POCETNA STRANA

ANKSIOZNI POREMEĆAJI

DEFINICIJA ANKSIOZNIH POREMEĆAJA

Anksioznost je patološko stanje obilježeno iracionalnim i prekomjernim osjećajem ustrašenosti i strepnje, koji su praćeni znakovima uzrokovanim hiperaktivnošću vegetativnog nervnog sistema. Razlikuje se od straha, koji predstavlja odgovor na poznati uzrok.
Anksioznost je difuzan, veoma neprijatan, često nejasan osjećaj tjeskobe, udružen sa jednim ili više tjelesnih doživljaja - na primjer praznina u stomaku, stiskanje u prsima, lupanje srca, ubrzano disanje, glavobolja ili iznenedna potreba za ekskrecijom. Nemir i potreba za kretanjem često su prisutni. Anksioznost izvjesnog stepena može biti iskustvo koje poznaje svaki čovjek, a koje se odnosi na neizvjesnost usmjerenu prema svakodnevnim životnim situacijama ili nelagodnost od suočavanja sa teškom situacijom.

Stanje se može nazvati anksioznim poremećajem kad je anksioznost snažna, dugotrajna i ograničava psihološko i socijalno funkcionisanje. Zajedničke karakteristike svih anksioznih poremećaja su :
• Subjektivni osjećaj anksioznosti,
• Akutni početak (dugo traju, ali njihova evolucija nastanka nije dugotrajna),
• Relativno očuvana radna sposobnost,
• Prepoznavanje patoloških misli,
• Izostanak otuđenja od realnosti.

Ako anksioznost postane intenzivna ili hronična, potpuna evaluacija situacije i okolnosti je opravdana. Pod evaluacijom podrazumijevamo pažljivu procjenu situacije u kojoj se pacijent nalazi, pokušaj rekonstrukcije uzroka i posljedica poremećaja. Veoma je važno dati pacijentu dovoljan broj informacija kao i pomoć da razumije svoja osjećanja. Intelektualna i emocionalna analiza situacije zajedno sa pacijentom od suštinske je važnosti.

Privremena medikacija može pomoći u slučajevima kada je funkcionalni kapacitet pacijenta oštećen.
U ozbiljnim hroničnim slučajevima indikovana je dugotrajna terapija.

KLASIFIKACIJA ANKSIOZNIH POREMEĆAJA

EPIDEMIOLOGIJA

PATOGENEZA ANKSIOZNOSTI

Osjećaj anksioznosti često se doživljava u svakodnevnim situacijama i u vezi je sa nedovršenim zadacima koje osoba postavlja pred sebe. Dugotrajno osjećanje anksioznosti može dovesti do sekundarnog izbjegavanja ili adaptacije, korišćenjem psiholoških odbrambenih mehanizama ili ponašanja. Anksioznost i njegovi potencijalni izvori tako često ostaju neprimijećeni ili nesvjesni.

Psihoanalitička teorija dijeli izvore anksioznosti u četiri grupe:
1. Impulsna anksioznost,
2. Separaciona anksioznost,
3. Kastraciona anksioznost,
4. Superego anksioznost.

Dijete u svom razvoju prolazi kroz ove anksioznosti i postupno ih prevladava, tako da može uspješno da zadovoljava svoje nagonske impulse u skladu sa socijalnim normama i ima dovoljno energije za uspostavljanje zrelih emocionalnih odnosa i aktivnosti učenja i rada. Kod odraslih osoba, ukoliko nedovoljno razriješeni konflikti uzimaju mnogo energije putem pretjeranog korištenja mehanizama odbrane, problem može nastati u nekoj stresnoj situaciji, pogotovo onoj koja simbolički podsjeća na rani konflikt. Dakle, smatra se da se radi o nagonskim signalima ka egu, koji imaju tendenciju da iz nesvjesnog prodru u svjesne strukture.
Neki psihoanalitičari povezuju anksioznost sa poremećajem odnosa majka -dijete u ranim razvojnim fazama ili kao posljedicu porođajne traume.

