Razvoj savremenog novca

1.Uvod u karakteristike i razvoj savremenog novca

Novac je društveno-ekonomska kategorija koja je u svom dugom evolucionom procesu najuže vezana za razvoj proizvodnih snaga, robnu proizvodnju I podelu rada – dakle za razvoj drušva u celini. On je osnova monetarnog sistema svake privrede. Novac je sve ono što služi kao opšte prihvaceno sredstvo razmene – odnosno sredstvo placanja. Novac je imovina koja se uobicajeno koristi prilikom nabavke roba I usluga.

U prvoj fazi naturalne privrede I razmene dobara prometna vrednost se odvijala na principu razmene roba za robu. To je bila primitivna robna razmena -trampa

R –R

Karakteristike ove robne razmene su:

• neprakticna, usporava promet, problem uporedjivanja
• vrednosti raznovrsnih roba
• potrebna dvostruka podudarnost volja

Daljnji razvoj naturalne privrede I razmene dobara je pokazao da su se neka dobra pocela više ceniti u razmeni. Tako se stvara proizvod kojim se može meriti upotrebna vrednost više drugih proizvoda. Umesto prostog ili slucajnog oblika vrednosti pojavljuje se prošireni oblik vrednosti.Redovno je neki proizvod bio taj koji se rado primao I nalazio, nasuprot niza drugih proizvoda. Vremenom ta roba koja se izdvaja iz ostalog robnog sveta, I suprostavlja se svim drugim robama pocinje funcionisati kaonovac najprimitivnijeg robnog oblika – razvija se novi oblik prometne vrednosti.
Proizvodi koji pocinju cirkulisati kao prvi oblici novca, gube izvesna svojstva I postaju posebne robe – oni postaju opšti ekvivalent koji se sve više upotrebljava iskljucivo u procesu razmene ostalih proizvoda.

Razvijeni robni promet

R -N –R

Karakteristike ove robne razmene su:

• Robni novac -posebna vrsta robe koja služi kao opšti
posrednik u razmeni svih drugih roba.
• Lakše je obaviti dve novcane transakcije nego jednu trampu.

Tokom istorije razlicite vrste robe vršile su ovu funkciju: stoka, maslinovo ulje, gvožde, bakar, srebro, cigarete. Zapaža se da je stoka najviše korišcena kao sredstvo u razmeni, pa se cini da odatle potice naziv za novac – pecunia (pecus – govedo).
Svaka vrsta robnog novca ima svoje prednosti i nedostatke: stoka se ne može deliti na manje delove, neke robe su odložne kvarenju, neke nisu pogodne za prenos.

Izdvajanjem robe opšteg ekvivalenta iz ostalog robnog sveta, stvara se osnova za nastanak I razvoj novcanog oblka vrednosti. U procesu razmene ovaj opšti ekvivalent dobija posebnu društvenu funkciju, te svojim “predmetnim sadržajem” izražava vrednost drugih roba.
Roba opšti ekvivalent dobija time karakteristike novca u kojem,I preko kojeg u izražene vrednosti svih ostalih roba. Kada je uloga opšteg ekvivalenta pripala jednoj robi o rasla sa njenim prirodnim oblikom specificne robe (zlato I srebro), kada je stekla monopol kao opšti ekvivalent – onda ona postaje novac. Do XIX veka metali preuzimaju u potpunosti ovu ulogu. Novac je roba, ali istovremeno I pošti ekvivalent svih drugih roba. Upotrebna vrednost te robe rezultat je odredenog konkretnog rada, utrošenog u njenu proizvodnju . Dobijajuci monopol opšteg ekvivalenta od strane jedne robe, ova postaje novcana roba. Iz proširenog prometnog oblika vrednosti razvija se novcani oblik vrednosti. Novac nastaje kao neophodan proizvod razvijene robne razmene. Evolucija oblika prometne vrednosti od jednostavnog – preko opšteg – do novcanog, u osnovi predstavlja genezu novca. Evolucija novca u sve razvijenijem I masovnijem ostalom svetu roba gubila je iz vida njegovo preklo, a pre svega u gradanskoj monetarnoj teoriji vezanoj za sledece nove pojave:
1. Osamostaljenje odredenih funkcija novca,
2. Zloupotreba novca, uz njegovo korišcenje za brojne druge ciljeve izvan normalnih nocanih funkcija.
3. izvanredan razvoj pojedinih oblika novca (depozitni novac, medunarodni novac, elektronski novac
4. nestanak ili “zakržljavanje” nekih funcija novca (novac kao blago, novac kao mera vrednosti, transformacija svetskog novca) I dr.

