održavanja šuma podstiče na istorijsko razmišljanje i izražava jedno napredovanje. Izraz održivi razvoj (Sustainable development) zaživeo je posle Izveštaja Brundtland komisije (Svetske komisije za okruženje i razvoj, na čelu sa Gro Harlem Brundtland) pod nazivom „Naša zajednička budućnost“, po kome održivi razvoj podrazumeva „razvoj koji zadovoljava potrebe sadašnjih bez ugrožavanja sposobnosti budućih generacija da podmire njihove vlastite potrebe“. U toku poslednjih 150-200 godina brze i suštinske promene ekonomskih, tehničkih, socijalnih, političkih i kulturnih uslova obeležile su I sastav i strukturu današnjih šuma. Time su one s jedne strane svedočanstva istorijskih procesa, a sa druge strane razvojne opcije za današnje i buduće društvo (Öesten, Roeder, 2001).
U odnosu na prethodnu konstataciju, shvatanje principa trajnosti, kao osnovnog principa regulisanog gazdovanja šumama, doživeo je tokom vremena višestruke preobražaje. Od početne održivosti proizvodnje, prinosa i prihoda od drveta preko multifunkcionalnog korišćenja šuma, pa sve do održivosti ekosistema u današnje vreme i njihovog doprinosa kvalitetu životne sredine. Ovakvo upravljanje je u celini multifunkcionalno - proizvodnja šuma je primarni cilj, ali postoje i drugi ciljevi koji se uzimaju u obzir, kao što su zaštita voda i zemljišta, lov, prihvat javnosti. Pri tom, ovakvo upravljanje proširuje stanje pošumljenosti (šumovitosti) i najveći deo dobara i servisa koji idu uz to, i najzad ostalo je prirodno držeći se aksioma „imitiraj prirodu i poštuj njeno delo“ (Medarević, 1983, 1991, 2006).

1.4 Ciljevi gazdovanja šumama u odnosu na princip održivog razvoja

Značaj šuma, bogatstvo i raznovrsnost vrsta koje su u njima sadržane najbolje oslikava podatak da one sadrže preko 50% svetskog biodiverziteta. Pri tom nije manji ni doprinos šuma u heterogenosti predela, formiranju tla, kontroli poplava, erozije zemljišta, zadržavanju i prečišćavanju voda, proizvodnji kiseonika, itd. Samim tim posledice koje proizilaze iz propadanja ili nestanka (deforestacije) šuma su tako ozbiljne da se na međunarodnim skupovima očuvanje i održivo gazdovanje šumama tretiraju zasebno.
Prema međunarodno usvojenoj definiciji, održivo (trajno) gazdovanje šumama „…podrazumeva upravljanje i korišćenje šuma i šumskog zemljišta na takav način i u takvom stepenu, da se očuva biodiverzitet, a produktivnost, obnavljanje, vitalnost i potencijal šuma da budu na nivou kojim bi se zadovoljile odgovarajuće ekološke, ekonomske i socijalne potrebe i današnje i budućih generacija kako na lokalnom tako i na nacionalnom nivou, a da se pri tom ne ugroze i oštete neki drugi ekosistemi” (MCPFE, Helsinki, 1993).

Kriterijumi za panevropsko održivo gazdovanje šumama (deklaracija H1) su sledeći:

– održavanje i odgovarajuće uvećanje šumskih resursa i njihov doprinos globalnim ciklusima ugljenika;
– održavanje zdravlja i vitalnosti šumskog ekosistema;
– održavanje i podsticanje proizvodnih funkcija šuma (od drveta i onih koje to nisu);
– održavanje, konzervacija i odgovarajuće uvećanje biološkog diverziteta u šumskim ekosistemima;
– održavanje i odgovarajuće uvećanje zaštitnih funkcija u šumskom gazdovanju (naročito zemljišta i vode);
– održavanje drugih socio-ekonomskih funkcija i uslova.