Psihodinamika anksioznih poremećaja:
1. Nesvjesni porivi, seksualni, agresivni prijete da se pojave u svjesnosti i dovode do anksioznosti,
2. Odbrambeni mehanizmi koriste se da se suzbije anksioznost,
3. Premještanje dovodi do fobije,
4. Reaktivna formacija, negacija i premještanje dovode do opsesivno-kompulzivnog poremećaja,
5. Slom potiskivanja dovodi do paničnog ili generalizovanog anksioznog poremećaja,
6. Agorafobija je vezana uz:
a. Neprijateljsko-zavisni odnos sa partnerom,
b. Strah od agresivnih i seksualnih poriva usmjerenih prema drugim ili od drugih usmjerenih ka pacijentu.

Teorija učenja
1. Anksioznost nastaje zbog frustracije ili stresa. Jednom doživljena postaje uslovljena odgovorom na druge, slabije frustrirajuće ili stresogene situacije.
2. Može biti naučena kroz identifikaciju i imitaciju anksioznih modela kod roditelja (teorija socijalnog učenja),
3. Anksioznost je u vezi sa stvarno zastrašujućim podražajima, npr. nezgodama, koje se prenose na druge podražaje putem uslovljavanja, dovodeći do fobije.

Biološke teorije
1. Pretjerana vegetativna reakcija sa povećanim tonusom simpatikusa,
2. Povećano otpuštanje kateholamina,
3. Povišeni metaboliti noradrenalina,
4. Skraćena latencija rem spavanja i stadija 4 spavanja,
5. Snižen nivo GABA uzrokuje hiperaktivnost centralnog nervnog sistema,
6. Povišen nivo serotonina,
7. Hiperaktivni temporalni dio kore mozga, locus ceruleus.

DIJAGNOZA ANKSIOZNOSTI

Kompletna psihijatrijska anamneza i posmatranje pacijenta imaju važnu ulogu u postavljanju dijagnoze. Fizikalni pregled daje veoma malo kliničkih podataka. U primarnoj zdravstvenoj zaštiti, korištenje screening upitnika može povećati procenat otkrivanja pacijenata oboljelih od anksioznih poremećaja.
U praksi se mogu koristiti sljedeći upitnici: Hamiltonova skala anksioznosti, GAD-7, Skrining upitnik anksioznosti (ASQ), Upitnik opštih kliničkih utisaka (CGI), Upitnik za procjenu depresije i anksioznih poremećaja, Opšti zdravstveni upitnik, Bekova skala anksioznosti, Liebowitzeva skala socijalne anksioznosti, Kratka skala za socijalnu fobiju, SPRAS i Skala težine paničnih napada.

KLINIČKA SLIKA

Glavne komponente anksioznosti su psihološke prirode i somatske prirode.

Tjelesni znakovi:

- Drhtanje, grčenje, osjećaj
treperenja, tremor,
- Bolovi u leđima, glavobolja,
- Mišićna napetost,
- Kratak dah, hiperventilacija,
- Umor,
- Parestezije,
- Teškoće gutanja,
- Hiperaktivnost vegetativnog
sistema:
1. Crvenjenje i bljedilo,
2. Tahikardija, palpitacije,
3. Znojenje, hladne ruke,
4. Dijareja, mučnina, bol u
epigastrijumu,
5. Suha usta,
6. Učestalo mokrenje,