2. Novcanica ili banknota

Novcanica predstavlja svaki oblik novca, ili surogat novca, koji se pojavljuje u obliku papirne cedulje, bez obzira na postanak, ekonomsko znacenje I pravnu normu. Surogati novca su zamenici novca koji, kao vrednosni papiri (menice, cekovi I sl.), sadrže pravo koje imalac tog papia ima na odredenu kolicinu punovrednog novca (zlata).
Novcanica nastaje postepeno u toku rzvoja novcanog sistema, ona postaje surogat pravog novca, a razvija se zbog potreba prometa. Novcanice nemaju nikakvu “unutrašnju” ili materijalnu vrednost, ali zbog cinjenice da glase na odredeni iznos zlata one u prometu zamenjuju punovredni kovani novac. Materijalni zastupnik (surogat) se mogao lako pretvoriti u odgovarajucu kolicinu novcane robe – zlata ili srebra, zavisno od toga koji je od navedenih metala služio kao novcana roba, odnosno koji je monetarni sistem bio na snazi. Time je novcani surogat u cirkulaciji zamenik pravog novca. Na temelju deponovanog zlata, ili metalnog , kovanog, obicno zlatnog novca, bankari su izdavali pismene cedulje koje su glasile na odrešenog bankara u drugom udaljenom mestu, njemu se na taj nacin naredivalo da isplati odredeni iznos zlatnog kovanog novca. Te cedulje su cirklisale I zamenjivale pravi novac. Iz tih papirnih cedulja, koje su izdavale banke, postepeno se razvila banknota (kao kombinacija menice, banke I ceka).Lice koje je izdalo cedulju je trasat I trasant. Banknota se pušta u promet u pocetku samo u visini deponovang zlata kod bake. Stoga je ona pravi surogat novca, potpuno konvertibilna svakog momenta u zlato. Banknota se osamostaljuje I sve dok se ne pretera sa emisijom, u odnosu na zlatno pokrice ova delimicna konvertibilnost ne nece ni zapaziti. Ekonomske I prometne prednosti, omogucile su da se razvije celi sistem emisije I povlacenja baknota. Doneseni su I posebni propisi o sistemu pokrica emitovanih novcanica ili banknota u zlato. Surogati novca nastaju iz potreba prometa, pre svega zbog nedovoljnog širenja zlatnog novcanog opticaja I zbog nesigurnosti transporta zlata I kovanog punovrednog novca. U slucaju kada država zakonski ukida cak I delimicnu konvertibinost banknota u zlato, banknota dobija prisilni tecaj, te postaje zakonsko sredstvo placanja I prometa. Banknota se pretvara u papirni novac.

3. Papirni novac

Papirni novac ne traži se zbog sebe samog vec zbog stvari koje se mogu njime kupiti. Pogodno je sredstvo razmene, lako nosivo, moguca zaštita od falsifikovanja. Zabrana privatnog štampanja novca cini ga oskudnim.
Papirni novac sam po sebi nema gotovo nikakve vrednosti, njegova vrednost je posredan I to samo tolika, koliko taj novac predstavlja zlato I druge robe. Vrijednost papirnog novca zavisi od pokrica robama i masom roba koje stoje nasuprot tom novcu, a ne zlatom koje reprezentuje.Papirni novac ima vrednost samo zato što funkcioniše u opticaju. Razvio se zbog potreba prometa i kroz stalne napore usmjerene u pravcu olakšanja prometa Moderni novcani sistem papirnog novca pokazuje da je to definitivan državni novca, koji obavlja funkciju prometa I placanja. To je papir utvršene forme I nominal, bez svoje unutrašnje vrednosti, lišen bilo kakbvog metalnog pokrica, a danas I bilo kakve veze sa zlatom. Papirni novac je relativno bezvredan papir, koji se u prometu mora primiti u neogranicenim kolicinama pošto ga je država proglasila definitivnim zakonskim sredstvom prometa I placanja. Monopol na izdavanje papirnog novca dobija država odnosno centralna (emisiona) banka. Vrednost papirnog novca osigurava se njegovim prometnim funkcijam ,odnosno ukoliko se više raznosvrsnih kvalitetnih roba dobije za taj novac, utoliko mu je vrednost veca. Pored papirnog novca centralne banke, prisilan tecaj mogu imati I razni oblici drcavnih vrednosnih papira, obveznice, bonovi I sl. Koji cirkulišu u prometu I koji se moraju primitu u odredenom obliku u procesu cirkulacije. Papirni novac unutar nacionalnih granica svake zemlje u potpunosti je zamenio raniji punovredni zlatni novac, ali se tu njegova moc I završava. Izvan granica zemlje on prestaje da funcioniše kao zakonsko I definitivno sredstvo placanja, jer njegovu ulogu u medunarodnom prometu I placanjima preuzima punovredni robni novac,zlato odnosno drugi oblici medunarodnih sredstava placanja. Tu ulogu jedno vrijeme je obavljalo zlato, a kasnije konvertibilne valute