Zahtevi održivog upravljanja mogu se ispuniti samo ako su obezbeđene određene pretpostavke. Obaveze obnavljanja šuma i pošumljavanja spadaju u osnovne uslove za obezbeđivanje kako statičke tako i dinamičke funkcionalne trajnosti (Medarević et al., 2006). Ovaj zahtev praktično je utvrđen i sagledan u kvalitativnom i kvantitativnom smislu u Prostornom planu Srbije (1996) i kroz prethodnu Studiju za izradu NŠAP-a (2007/8. god.) kroz ciljeve uređenja i korišćenja šuma i šumskih zemljišta, upravljanja lovnim potencijalima i zaštitom prirodnih dobara, a oni obuhvataju:

– unapređivanje stanja šuma ;
– povećanje površina pod šumom (pošumljavanjem);
– zaštita bioraznovrsnosti;
– zadovoljavanje ekoloških, ekonomskih i socijalnih funkcija;
– međugeneracijska i unutargeneracijska ravnopravnost u odnosu na višenamensko korišćenje šuma.

U odnosu na značaj napred pretpostavljenih ciljeva svi su oni ovako koncipirani u manjoj ili većoj meri strateškog karaktera. U odnosu na održivo upravljanje lovnim područjima osnovni ciljevi su:

– značajno povećanje brojnosti populacije sitne i krupne divljači;
– poboljšanje strukture (polne i starosne) populacije krupne divljači i kvaliteta trofeja;
– očuvanje retkih i ugroženih vrsta lovne divljači i ostale faune.

U odnosu na zaštitu prirodnih dobara, ciljevi obuhvataju zaštitu prostora (mesta):

– ciljevi zaštite biodiverziteta (obuhvataju očuvanje genetskog, specijskog i ekosistemskog biodiverziteta).
– izuzetnih i jedinstvenih delova prirode (od značaja za naučne, kulturno - obrazovne, rekreativne i dr. svrhe);
– karakterističnih predstavnika pojedinih ekosistema i izrazitih biogeografskih područja, odnosno pojedinih tipova predela;
– prirodnih predela, ambijenata oko kulturno - istorijskih spomenika.

Navedeni ciljevi su potpuno kompatibilni sa strateškim okvirom i ciljevima šumarske politike Srbije. Ciljevi šumarske politike u Srbiji (2005. god.) su sledeći:

– očuvanje i unapređivanje stanja šuma i razvoj šumarstva kao privredne oblasti;
– povećanje doprinosa šumarskog sektora ekonomskom i društvenom razvoju Republike Srbije;
– razvoj i održavanje sistema zaštite i unapređivanja šuma u zaštićenim prirodnim dobrima, zasnovanog na realnoj valorizaciji ekonomskih, ekoloških, socijalnih i kulturnih funkcija šuma, a u skladu sa Nacionalnom strategijom održivog razvoja;
– očuvanje, realno unapređivanje, održivo korišćenje i valorizacija biološke raznovrsnosti šumskih ekosistema;
– očuvanje, unapređivanje, održivo korišćenje i valorizacija zaštitnih i socijalnih funkcija šuma;
– obezbeđivanje održivog razvoja i profitabilnosti državnog šumarskog sektora uzimajući u obzir ekološke i socijalne zahteve, kao i stvaranje najveće moguće dodatne vrednosti proizvoda šuma;
– stvaranje efikasnog sistema podrške privatnim vlasnicima šuma radi zadovoljenja ličnih i opštih interesa, kao i ostvarivanja ciljeva održivog gazdovanja šumama;
– odgovarajućim merama gazdovanja šumama obezbeđivanje uslova za gazdovanje populacijama životinjskog sveta (divljači) da bi se očuvao njihov genetski potencijal, brojnost i kvalitet i omogućila kontrola upravljanja populacijama divljači;
– stvaranje održivog i ekonomski efikasnog sektora drvne industrije koji će biti konkurentan na svetskom tržištu i time doprinositi unapređivanju sektora šumarstva, zaštiti životne sredine i razvoju domaće privrede;
– obrazovanje odgovarajućih stručnih kadrova za sektor šumarstva, koji će biti u stanju da efikasno ispunjavaju zadatke usmerene na održivo gazdovanje šumskim resursima i koji će biti u mogućnosti da aktivno učestvuju u razvoju ekološke svesti građana Srbije;
– podsticanje primenjenih multidisciplinarnih istraživanja, razvoj tehnologija i unapređivanje kapaciteta u istraživačkim institucijama u šumarstvu;
– uspostavljanje i održavanje mehanizama za efikasno prikupljanje, čuvanje, analizu i efikasnu razmenu informacija unutar sektora šumarstva i između ostalih sektora, kao i podizanje nivoa svesti najšire javnosti o važnosti šuma i šumarstva za društvo u celini uz aktivno učešće svih interesnih grupa;
– uspostavljanje i jačanje međunarodne saradnje u svim aspektima šumarstva i srodnim oblastima radi uključivanja u aktivnosti vezane za šume i šumarstvo na globalnom i regionalnom nivou.