DIFERENCIJALNA DIJAGNOZA ANKSIOZNIH POREMEĆAJA

Anksioznost je glavna tegoba kod brojnih psiholoških, zdravstvenih i neuroloških poremećaja.
Depresivni poremećaji (F 32, F 33): 50-70% depresivnih bolesnika pokazuje anksioznost ili opsesivno razmišljanje o mračnim temama; 20-30% primarno anksioznih pacijenata takođe doživljava i depresiju.
Shizofrenija (F 20): Može biti izražena anksioznost i mogu se javiti teške opsesije, uz halucinacije i sumanutosti.
Bipolarni I poremećaj (F 31): Obilježen teškom anksioznosti tokom maničnih epizoda.
Netipična psihoza (F 28, F 29): Teška anksioznost uz psihotična obilježja.
Poremećaj prilagođavanja s anksioznošću (F 43): U anamnezi je prisutan psihološki stresor 3 mjeseca od početka poremećaja.
Opšta zdravstvena i neurološka stanja: Prisutno je i kognitivno oštećenje.
Poremećaji vezani uz zloupotrebu psihoaktivnih supstanci (PAS): Panika ili anksioznost praćeni intoksikacijom (naročito kofein, amfetamin) i apstinencijalne krize.

Stopa psihijatrijskog komorbideta i generalizovanog anksioznog poremećaja:
• Jednostavna fobija 21-55%,
• Socijalna fobija 15-59%,
• Depresija (uključujući distimiju) 8-39%,
• Panični poremećaj 3-27%.

Tok i prognoza:
Hroničan tok, simptomi se mogu povući kako pacijent stari. Tokom vremena, pacijent može razviti sekundarnu depresiju.

Prediktori slabe prognoze kod generalizovanog anksioznog poremećaja:
• Dugo trajanje bolesti,
• Komorbiditet psihijatrijskih poremećaja,
• Dugotrajni somatski poremećaj,
• Koegzistencija poremećaja ličnosti,
• Slaba socijalna prilagođenost,
• Nestabilni bračni i porodični odnosi.

PANIČNI POREMEĆAJ (SA I BEZ AGORAFOBIJE)
F 41.0 DISORDO PANICUS

Panični poremećaj je stanje koje dominantno karakteriše:
• Iznenadno pojavljivanje spontanih i neočekivanih paničnih napada najmanje jedanput mjesečno,
• Napadi su praćeni brojnim somatskim simptomima i osjećajem vitalne ugroženosti,
• Zabrinutost zbog mogućih posljedica paničnih napada,
• Promijenjeno ponašanje povezano sa napadima (izbjegavanje: da se ostane sam u kući ili da se ide sam izvan kuće, vožnje autobusom, vozom, avionom, supermarketa, mnoštva svijeta i gužve, stajanja u redu, odlazaka u pozorište, restorane, kina, liftova, tunela, mosta).

Panični poremećaj može se javljati sa agorafobijom ili bez nje. Pod agorafobijom podrazumijevamo specifičnu vrstu straha, najčešće sekundarno razvijenu, kod osoba sa paničnim poremećajem. Osoba koja pati od ovog poremećaja ima strah od napada straha i osjeća se najsigurnije u svom okruženju. Agorafobični napadi najčešće se javljaju van kuće - dok osoba čeka u redu, u gužvi, na mostu, u autobusu, vozu ili automobilu

Panični napad je kratka epizoda (do 10-tak minuta, rijetko do sat vremena) nepodnošljive plašljivosti, zabrinutosti, unutarnjeg nemira sa iznenadnim atacima nepodnošljivog osjećaja straha i znakova i simptoma snažnog podražaja vegetativnog nervnog sistema.

Prema DSM IV klasifikaciji kriterijumi za postavljanje dijagnoze paničnog napada uključuju kratkotrajno razdoblje intenzivnog straha ili nelagode u kome se 4 ili više simptoma razvijaju i dostižu vrhunac unutar 10 minuta: palpitacije, lupanje srca, ubrzan puls, znojenje; drhtanje ili tresenje, osjećaj nedostatka zraka ili teškog disanja, osjećaj gušenja, bol ili nelagoda u prsima, mučnina ili želučane tegobe, osjećaj vrtoglavice, nesigurnost, ošamućenost ili nesvjestica, derealizacija (osjećaj nestvarnosti) ili depersonalizacija (osoba je odvojena sama od sebe), strah od gubitka kontrole ili osjećaj da će se poluditi, strah od smrti, parestezija (osjećaj umrtvljenosti ili bockanja), navala osjećaja toplote ili hladnoće.
Čest komorbiditet: fobije, naročito agorafobija (30-40%), teška depresija (40¬80%), zloupotreba alkohola i sedativa, zavisnost od PAS. Kod paničnog poremećaja povećan je suicidalni rizik.