4.Depozitni novac

Depozitni ili žiralni, knjižni ili skripturalni odnosno bankarski (kreditni) novac, razvija se izy funcije novca kao platežnog srestva, jer je doepozitni novac u osnovi kreditni novac. Nastaje uglavnom odobravanjem kredita na racun korisnika. Savremeni novac je potraživanje. Gotov novac je potraživanje na banku, dok je depozitni novac – potraživanje od depozitne banke.
Komitent (klijent), koji je dobio kredit, ima pravo da raspolaže ti novcanim sredstvima, placanjem drugim komitntima iste ili neke druge banke, ili podizanjem gotovog novca. Banke se pretvbaraju iz uloge cuvara I posrednika u prometu novcem u stvaraoce novca. Na toj osnovi je nastao I razvio se poznati preces višestrukog umnožavanja ili multiplikacije depozita I kredita u bankarskom sistemu. Stvaranje novca od stane banaka javlja se najpre kod emisije banknote iznad metalnog zlatnog pokrica. Novcanice su vidljive dok je kreditni ili depozitni novac nevidljiv I teško je regulisati volumen stvorenog depozitnog novca, jer nepostoje ogranicenja u obliku metalnog pokrica. Ogranicenja se ipak nalaze u obliku neophodne likvidnosti banke koji svaka banka (osim centralne jer ona je nograniceno likvidna) morauvažavati kao jedan od mnogih principa u poslovanju.
Stvarajem depozitnog novca, banka mora racunati na to da ce se najveci deo kredita iskoristiti virmanskim, bezgotovinskim putem, ali da ce uvek jedan deo biti pretvoren u gotov novac. Ukoliko se depozitni novac manje transformiše u gotov, efektivni novac, povecava se kreditni potencijal banke.
Depozitni novac I danas ima ogromno znacenje u privredi.To je postao dominirajuci sistem placanja I novca u svim zemljama. Kovani novac I novcanice se danas koriste u manjoj kolkicini dok je dominirajuci oblik postao depozitni novac.
Izvori novcanih sredstava, koji se formiraju iz raspodele društvenog proizvoda, cpine u bankama, depozite, depozitni ili stvarni novac, a on predstavlja osnovu realnog kreditiranja privrede, stanovništva, državem medusobnih kredita banaka I dr. To su depoziti ekonomskih subjekata kod banke, njihova potraživanja prema banci I obaveze banke prema deponentima. Ovim depozitima koji nastaju iz društvenog proizvoda I nacionalnog dohotka, kroz proces kružnog kretanja, treba dodati I kredite emisione banke. Zbog toga se novac kod banaka deli na primarni I sekudarni novac (depozite). Mada je izvor svih depozita, primarni novac centralne banke.
Banke u sistemu kreditiranja stvaraju dodatne sekundarni ili izvedene depozite, znatno iznad stvarnih depozita.Time se ukupni depoziti dele na stvarne I izvedene, fiktivne. Osnovni izvor novca u opticaju I depozitnog novca su kratkorocni bankaraski krediti. Kada banka odobri kredit preuzecu, preduzece postaje poverilac bane. Fiktivno stvoreni depoziti banke poceli su da cirkulišu kao stvarni novac, tim procesom stvorena je osnova za kreiranje bankarskog kredita. Banke time prestaju da budu samo preradivaci novca, one se stvarno pretvaraju u fabrike novca, u institucije koje su sposobne da samostalno stvaraju I poništavaju novac. Novcani opticaj se vrši kroz kreditnu politiku, a preko politike regulisanja mase kratkorocnih bankarskih kradita u privredi. Efektivni novac ostaje I dalje baza depozitnog novca. Pocetak kružnog toka novca je gotov novac centralne banke ali I krajna tacka tog toka je gotov novac u koi se transformiše depozitni novac poslovnih banaka nakon izvršenog procesa multiplikacije. Multiplikacija novca je moguca u uslovima postojanja bankarskog novca: zato što gradani u platnom prometu koriste novac iz banki, komitenti banke prihvacaju bankovne kredite, a bankarski novac se vraca u bankovni sustav.