1.5 Socijalni i kulturini aspekti održivog razvoja šumama

Postoji opšte prihvaćeno mišljenje da je vrednost šumskih ekosistemskih usluga izvan formalnih tržišta znatna. Takođe, postoji generalna saglasnost da se ove vrednosti relativno malo uzimaju u obzir u velikom delu procesa donošenja odluka vezanih za upotrebu zemljišta, a koje dovode do promena vezanih za šume. Značaj socio-ekonomskih i kulturnih aspekata trajnog gazdovanja šumama istaknut je na globalnom nivou u ciljevima trajnog gazdovanja šumama, navedenim u Šumskim principima (Forest principles), a usvojenim na UN Konferenciji o životnoj sredini i razvoju (UNCED).
Neki od indkatora za ocenu stanja, a samim tim i mogućnost održavanja i unapređevanja socioekonomskih funkcija i uslova vezani su za doprinos šumarskog sektora zapošljavanju ljudi kao njihovo zdravlje i bezbednost na poslu, zatim značajnu ulogu energije drveta u ukupnoj potrošnji energije. Veoma važan indikator je mogućnost pristupa šumama u rekreativne svrhe i kulturne i spiritualne vrednosti pojedinih lokaliteta u šumi. Šume i šumarstvo predstavljaju jedan od glavnihstubova održivog ruralnog razvoja.
U okviru državnih šuma Republike Srbije (bez Kosova) na površini od 5.092,07 ha izdvojene su šume koje kao poseban (specifičan) cilj gazdovanja imaju intenzivno rekreativno korišćenje. Dosadašnji odnos prema ovoj specifičnoj vrsti koristi i korišćenja uglavnom se bavio pravom (na) korišćenja, a nikako i obavezama. Otud i opšta zapuštenost objekata namenjenih rekreativnom korišćenju. Neophodno je uvođenje principa korisnik plaća. Ako je to nesporno, osnovni problem je identifikovati lokalitet i korisnika. Samo pojedinačni lokaliteti unutar većih šumskih kompleksa u tom smislu imaju adekvatan tretman (npr. Košutnjak, Avala, neke gradske šume Beograda).
Kulturno istorijski predeli u Srbiji, kao zaštićena prirodna dobra, izdvojeni su na površini od 4.106,31 ha, a obuhvataju memorijalne prirodne spomenike i prostore oko nepokretnih kulturnih dobara koje često čine i manji šumski kompleksi (manastiri i manastirske šume, i drugo). U odnosu na polifunkcionalni pristup planiranju gazdovanja šumama i na toj osnovi izvršenu preraspodelu površina državnih šuma, površina šuma oko kulturnih i istorijskih spomenika iznosi 1.219,72 ha. Očuvanje, unapređenje, održivo korišćenje i valorizacija zaštitnih, socijalnih, kulturnih i regulatornih funkcija šuma je, takođe, jedan od istaknutih ciljeva izloženih u Strategiji razvoja šumarstva.

1.6 Funkcionalna trajnost i pokazatelji odrzivog razvoja šumama

Izveštaj o stanju šuma i načinu njihovog korišćenja (TBFRA 2000) jasno ukazuje na polifunkcionalnost u korišćenju šumskih ekosistema na globalnom nivou. Pri tom se sve šume i šumsko zemljište u osnovi dele na površine pod šumom pogodne (namenjene) za proizvodnju drveta i ostale šume. Ostale šume obuhvataju, između ostalog, šume od I do VI kategorije zemljišta prema IUCN (1999) kriterijumima), zaštitne šume zemljišta i voda, šume koje se koriste u okviru socio-kulturnih funkcija i dr. Koji su kvantitativni efekti ovih opredeljenja delom se vidi iz tabele 1.
U odnosu na preraspodelu površina na globalnom nivou, u okviru Republike Srbije (bez Kosova) ukupan prostor državnih šuma je obuhvaćen sa četrdeset (40) pojedinačnih namenskih celina koje se sumarno mogu vezati za posebne (specifične) ciljeve gazdovanja, kako je to prikazano u tabeli 1.