Tok i prognoza:
Panični poremećaj kroz nekoliko sedmica može potpuno onesposobiti pacijenta. Može se razvijati postepeno, mjesecima, čak godinama, poprimiti hroničan tok, sa remisijama i egzacerbacijama. Prognoza, uz terapiju je odlična. Agorafobija je najrezistentnija od svih fobija.

SPECIFIČNE FOBIJE
F 40.2 PHOBIA SPECIFICA

Fobija je iracionalan, intenzivan strah, nastao pojavom predmeta ili situacije koji podsjećaju na prethodno iskustvo ispunjeno strahom.
Specifična fobija je obilježena klinički značajnom anksioznošću, koja je izazvana izlaganjem osobe specifičnom objektu ili situaciji koja djeluje zastrašujuće, što često dovodi do izbjegavajućeg ponašanja.

Karakteristični simptomi fobičnog poremećaja:
• Osoba iznenada osjeti iracionalan strah, paniku i užas u situaciji koja nije opasna,
• Fobična osoba svjesna je da njen strah prelazi granice normalnog i da nema stvarne opasnosti,
• Fobična reakcija je automatska, osoba je ne može kontrolisati i praktički je sva obuzeta imaginacijom prijetnje i opasnosti,
• Fobična osoba pokazuje sve tjelesne reakcije koje su prisutne u velikom strahu: ubrzan rad srca, osjećaj nedostatka zraka, površno disanje, drhtanje i jaku želju da pobjegne iz fobične situacije,
• Fobična osoba izbjegava objekte i situacije kojih se plaši,
• Tipovi fobija: od životinja, od prirodnog okoliša (npr. visina, oluja, voda), od krvi, injekcija, ozlijeda, od situacija (npr. avioni, liftovi, zatvoreni prostori).

SOCIJALNI ANKSIOZNI POREMEĆAJ (SAP)
F 40.1 PHOBIA SOCIALIS

Socijalna fobija je neprimjeren strah od izloženosti posmatranju i kritičkoj procjeni drugih u različitim socijalno strukturisanim situacijama. Očituje se kao strah od javnih nastupa, predavanja, izjava za TV, iznošenja svog mišljenja na sastanku, susreta sa značajnim osobama, pokazivanja znanja i vještina na ispitu, za vrijeme obroka u prisustvu drugih i sl.
Osoba se boji da će na javnom nastupu ispasti nespretna, pokazati neznanje, napraviti nepopravljivu glupost i tako ispasti smiješna.
Ako je prisiljena biti u socijalno-fobičnoj situaciji, osoba doživljava jake simptome anksioznosti (crvenilo lica, znojenje, drhtanje i blokadu govora), uz popratne negativne kognitivne interpretacije (njen će nastup proglasti glupim, dosadnim i sl.). Osoba je svjesna svoje anksioznosti i pratećih tjelesnih znakova, misli da je to lako uočljivo drugima, pa se javlja strah od straha, odnosno jaka anticipacijska anksioznost, što se zbog posljedičnog izbjegavajućeg ponašanja negativno odražava na socijalne kontakte i kvalitet života.
Socijalni anksiozni poremećaj je najčešći anksiozni poremećaj (10-15%), često je neprepoznat uzrok neuspjeha u školi, razvoda braka, neuspješne profesionalne karijere, asocijalnog života, alkoholizma i zavisnosti od PAS. Takođe, socijalni anksiozni poremećaj često nije prepoznat u ambulantama porodične medicine.