Monetarni multiplikator:
m = 1/r (stopa obveznih rezervi)

Kreditni multiplikator:
k = 1/r - 1

Stvaranjem bankarskih depozita I kredita odrešeno je objektivnim granicama materijlne prozvodnje I raspodele. Emisija novca I kredita ogranicena je objektivnim potrebama proizvodnje I prometa. Te se granice ne smeju prekoraciti, ukoliko se ne želi izazvati nestavilnost u privredi. Preterana emisija bankarskog kredita mora postati snažan faktor nesatbilnosti privrede, odnosno ona postaje incijalni faktor inflacije. Kao snažan faktor I instrument privrednog razvoja, kredit se sve više koristi za podsticanje stope rasta I zaposlenosti, ali I u razne druge svrhe izvan normalnih novcanih funkcija.
Država ostvaruje novcana sredstva fiskalnom politikom. Ukoliko zbog nestabilnih privrednih tokova, ne može porezima ostvariti dovoljnu kolicinu novca tada državni budžet ostvaruje deficit. Država ne može bankrotirati i stoga pokriva vlastite gubitke kao i manjak novca za potrebe budžeta kreditnom emisijom novca. Takvi krediti povecavaju masu novca u opticaju bez pokrica u proizvedenoj robi. Tada se u prometu nalazi više novca nego što vrijedi privredna produkcija.

Privreda se brani povecanjem cijena proizvoda dok se ne uravno¬teži ponuda i potražnja što stvara inflaciju. Infalacija nadalje zahtjevaju devalvaciju domicilne valute u odnosu na svjetske valute da bi se uskladila vrijednost proizvedene robe na tržištu, odnosno da bi se uravnotežio promet robe preko državne granice. Devalvacija lako donosi novo povecanje cijena i proces se ponavlja.

Inflacija sprecava bankrote poduzeca cime se osigurava produžetak proizvodnje ali je vrijednosni sistem poremecen. Galopirajuca inflacija je prvi put zabilježena u Njemackoj pocetkom tridesetih godina a 1993 godine je zahvatila Jugoslaviju koja je štampanjem novca prehranjivala narod i spašavala proizvodnju uslijed nametnutih ekonomskih sankcija svijeta. Države razvijaju mehanizme odbrane od deflacije i inflacije ali pitanje je koliko su ti mehanizmi efikasni da sprijece teže krize uzrokovane stagnacijom proizvodnje i potražnje koja je prije ili kasnije neminovna.

Kolicina novca u opticaju je u kapitalistickom društvu veliki problem. Izmedu ostalog, porast proizvodnje zahtijeva porast kolicine novca u opticaju da bi se proizvedena roba mogla kupiti. Osim tržišta koje je cesto nepredvidivo i bolno kapitalizam nema zadovoljavajuci mehanizam regulacije kolicine novca u opticaju. Korisnici emitiranog novca su dužni posudeni novac vratiti sa kamatom. U slucaju ekspanzije proizvodnje i potrošnje to je moguce ostvariti jer se isti novac brže obrce pa stvara vecu novcanu vrijednost. U slucaju pada potražnje na tržištu, opada i brzina obrta novca pa društvo naprosto nema dovoljno novca da kupi proizvodenu robu tim više jer mora vratiti posudeni novac sa kamatom. Tako kapitalisticki oblik proizvodnje sam sebe guši a rezultat je najcešce bankrot. Kapitalizam nema zadovoljavajucu monetarnu politiku. Problem se samo može odgoditi pomocu novih kredita. Tako su se zadužile sve zemlje svijeta a najmocnija medu njima SAD je postala najzaduženija zemlja svijeta. Njen dug ubrzano raste i tako formira vrlo neizvjesnu ekonomsku buducnost.