Tabela 1. Distribucija ukupne površine državnih šuma u Srbiji prema namenskim celinama

Pun naziv kodova namenskih celina nalaze se u kodnom priručniku, urađenom kao podrška informacionog sistema „Osnova“ (Banković, Medarević, 2003).Ukupna površina državnih šuma obuhvata i površinu šikara i šibljaka..
Iako u ukupnoj obrasloj površini državnih šuma u Srbiji dominiraju šume proizvodne namene (u klasičnom smislu), na ovom mestu valja istaći i značajno prisustvo ostalih kategorija korišćenja, posebno zaštitnih šuma zemljišta (od različitih erozionih oblika), zaštitnih šuma voda, nacionalnih parkova, strogih i specijalnih prirodnih rezervata. Realna je činjenica da su neki od istaknu tih prioritetnih ciljeva u međusobnim odnosima ponekad komplementarni, te prioritetan
cilj ne isključuje drugi(e), a ponekad i konkurentni i konfliktni, do te mere kad se isključuju, prvi (prioritetan) druge (ostale) (Medarević, Šljukić, 2004).

1.7 Zaštita korišćenja

O zaštiti biodiverziteta kao imperativnom cilju u okviru trajnosti i održivog korišćenja i gazdovanja šumama mora se podjednako voditi računa pri planskom, gazdinskom forsiranju svih napred nabrojanih posebnih ciljeva. U tom smislu neophodno je imati u vidu koje vrste flore i faune i njihova staništa i populacije, posebno pojedinih vrsta drveća, spadaju u kategoriju retkih, reliktnih, endemičnih i ugroženih vrsta.
U Srbiji je u okviru dosadašnjih radova na sastojinskoj inventuri šuma, započetih još sredinom XIX veka, registrovano 72 vrsta drveća, od kojih su 21 alohtone vrste. Pri tom, neosporna je činjenica da alohtone vrste u ukupnom šumskom fondu državnih šuma učestvuju sa 1,9% po zapremini, što se na nacionalnom nivou može držati planski pod kontrolom. U isto vreme da se zaključiti da samo 11 vrsta drveća od evidentiranih 72 u državnim šumama Srbije čini gotovo 90% šumskog fonda po dubećoj zapremini. Tih 11 vrsta mogu se, bez većih ograničenja i bez većih negativnih uticaja na raznovrsnost, nesmetano planski koristiti i za komercijalne seče a to su: bukva, kitnjak, cer, lužnjak, obični grab, sladun, srebrna lipa, bagrem, crni bor, smrča i jela. Ovom spisku svakako treba dodati klonove topola. Ostale vrste drveća se, zbog svog neznatnog učešća, pre svega moraju čuvati i štiti, a tek potom vrlo kontrolisano i ograničeno koristiti u klasičnom prinosnom smislu.
Kada je u pitanju regeneracija šuma, može se reći da u odnosu na ukupan prostor Srbije podaci Nacionalne inventure šuma (2004-2008. god.) jasno ukazuju na prisutne promene i spontanost širenja površine pod šumom, posebno u privatnom posedu. Prema prvim pokazateljima može se očekivati uvećana šumovitost Srbije za 1-5% u odnosu na onu sa kojom danas raspolažemo.
U odnosu na međunarodnu klasifikaciju šume se prema prirodnosti svrstavaju u pet kategorija: osnovna, modifikovana prirodna, poluprirodna, proizvodne plantaže i zaštitne plantaže, od kojih su u našim uslovima prepoznatljive prve četiri. Osnovna struktura šuma u odnosu na prirodnost ukazuje na snažan antropogeni uticaj i prisustvo čoveka u šumskim ekosistemima i, u odnosu na aspekt njihove raznovrsnosti, negativne efekte na duge odseke vremena. Kada se posmatraju introdukovane vrste drveća, u odnosu na dosadašnje iskustvo u praktičnom planiranju gazdovanja šumama u Srbiji, evidentirano je 27 unešenih vrsta drveća (pri čemu su ovde obuhvaćeni i klonovi), koje su u okviru sastojinske inventure šuma registrovane u našim šumama. Povoljnim se može oceniti njihovo relativno skromno učešće u ukupnom drvnom fondu izraženom površinom i zapreminom osim u slučaju proizvodnih plantaža klonova mekih lišćara, koje u ukupnoj površini i zapremini šuma Srbije učestvuju sa 1,7%, a u tekućem godišnjem zapreminskom prirastu sa 6,3%. Ono što je neosporno u odnosu na introdukovane vrste je da neke od njih svojom agresivnošću (ekspanzijom) postaju ozbiljna pretnja prirodnoj regeneraciji i opstanku domaćih vrsta drveća, tu pre svega treba istaći pajasen, kiselo drvo, bagrem i bagremac.
Mrtvo drvo uključuje drvo u ležećem stanju, mrtvo korenje i debla veća ili jednaka 10 cm u prečniku. Procenjena biomasa mrtvog drveta u našim šumama iznosi oko 16% u odnosu na biomasu živog drveta (iznad i ispod zemlje) što se sa šireg aspekta problema očuvanja raznovrsnosti može smatrati povoljnim (pri tom se misli na biotope entomofaune i mikoflore koje srećemo u šumi i šumskom zemljištu).
Osnovni vid zaštite i očuvanja biološke raznovrsnosti je in situ očuvanje gena, vrsta i ekosistema u njihovom prirodnom okruženju (genetski resursi), što se može ostvariti uspostavljanjem mreža zaštićenih oblasti različitih sistema i kategorija zaštite, obnavljanjem degradiranih ekosistema i zaštitom ugroženih vrsta. Prema Registru zaštićenih prirodnih dobara (zaključno sa 2008. god.) u Srbiji je izdvojeno i zaštićeno 95 opštih rezervata prirode na površini od 8151 ha namenjenih prvenstveno održavanju genetskog fonda. U državnim šumama Srbije u cilju obezbeđivanja reprodukcije pojedinih vrsta namenski je izdvojeno 1.017 ha semenskih sastojina. Kada se posmatra oblik predela, mora se poći od toga da „…predeo označava određenu teritoriju onako kako je vidi stanovništvo, čiji je karakter rezultat i interakcija prirodnih i/ili antripogenih faktora“ (Evropska konvencija o predelu, Firenca, Savet Evrope, European treaty Series № 176). Vezano za šumske ekosisteme, kao strukturne delove predela, u našim uslovima su ipak dominantniji prirodni faktori. U odnosu na osnovne karakteristike reljefa, kao polaznog kriterijuma prilikom izdvajanja tipova predela, predeli u Srbiji mogu se generalno razvrstati u tri kategorije: ravničarske, brdske i planinske. O raznolikosti šumskih ekosistema u Srbiji kao elemenata predela u dovoljnoj meri govori dosadašnji broj izdvojenih ekoloških jedinica (160) i tipova šuma (200) (Banković , Medarević, 2003). U odnosu na vlasništvo predeli su izraženije fragmentirani u privatnim šumama. U cilju unapređivanja znanja o predelima na nacionalnom i lokalnom nivou (unutar šumskih područja) neophodno je:

– identifikovati sopstvene predele na ukupnoj teritoriji;
– analizirati njihove karakteristike, kao i sve sile i pritiske koji ih transformišu;
– pratiti njihove promene (Evropska konvencija o predelu).

Kada se govori o ugroženim šumskim vrstama, prema IUCN kategorizaciji, vrste su kritično ugrožene ako postoji izuzetno visok rizik njihovog nestajanja u divljini u skoroj budućnosti. Planiranje gazdovanja šumama treba da bude usmereno na čuvanje, zaštitu i povećanje biodiverziteta na ekosistemskom, specijskom i nivou gena i, gde je to evidentno, na nivou predela. Analiza u pojedinostima pokazuje da su od ukupnog broja od 38 vrsta: 12 retke i ugrožene, 5 retke, 9 reliktne, 6 endemične i 6 pod rizikom. Odnos prema navedenim vrstama i staništima na kojima ih nalazimo, u planskom, a time i upravljačkom smislu, mora biti krajnje obazriv i odmeren u skladu sa pozicijom koju u socijalnom smislu zauzimaju u okviru konkretnih šumskih ekosistema. Njihov status mora biti utvrđen i zakonskim aktima kojima se u najširem obuhvatu određuje politika odnosa prema šumi i održivom korišćenju ukupnih potencijala šuma u šumskim područjima.