Danas se smatra kako postoje dva glavna klinička podtipa socijalno anksioznog poremećaja:
• Generalizovani socijalno anksiozni poremećaj (strah od širokog spektra socijalnih situacija)
• Specifični (strah od jedne ili nekoliko specifičnih socijalnih situacija)
U oba klasifikaciona sistema, DSM-IV i MKB-10, osnovna karakteristika socijalno anksioznog poremećaja je strah osobe da će je drugi procjenjivati i ocjenjivati, te očekivanje da će rezultat takve procjene za nju biti negativan i poražavajući.
Postoje i neke razlike: npr. prema MKB-10, javni govor pred publikom se ne smatra fobičnom situacijom, kao što je to u DSM-IV, jer MKB-10 specificira da se strah od procjenjivanja mora odnositi na malu grupu ljudi, a ne na gomilu. DSM-IV specificira da poremećaj treba predstavljati socioekonomski teret za pacijenta, u smislu oštećenja profesionalnog funkcionisanja, dok MKB-10 to ne traži. MKB-10 naglašava važnost tjelesnih simptoma, dok DSM-IV govori samo o simptomima anksioznosti. Uopšteno, MKB-10 ima nešto strožije kriterije.

Komorbiditet u socijalno-anksioznom poremećaju (SAP-u)

Najčešća komorbidna stanja uključuju:
• Jednostavne fobije,
• Agorafobiju,
• Major depresiju,
• Zavisnost o alkoholu i drogama.

Tok i prognoza:
• Hroničan tok, sa mogućnosti pogoršanja, ako se ne tretira.
• Prognoza je, uz terapiju, dobra.

POSTTRAUMATSKI STRESNI POREMEĆAJ (PTSP)
F 43.1 DISORDO POSTTRAUMATICA STRESSOGENES

Posttraumatski stresni poremećaj javlja se kod osoba koje su bile izložene traumatskom događaju, što podrazumijeva direktnu opasnost po život, potencijalnu smrtnu opasnost, ranjavanje, ugroženost vlastitog ili tuđeg integriteta, a kao odgovor na to javlja se intenzivan strah i osjećaj bespomoćnosti ili užasnutosti.
Smatra se da se u opštoj populaciji posttraumatski stresni poremećaj javlja sa učestalošću od 1-2%, mada u novijim epidemiološkim studijama prevalenca se kreće od 1-12%, dok kod ratnih veterana iznosi oko 30%. Istraživanja pokazuju da se kod žrtvi mirnodopskog nasilja posttraumatski stresni poremećaj javlja u oko 20% slučajeva, nakon prirodnih katastrofa oko 15%, dok nakon saobraćajnih nesreća postoji vjerovatnoća pojave posttraumatskih smetnji kod oko 7% osoba.

Tipični simptomi posttraumatskog stresnog poremećaja su ponovno proživljavanje traumatskog iskustva putem intruzivnih sjećanja ili snova, izbjegavanje aktivnosti i situacija koji podsjećaju na traumu, a koje su sastavani dio uobičajenog života, poteškoće sa spavanjem, kontrolom ljutnje i bijesa, smetnje na planu pažnje i koncentracije, prenaglašene reakcije na benigne stimuluse (pojačana pobuđenost), a javljaju se i osjećanja emocionalne praznine i odvojenosti od drugih ljudi.

Istraživanja su pokazala da razvoj, intenzitet i trajanje posttraumatskog stresnog poremećaja najviše zavisi od sljedećih faktora:
• Karakteristika traumatskog događaja,
• Karakteristika ličnosti prije traumatskog događaja,
• Ranije proživljene traume i ranije prisutnih psihičkih teškoća,
• Kvaliteta socijalne podrške nakon traumatskog događaja.

Dijagnostički kriterijumi za posttraumatski stresni poremećaj u oba klasifikaciona sistema se uglavnom poklapaju, s tim što se kod MKB-10 ne razmatra vulnerabilnost, dok se u DSM-IV ne negira značaj individualne predispozicije, odnosno vulnerabilnosti i otpornosti.
Takođe, postoji razlika u determinisanju stresnih iskustava nakon kojih može nastati posttraumatski stresni poremećaj . Kod MKB-10 osoba mora biti direkno izložena traumatskom događaju, a kod DSM-IV npr. saznanje o dijagnosticiranju po život opasne bolesti djeteta ili bliskog člana porodice može dovesti do razvoja posttraumatskog stresnog poremećaja.
Prema MKB-10, kod reakcija na težak stres treba razlikovati:
• Akutnu reakciju na stres (F 43.0),
• Posttraumatski stresni poremećaj (F 43.1),
• Poremećaj prilagođavanja (F 43.2),
• Trajne promjene ličnosti nakon katastrofičnog iskustva (F 62.0).