Države cesto rješavaju problem nedostatka novca kontroliranim poklonima novca iz primarne emisije. Ukoliko je demokracija u zemlji donekle razvijena onda se takav novac koristi za zajednicke potrebe. Takva mjera unosi nužno potreban novac u opticaj što pomaže ekonomiju.

Papirni novac danas nije zamenljiv za zlato, on zamenjuje stvarni novac, on “predstavlja zlato” koje bi se normalno nalazilo u prometnim kanalima reproducije. Proces odvajanja papirnog novca od zlata išao je sve brže, sa sve vecim uplitanjem države u uredenje celokupnog novcanog sistema a posebno u sledecim sektorima:
• korišcenje novca kao sredstva za deficitno finansiranje reprodukcije (preterana emisija novca, budžetski deficiti…)
• sve veca stopa inflacije u savremenim privredama koja novcane tokove pretvara sve više u samostalne tokve sa sve ocitijim novcnim krizama
• položaj zlata kao novcane robe u domacim robno-novcanim transakcijama.

Postoji nekoliko faktora koji dovode do procesa odvajanja:
• stalnost cena zlata I veštacko održavanje na visini od 35 dolara za uncu
• proces obezvredenja savremenog novca sve više odvojenog od zlata
• odvajanje cene zlata od produktivnosti rada u njegovoj proizvodnji
• istisivanje I demonetizacija zlata iz svetskog monetarnog sistema.

Teorija novca I istraživanje uloge novca u proceseu društvene reprodukcije spadaju u jedno od najsloženijih, najrazvijenijih teorijskih delova savremene ekonomske teorije uopšte.
Analiza novca I novcane sfere repordukcje vezuje se za istraživanej hronicne nestabilnosti savremene privrede, privrednog rasta I zaposlenosti. Mešanje države u privredni razvoj postalo je u savremenim privredama dominantno. Savremene države, koriste monetarno kreditne mere u regulisanju konjukture, što je povecalo znacaj istraživanja monetarnih problema. Klasicna teorija je polazila od novca kao neutralnog faktora u procesu samoregulisanja privrdnih tokova I stalne ekonomske ravnoteže u privredi. Novac samo olakšava I omogucava ostvarivanje I ocuvanje stalne ekonomske ravnotece I pune zaposlenosti rada I kapitala.
Savremena monetarna teorija ugraduje novac u ciklicno ponašanje ne samo kapitalisticke privrede vec I za loše funkcionisanje novcanog sistema I slabo vodenje monetarne politike. Moderna monetarna teorija prelazi na aktivnu ulogu novca I monetarne politike I njihovo delovanje na visinu I raspodelu nacionalnog dohotka, cene zaposlenost, ponašanje investicije I štednje, platno bilansnu neravnotecu I odnose u eksternoj ekonomiji.
Regulisanjem novcane I kreditne mase regulišu se privredni tokovi, posebno agregatna tražnja, korišcenje kapaciteta, zaposlenost,uvoz, izvoz I dr. Kada se restriktivnom monetarnom politikom želi stabilizovati privreda, a pretera se sa korišcenjem monetarnog faktora, cesto dolazi do inflacije, depresije I nezaposlenosti. Krajnosti monetarizma I zlupotreba novca sve su cešci u monetarnim privredama.

5. Monetarna teorija i agregatna ekonomska teorija

Sve je teže utvrditi granice gde pocinje, a gde se završava teorija novca.
Niska, stabilna i predvidiva inflacija najveci je doprinos koji monetarna politika može dati privredi. Medjutim, u uslovima visoke dolarizacije (evroizacije) privrede, ograniceni su dometi monetarne politike u ostvarivanju tog cilja. Kljucne komponente monetarne politike u Srbiji su: (a) rukovodeni fleksibilni kurs i (b) kontrolisana inflacija. Nezavisnost centralne banke neophodan je uslov za sprovodenje monetarne politike koja kao rezultat daje stabilnost cena.
Monetarna teorija se ne ogranicava na vrednosti i promene vrednosti novca, ona je porširna ukljucujuci u sebe i agregatnu ekonomsku teoriju. U Monetarnoj teoriji se dans sve manje postavlja pitanje : šta je novac?, vec kako se stvara, ko njime raspolaže i kako deluje na ekonomsku aktivnost i podsisteme ekonomskog sistema,tj kako njime upravljati. Monetarna terorija se sada tretira kao „teorija o uticaju novca na ekonomsku aktivnost“. Osnovno podrucje monetarne teorije je istracivanje uzajamnog delovanja monetarne sfere i drgih agregata privrede, pre svega promene realnog nacionalnog dohotka i zaposlenost proizvodnih faktora, promena nivoa cena, raspodela dohotka i bogatstva, što predstavlja centralnu funkciju ove teorije.
Monetarna teorija sve više istražuje sledece odnose i veze;
• povezanost mera monetarno-kreeditne politike i promene novcane mase u privredi
• povezanost promena novcane mase i tražnje robe i usluga
• povezanost izmedu ukupne tražnje i dinamika prizvodnje, zaposlenosti i nominalnih dohodaka s jedne, i nominalne i realne kolicine novca sa druge strane
• povezanost novca, dohotka i kamatne stope
• uticaj deficitarnog finansiranja na efikasnost monetarne politike