1.8 Svetski dan šuma – održivi razvoj

Međunarodno ustanovljeni datum koji je posvećen šumama i značaju njihovog očuvanja, Zavod je obeležio 19. marta, zajedno sa JP „Srbijašume“ u poznatoj beogradskoj šumi, Spomeniku prirode „Košutnjak“. Tako su se u ovom zaštićenom prirodnom dobru, povodom Svetskog dana šuma pored organizatora JP „Srbijašume“ i Zavoda, okupili predstavnici Ministarstva poljoprivrede, vodoprivrede i šumarstva, Ministarstva životne sredine i prostornog planiranja, Instituta za šumarstvo, Gradskog sekretarijata za zaštitu životne sredine, Šumarskog fakulteta, i drugih nadležnih institucija, kao i predstavnici medija, kako bi podsetili javnost na značaj i korist šuma, ali i na neophodnost njihove zaštite i očuvanja kao dragocenog prirodnog resursa.
Usled globalnih promena, pored zadataka na obezbeđivanju proizvodne uloge šuma, pred šumarima su danas i obaveza da obzebede da šume pružaju što više kiseonika, zaštite i obezbede vodne resurse, pružaju sigurno utočište biljnom i životinjskom svetu, budu faktor socijalnoekonomske stabilnosti, i doprinose boljem i humanijem životu u celini. Kako je naglasio, još pre tri stotine godina su šumari primenjujući princip trajnosti u gazdovanju šumama, prihvatili danas opšte priznati princip održivog razvoja. Odgovorno ispunjavajući zahteve koji se postavljaju pred šumare i šumarstvo, i u narednom periodu nastaviće se sa unapređenjem stanja šuma, s ciljem ostvarivanja obaveze da 41 odsto teritorije Srbije bude pod šumom.
Ozbiljnu ugroženost šuma, i veliki značaj njihove zaštite, pre svega od pogubnih uticaja nekontrolisanih i nesavesnih uticaja čoveka. Šume sa svojom proizvodnom, zaštitnom i rekreativnom funkcijom, predstavljaju prvorazredni prirodni resurs. Međutim, to su ujedno značajni, i brojnim faktorima ugroženi ekosistemi koje su od izuzetnog značaja za očuvanje biljnog i životinjskog sveta, i ukupno stanje životne sredine. Od prvih dana uspostavljanja institucionalne zaštite prirode u Srbiji, šumski ekosistemi su bili predmet posebne pažnje. Među prvim zaštićenim prirodnim dobrima u Srbiji su bukovi rezervati Mustafa i Felješana zaštićeni 1948. godine. Pored brojnih šumskih rezervata, reprezentativnih prirodnih dobara gde je šuma jedna od osnovnih vrednosti kao što su nacionalni parkovi, tu su i pojedinačna stabla, 257 spomenika prirode botaničkog karaktera. Povećavanje površina pod šumama i sprečavanje njihove devastacije, kao i održivo upravljanje šumama, predstavljaju dragoceni doprinos očuvanju živog sveta, i unapređenju stanja životne sredine kod nas. Ciljevi Zavoda na uspostavljanju zaštite na 11 odsto teritorije Srbije do 2010 godine, ujedno podrazumevaju zaštitu i očuvanje upravo reprezentativnih, autohtonih, dragocenih šumskih sistema u zemlji.
O mnogostrukoj ulozi i značaju šuma govorio je izvršni direktor Sektora za šumarstvo i zaštitu životne sredine Ranko Šikanja, naglasivši da je na šumarima ozbiljni zadatak da zaustave trend smanjenja šumovitosti i ukupne degradacije šuma. Šuma Košutnjak pravi je primer šumskog ekosistema koje je kao dragocena zelena oaza u gradskom tkivu ima izuzuzetan značaj sa stanovišta pre svega njene zaštitne, pa i rekreativne funkcije. O njenim vrednostima,tom prilikom govorila je Biljana Jovanović, stručnjak Zavoda.
Svetski dan šuma se već više decenija obeležava širom sveta, Obeležavanje Svetskog dana šuma pokrenula je Generalna skupština evropske konfederacije poljoprivrede još 1971. godine, kada je Organizacija UN za hranu i poljoprivredu – FAO, prihvatila ovu inicijativu, smatrajući da će se time doprineti jačanju uverenja najšire javnosti o značaju šuma i njenoj vrednosti i ulozi za čoveka – zaštitnoj, proizvodnoj i rekreativnoj. Za obeležavanje simbolično je odabran 21. mart, prvi dan proleća, u znak buđenja prirode i vegetacije, ali i kao znak novog početka, večitog obnavljanja života.