Kod akutne reakcije na stres i poremećaja prilagođavanja, individualna osjetljivost igra veliku ulogu, dok je kod posttraumatskog stresnog poremećaja i trajnih promjena ličnosti (koje u velikom broju slučajeva predstavljaju hroničnu sekvelu nakon posttraumatskog stresnog poremećaja) zajednički etiološki faktor katastrofično iskustvo.
Tokom vremena mogu da se razvijaju i drugi, pridruženi poremećaji, kao što su:
• Zloupotreba psihoaktivnih supstanci (alkohola, droge), depresivni i anksiozni poremećaji,
• Poteškoće u socijalnom prilagođavanju,
• Oštećenja kognitivnih funkcija i radnih performansi,
• Posljedice na planu somatskog zdravlja, od kojih najčešće glavobolje, hronični umor, bolovi u grudima, gastrointestinalni, kardiovaskularni, renalni, respiratorni poremećaji, kao i oslabljen imuni sistem i infekcije.
Iskustva iz prakse pokazuju da traumatizovani najčešće traže pomoć u zdravstvenim ustanovama zbog navedenih poremećaja, a da predhodno posttraumatski stresni poremećaj nije ni bio dijagnostikovan, niti tretiran.

Tok i prognoza:
Hroničan tok. Trauma se s vremena na vrijeme ponovo proživljava tokom nekoliko godina. Lošija prognoza uz ranije postojeća psihopatološka stanja.

Posljedice posttraumatskog stresnog poremećaja:
• Često se javlja u komorbiditetu, naročito sa depresijom i zloupotrebom PAS,
• Uzrokuje disfunkcionalnost u porodičnom i radnom okruženju,
• Osobe sa posttraumatskim stresnim poremećajem su često suicidalne,
• Posttraumatski stresni poremećaj može rezultirati trajnim promjenama ličnosti zbog traumatizacije,
• Osoba sa parcijalnim posttraumatskim stresnim poremećajem može, takođe, imati probleme sa radnim i porodičnim funkcionisanjem,
• Dugoročne posljedice psihotraumatizacije mogu biti razvoj depresije i psihosomatskih bolesti,
• Osobe sa posttraumatskim stresnim poremećajem teško odlučuju da se jave ljekaru zbog psihičkih problema.

OPSESIVNO - KOMPULZIVNI POREMEĆAJ (OKP)
F 42 DISORDO OBSESSIVO-COMPULSIVUS

Opsesivno-kompulzivni poremećaj karakteriše intenzivna anksioznost, ponavljajuće opsesije i/ili kompulzije.
Opsesije (lat. obsessio - opsjedanje, obuzetost nečim, opsjednutost, salijetanje) su ponavljajuće, neugodne ili neprikladne misli ili ideje koje osoba doživljava kao nametnute, ali ih prepoznaje kao svoje, i koje želi da zanemari, otkloni ili neutralizuje drugim mislima.
Kompulzije (lat. compulsio - primoravanje, prisiljavanje, prisila) su ponavljajuće radnje ili psihičke aktivnosti koje se osoba osjeća prisiljenom da radi, kao odgovor na opsesije ili nastojeći rigidno zadovoljiti pravila, a sa ciljem smanjenja psihičke napetosti.
Za razliku od djece, odrasle osobe su obično u mogućnosti da kognitivno dožive i opsesije i kompulzije kao pretjerane i nerazumne, odnosno iracionalne.
Kod osoba sa opsesivno-kompulzivnim poremećajem česti su depresivni simptomi, a osobe koje pate od ponavljajućeg depresivnog poremećaja, često tokom depresivnih epizoda mogu razviti opsesivne misli.