Monetarna teorija u istraživanju privrede i delovanja novca, može tim problemima da pristupi na dva nacina: Kvantitativno i kvalitativno. Cista monetarna teorija je istraživala uglavnom kvantitativne osobine novca (priroda novca, oblici novca i njihova klasifikacija, funkcije novca, kupovna snaga novca i dr), medjutim ona je danas zamenjena kvantitativnim odnosima i mehanizmom brojnih veza novcanih i realnih faktora u reprodukciji. Kvantitativni pristup u monetarnoj teoriji polazi od sfere novcanog opticaja i uticaja novca na razlicite makroagregate i sektore privrede. Uzajamno delovanje monetarnih i nemonetarnih faktora, kanali uticaja novcane sfere na realne faktore reprodukcije u savremenom regulisanju ekonomije dobijaju posebno mesto. Spajanje terorije novca sa makroekonomskom terorijom dovodi do pretvaranja novca u vrlo snažan istrument državnog itervenicionizma u gotovo svim savremenim privredama.Svakoj privredi bi najviše odgovaralo da se u prometu nalazi upravo onolika kolicina novca kolika je vrijednost proizvedene robe. U idealnom slucaju u kojem privreda proizvodi upravo ono što društvo treba, takva kolicina novca u opticaju omogucava potpuni promet proizvedene robe i ekonomsku stabilnost društva.
Potrošaci posjeduju veliku masu novca. Ona je znatno veca od vrijednosti tekuce proizvodnje i znatno manja od ukupne vrijednosti svega što društvo posjeduje jer su te vrijednosti nastale obrtanjem istog novca. Dio novca se obrce u svrhu platnog prometa tekuce proizvodnje, a velika kolicina nov ca je akumulirana u vlasništvu gradana i društva kao fond rezerve. Akumulirani novac daje ekonomsku sigurnost pojedinaca i društva u cjelini.

6. Istorijat novca Srbije, Crne Gore i Jugoslavije

“Srpski dinar” se prvi put pominje u arhivskim dokumentima s kraja 1214. godine, u vreme Stefana Prvovencanog. Od tog vremena sve do pada Despotovine 1459. godine, dinar su kovali gotovo svi srpski vladari. On je predstavljao jedno od najbitnijih obeležja samostalnosti i državnosti srpske države u srednjem veku. Sav srednjovekovni novac Srbije se, zbog povlacenja zlata iz opticaja – pojave karakteristicne za taj period svuda u Evropi – kovao iskljucivo u srebru.
Usled gubitka samostalnosti srpske države, sve do polovine XIX veka u upotrebi je bio veliki broj razlicitih moneta stranih država. U periodu turske prevlasti, na teritoriji današnje Srbije radilo je nekoliko kovnica turskog novca – Novo Brdo, Kucajna i Beograd. Naziv poslednje vrste turskog srebrnog novca – para (od arapske reci bara - što znaci srebro), prisutan je i danas kao naziv stotog dela savremenog jugoslovenskog dinara.