Površine pod šumama u svetu se ubrzano smanjuju. Tome doprinosi i proces globalnog zagrevanja Planete. Prema podacima UN, za poslenjih 15 godina šumske površine u svetu su se smanjile za više od trostruke površine Nemačke. Svetski dan šuma ustanovljen je kako bi se naglasila neophodnost mudrog upravljanja šumama i njihovog održivog korišćenja, upravo zbog njihove višestruke značajne uloge za čoveka, i za opstanak Planete u celini. Po obimu i ulozi u životnoj sredini, šume imaju veliki značaj. One su faktor stabilnosti klimatskih elemenata i pojava, i predstavljaju stabilizator klime sa velikim uticajem na celu sferu i stabilnost svih ekosistema. Takođe, šume su glavni regulator odnosa kiseonika i ugljen-dioksida u vazduhu, i učestvuju u prečišćavanju zagađenog vazduha, te su kao takve stekle epitet ”pluća biosfere”. Šume u najvećoj meri utiču na prečišćavanje vazduha od prašine i drugih čestica koje dospeju u atmosferu. Uticaj šuma na vodne resurse je veliki i kompleksan - šuma ima hidrološku i vodozaštitnu funkciju, i značajnu ulogu u sprečavanju poplava. One doprinose da se značajne količine vode zadrže u šumskoj prostirci i šumskom zemljištu, a odatle postepeno odlaze u vodene tokove. Šuma ima izuzetno pozitivan i kompleksan uticaj i na zemljište - poboljšavaju hranljivost zemljišta, odnosno doprinose povećanju njegove plodnosti. Svake godine šumska vegetacija vrati u tlo znatne količine mineralnih (hranljivih) materija u vidu organskih otpadaka koje čine lišće, četine, grančice, plodovi, koren i drugi delovi biljke i time humifikacijom utiče na fizička i hemijska svojstva zemljišta. Zaštitna funkcija šuma ogleda se i kroz sprečavanje erozije, klizišta i zabarivanja zemljišta, a naročito u sprečavanju eolske erozije. Šuma je stanište brojnim vrstama biljaka i životinja čiji opstanak i razvoj u značajnoj meri upravo zavisi od očuvanja šume.

ZAKLJUČAK

Šume predstavljaju jedan od najsloženijih ekosistema na zemlji i dragoceni prirodni resurs od izuzetnog ekonomskog značaja za čoveka. Njihovo preterano korišćenje dovelo je do konstantnog smanjivanja površina pod šumom i do degradacije životne sredine. Zaustaviti ovaj proces, slediti strategiju racionalnog i mudrog upravljanja šumama, jedan je od preduslova zdrave životne sredine i borbe za opstanak Planete. Jedan od prioriteta evropskog partnerstva je primena koncepta održivog razvoja. Neke od šansi (mogućnosti) koje se šumarskom sektoru pružaju primenom održivog gazdovanja šumama su:
– mogućnost korišćenja stranih investicija i domaćih fondova;
– uspostavljanje sistema održivog upravljanja šumama u skladu sa potencijalom;
– smanjivanje pritiska na šume koncentrisanim sečama;
– uvećanje stepena šumovitosti;
– uvećanje brojnosti i kvaliteta divljači.

LITERATURA

- Banković S., Medarević M. Kodni priručnik, Univerzitet u Beogradu – Šumarski fakultet, Beograd, 2003.

- Cifrić I. „Održivi razvoj i strategija zaštite okoline“, Socijalna ekologija god. 9, br 3, (2000.), str. 233 – 248

- Forest resources of Europe, Cis, North America, Australia, Japan and New Zealand (TBFRA), UN-ECE-FAO, Rome, 2000.

- Medarević M., Održivo upravljanje šumama u odnosu na Panevropski kriterijum 3, Projekat „Formiranje indikatora održivog razvoja Srbije“, Univerzitet u Beogradu - Poljoprivredni fakultet, Beograd, 2004.

- Medarević M., Šljukić B., Održivo korišćenje šuma, „Održivi prostorni, ruralni i urbani razvoj Republike Srbije”, posebno izdanje IAUS, Beograd, 2004.

- Öesten G., Roeder A., „Managmant von Forstbetriben“, Band 1, Grundlagen, Betribspolotik Verlag Dr Kassel, Remagen – Obervinter, 2001.

- http://www.barrameda.com.ar/ecology/forests-in-danger.html (17.03.2010.)

 preuzmi seminarski rad u wordu » » »

Besplatni Seminarski Radovi

SEMINARSKI RAD