Dijagnostičke smjernice:
MKB-10 pod šifrom F 42 opisuje i supkategorizira opsesivno-kompulzivni poremećaj na sljedeći način:
• Misli ili impulsi moraju biti prepoznati kao vlastiti.
• Mora postojati bar jedna misao ili radnja koja se i usprkos otporu ponavlja, iako mogu biti prisutne i druge misli, kojima se pojedinac više ne opire.
• Misao ili radnja koja se ponavlja ne smije sama po sebi biti ugodna (jednostavno oslobađanje od napetosti ili anksioznosti se ne podrazumijeva kao zadovoljstvo).
• Misli, slike ili impulsi moraju biti neugodno ponavljajući.

DSM-IV: Osnovna obilježja su povratne opsesije ili kompulzije (kriterijum A) koje osobu okupiraju vremenski (tj. oduzimaju više od 1h dnevno) ili izazivaju očite smetnje ili značajno oštećenje (kriterijum C). Bolesnik tokom poremećaja shvata pretjeranost i nerazumnost prisilnih misli i radnji (kriterijum B). Ako postoji drugi poremećaj, sadržaj opsesija ili kompulzija nije ograničen na taj poremećaj (kriterijum D). Smetnje nisu uzrokovane neposrednim uticajem štetnih tvari, niti opštim zdravstvenim stanjem (kriterijum E).
Da bi se postavila dijagnoza OKP opsesije i/ili kompulzije moraju biti takvog intenziteta da za duže vrijeme potpuno zaokupe oboljelog, tako da dovode do poremećaja funkcionisanja na socijalnom planu i ukupnoj radnoj aktivnosti.

Tok i prognoza:
Tok je hroničan, s pojačanjem i gašenjem simptoma. Prognoza je uglavnom zadovoljavajuća uz liječenje, ali su neki slučajevi rezistentni na terapiju.

LITERATURA

1. Ackerman DL, Greenland S. Multivariate meta-analysis of controlled drug studies of obsessive-compulsive disorder. J Clin Psychopharmacol 2002; 22:309-317.
2. Američka psihijatrijska udruga: Dijagnostički kriteriji iz DSM-IV, Međunarodna verzija s MKB-10 šiframa, Naklada Slap, Jastrebarsko, 1999.
3. Baldwin DS. Evidence-based guidelines for the pharmacological treatment of anxiety disorders: recommendations from the British Association for psychopharmacology. Journal of Psychopharmacology 2005; 19: 567-596.
4. Baldwin DS, Polkinghorn C. Evidence-based pharmacotherapy for general anxiety disorder. Int J Neuropsychiphamacol 2005; 8: 293:302.
5. Ballengar JC, Davidson JRT, Lecrubier Y, et.al. Consensus statement on social anxiety disorder from the international consensus group on depression and anxiety. J.Clin Psychiatry 1998.
6. Evidence based medicine guidelines: Anxiety disorder, Helsinki, Finland Medical Society Duodecim Publications Ltd., 23.04.2002. p.1-3.
7. Evidence based medicine guidelines: Drug treatement of anxiety and related disorders, Helsinki, Finland Medical Society Duodecim Publications Ltd, 24.03.2002. p.1-3 [17 references]
8. First,M.B., Frances,A., Pincus,H.A. DSM-IV Priručnik za diferencijalnu dijagnostiku, Naklada Slap, Jastrebarsko, 1997.
9. Hrvatska consensus grupa za depresiju i anksiozne poremećaje, Prepoznavanje i iječenje depresije i anksioznih poremećaja - uloga liječnika primarne zdravstvene zaštite, Zagreb, 2003.
10. Jašović-Gašić,M., Damjanović,A., Marić,N., Miljević,Č., Đurić,D., Antidepresivi, Beograd, 2006.
11. Kaplan, H.I., Sadock, B.J. Priručnik kliničke psihijatrije, Naklada Slap, Jastrebarsko, 1998.
12. Kessler RC, The epidemiologyof pure and comorbid generalised anxiety disorder. A review and evaluation of recent research. Acta Psychiatr Scand
2001
13. Kolk, B.A., Saporta,J.:Biological Response to Psychic Trauma. In: International Handbook of Traumatic Stress Syndrome edited by John P. Wilson and Beverley Raphael. Plenium Press, New York, 1993.
14. National Collaborating Centre for Mental Health. Management of panic disorder and general anxiety disorder in primary and secondary care. London: National Institute for Clinical Excelence, 2007.
15. Nutt DJ. Overwiev of diagnosis and drug treatment of anxiety disorders. CNS Spectrum 2005 (b);10:49-56.
16. Mitte K, Noack P, Steil R, Hautzinger M. A meta-analytic review of the efficacy of drug treatment in general anxiety disorder. J Clin Psychopharmacol 2005; 25 :141-150.
17. Mongomery, S.A. Clinical Manual on SSRIs and Social Anxiety Disorder, Science Press, 2004.
18. Stein DJ, Ipser JC, Balkom AJ. Pharmacotherapy for social phobia. Cochrane Database of Systematic Reviews 2004, Issue 4. Art. No.: CD001206.
19. Stoisavljević-Šatara S., urednik Registar lijekova Republike Srpske sa osnovama farmakoterapije 2008. Banja Luka: Agencija za lijekove Republike Srpske, 2008.