Kovani novac

U XIX veku, u vreme vladavine Karadorda i kneza Miloša, u Srbiji je u opticaju bio veliki broj razlicitih moneta, od turskih do zapadnoevropskih. Tokom tog perioda koristile su se 43 vrste stranog novca, i to 10 zlatnih, 28 srebrnih i 5 bakarnih. Medjutim, uporedo sa uspešnim politickim oslobadanjem od turske zavisnosti, pocinju da se cine prvi koraci ka uspostavljanju sopstvenog monetarnog sistema, da bi se, najzad, nakon više od cetiri stoleca od kovanja poslednjeg srpskog srednjovekovnog novca, u obnovljenoj Srbiji ponovo pocelo sa njegovim kovanjem. Posle Drugog svetskog rata, prvi kovani novac Jugoslavije emitovan je 1945. godine. Od tada do danas ostvarene su brojne emisije kovanog novca, sa vremenom u naprednijim tehnikama izrade, kao i boljeg kvaliteta legura od kojih je izradivan. Odgovarajucim elementima kao što su grb i naziv države emitenta registrovane su sve promene u državnom uredenju koje su se dešavale tokom proteklog perioda.
Pored redovnih emisija kovanog novca, Narodna banka Jugoslavije izdaje i prigodni kovani novac sa namenom obeležavanja razlicitih manifestacija, kulturnih, sportskih ili nekih drugih, od znacaja za zemlju ili od šireg, medunarodnog znacaja. Taj novac se izdaje takode povodom važnih jubileja koji su u vezi sa odredenom licnošcu, institucijom ili dogadajem. Od 1968. godine, kada je izdata prva serija prigodnog kovanog novca, do danas realizovana je 21 emisija tog tipa novca. Osobenost takvih izdanja jeste u tome što se za izradu novca koriste pretežno plemeniti metali, ali i legure. Za razliku od redovnih izdanja, za prigodni kovani novac najcešce se primenjuje specijalna tehnika izrade, koja obezbeduje bolji kvalitet i vecu izražajnost prikazanih motiva.

Novcanice

Tokom XVIII veka u vecini evropskih država iz prometa nestaju zlato i srebro, zbog cega se javlja potreba za papirnim novcem. To predstavlja razlog za pojavu prvog papirnog novca i kod nas.Na našem podrucju, prva vrsta papirnog novca, tacnije novcane doznake, pojavljuje se 1848. godine u Vojvodini, u Sremskim Karlovcima i Subotici. To su bili asignati, koji su izdavani na osnovu pokrica nacionalnim dobrima (nepokretnostima i sl.).Prve novcanice u Kneževini Srbiji, štampane 1876. godine kao novac Glavne državne blagajne za potrebe finansiranja srpsko-turskog rata, nikada nisu puštene u opticaj. Veruje se da je za njih crteže izradio poznati srpski pesnik i slikar Ðura Jakšic.Buduci da su 1884. godine, osnivanjem Privilegovane narodne banke Kraljevine Srbije, stvoreni uslovi za izdavanje novcanica, iste godine je emitovana novcanica od 100 dinara. Ona je bila plativa u zlatu, a izradena je u Belgiji. Medjutim, naviknut na metalni novac, narod je tu novcanicu mahom menjao za zlato, tako da je tek banknota od 10 dinara izdata 1885. godine, plativa u srebru, stekla poverenje gradanstva i bila široko prihvacena, kao i ostale novcanice nakon toga, do izbijanja Prvog svetskog rata.Za vreme austrougarske okupacije, Narodna banka ulaže napore da obezbedi rezerve novcanica štampanjem dodatnih kolicina u Francuskoj i izdavanjem “ratne” novcanice u apoenu od 50 dinara, za koju je nacrt izradila Beta Vukanovic, akademski slikar. Da bi se sprecilo unošenje novih banknota, u okupiranoj Srbiji je u zvanicnom opticaju bio uglavnom novac okupatora: krune, marke, levi i pecacene dinarske novcanice.Posle sticanja državne samostalnosti 1878. godine, Crna Gora je svoj prvi papirni novac (uputnice koje su u svemu imale ulogu novcanica) dobila tek 1912. godine, sa najmanjom nominalnom vrednošcu od 1, a najvecom od 100 perpera. Okupacione vlasti su, kao i u Srbiji, izvršile pecacenje uputnica izdanja 1912. i 1914. godine i kao takve ih tokom rata uvela u zvanican opticaj.Nakon završetka Prvog svetskog rata i konstituisanja nove države, Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, javlja se problem valutnog šarenila i potreba za ujednacavanjem novcanog sistema i nostrifikacijom novcanica. Emitent nove zajednicke valute, dinara, bilo je Ministarstvo finansija Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, cime je dinar ponovo promovisan u nacionalnu monetu.Privilegovana Narodna banka Kraljevine Srbije 1920. godine prerasta u Narodnu banku Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca i ona iste godine izdaje novcanice u apoenima od 10, 100 i 1000 dinara.Stvaranjem Kraljevine Jugoslavije 1929. godine, Narodna banka Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca postaje Narodna banka Kraljevine Jugoslavije i štampa tri novcanice, i to u Zavodu za izradu novcanica – Topcider. Do pocetka Drugog svetskog rata, Narodna banka vrši svoju osnovnu funkciju emitovanja novca.Posle raspada Kraljevine Jugoslavije, Narodna banka Kraljevine Jugoslavije se transformiše u Srpsku narodnu banku, koja proglašava srpski dinar i onemogucava upotrebu stranih valuta na onim teritorijama srpske države koje su bile okupirane od susednih zemalja.Izbeglicka vlada Kraljevine Jugoslavije 1943. godine štampa seriju novcanica koja nije puštena u opticaj.Po završetku Drugog svetskog rata, nova vlast uvodi valutnu reformu, zamenu okupacijskog novca, i izdaje seriju novcanica Demokratske Federativne Jugoslavije, cije su prve kolicine štampane u Moskvi. Dinar ostaje novcana jedinica i u novoj državi. U periodu od 1945. do 1992. godine u Jugoslaviji je emitovano ukupno 12 serija novcanica sa 67 apoena.Tokom perioda hiperinflacije, 1993. godine, Savezna Republika Jugoslavija je izdala seriju novcanica sa enormnim nominalnim vrednostima (5.000.000.000, 50.000.000.000 i 500.000.000.000 dinara).

Literatura korišcena pri izradi seminarskog rada:

1. MONETARNE I JAVNE FINANSIJE – Dr. S.Komazec I Dr. Žarko Ristic
2. www.nbs.co.yu
3. www.wikipedia.org

PROCITAJ / PREUZMI I DRUGE SEMINARSKE RADOVE IZ OBLASTI:

ASTRONOMIJA | BANKARSTVO I MONETARNA EKONOMIJA | BIOLOGIJA | EKONOMIJA | ELEKTRONIKA | ELEKTRONSKO POSLOVANJE | EKOLOGIJA - EKOLOŠKI MENADŽMENT | FILOZOFIJA | FINANSIJE |  FINANSIJSKA TRŽIŠTA I BERZANSKI    MENADŽMENT | FINANSIJSKI MENADŽMENT | FISKALNA EKONOMIJA | FIZIKA | GEOGRAFIJA | HEMIJA I INFORMACIONI SISTEMI | INFORMATIKA | INTERNET - WEB | ISTORIJA | JAVNE FINANSIJE | KOMUNIKOLOGIJA - KOMUNIKACIJE | KRIMINOLOGIJA | KNJIŽEVNOST I JEZIK | LOGISTIKA | LOGOPEDIJA | LJUDSKI RESURSI | MAKROEKONOMIJA | MARKETING | MATEMATIKA | MEDICINA | MEDJUNARODNA EKONOMIJA | MENADŽMENT | MIKROEKONOMIJA | MULTIMEDIJA | ODNOSI SA JAVNOŠCU |  OPERATIVNI I STRATEGIJSKI    MENADŽMENT | OSNOVI MENADŽMENTA | OSNOVI EKONOMIJE | OSIGURANJE | PARAPSIHOLOGIJA | PEDAGOGIJA | POLITICKE NAUKE | POLJOPRIVREDA | POSLOVNA EKONOMIJA | POSLOVNA ETIKA | PRAVO | PRAVO EVROPSKE UNIJE | PREDUZETNIŠTVO | PRIVREDNI SISTEMI | PROIZVODNI I USLUŽNI MENADŽMENT | PROGRAMIRANJE | PSIHOLOGIJA | PSIHIJATRIJA / PSIHOPATOLOGIJA | RACUNOVODSTVO | RELIGIJA | SOCIOLOGIJA |  SPOLJNOTRGOVINSKO I DEVIZNO POSLOVANJE | SPORT - MENADŽMENT U SPORTU | STATISTIKA | TEHNOLOŠKI SISTEMI | TURIZMOLOGIJA | UPRAVLJANJE KVALITETOM | UPRAVLJANJE PROMENAMA | VETERINA | ŽURNALISTIKA - NOVINARSTVO

  preuzmi seminarski rad u wordu » » »

Besplatni Seminarski Radovi