PROCITAJ / PREUZMI I DRUGE SEMINARSKE RADOVE IZ OBLASTI:

ASTRONOMIJA | BANKARSTVO I MONETARNA EKONOMIJA | BIOLOGIJA | EKONOMIJA | ELEKTRONIKA | ELEKTRONSKO POSLOVANJE | EKOLOGIJA - EKOLOŠKI MENADŽMENT | FILOZOFIJA | FINANSIJE |  FINANSIJSKA TRŽIŠTA I BERZANSKI    MENADŽMENT | FINANSIJSKI MENADŽMENT | FISKALNA EKONOMIJA | FIZIKA | GEOGRAFIJA | INFORMACIONI SISTEMI | INFORMATIKA | INTERNET - WEB | ISTORIJA | JAVNE FINANSIJE | KOMUNIKOLOGIJA - KOMUNIKACIJE | KRIMINOLOGIJA | KNJIŽEVNOST I JEZIK | LOGISTIKA | LOGOPEDIJA | LJUDSKI RESURSI | MAKROEKONOMIJA | MARKETING | MATEMATIKA | MEDICINA | MEDJUNARODNA EKONOMIJA | MENADŽMENT | MIKROEKONOMIJA | MULTIMEDIJA | ODNOSI SA JAVNOŠCU |  OPERATIVNI I STRATEGIJSKI    MENADŽMENT | OSNOVI MENADŽMENTA | OSNOVI EKONOMIJE | OSIGURANJE | PARAPSIHOLOGIJA | PEDAGOGIJA | POLITICKE NAUKE | POLJOPRIVREDA | POSLOVNA EKONOMIJA | POSLOVNA ETIKA | PRAVO | PRAVO EVROPSKE UNIJE | PREDUZETNIŠTVO | PRIVREDNI SISTEMI | PROIZVODNI I USLUŽNI MENADŽMENT | PROGRAMIRANJE | PSIHOLOGIJA | PSIHIJATRIJA / PSIHOPATOLOGIJA | RACUNOVODSTVO | RELIGIJA | SOCIOLOGIJA |  SPOLJNOTRGOVINSKO I DEVIZNO POSLOVANJE | SPORT - MENADŽMENT U SPORTU | STATISTIKA | TEHNOLOŠKI SISTEMI | TURIZMOLOGIJA | UPRAVLJANJE KVALITETOM | UPRAVLJANJE PROMENAMA | VETERINA | ŽURNALISTIKA - NOVINARSTVO

preuzmi seminarski rad u wordu » » »  

Besplatni Seminarski Radovi

SEMINARSKI RAD