Reformacija je naziv za verske pokrete protiv papstva i katoličke crkve u 16. veku. Iz tih pokreta nastale su nove verske zajednice, nezavisne od papstva. Najvažniji pokretači reformacije bili su Martin Luter u Nemačkoj, Cvingli i Kalvin u Švajcarskoj. Pristalice reformacije odvojile su se od katoličke crkve, proglasile Sveto pismo jedinim izvorom vere i raširile svoje učenje u Nemačkoj, Švajcarskoj, Holandiji, Engleskoj i skandinavskim zemljama.
Uzrok reformaciji bili su izmenjeni društveno-ekonomski odnosi, haotično stanje u katoličkoj crkvi, iskvarenost sveštenstva, prodaja oproštajnica grehova i sl. Pokret reformacije i opiranje katoličke crkve doveli su do dugih i teških verskih ratova, koji su decenijama besneli u Evropi i uništili mnoga materijalna i kulturna blaga.
Reformacija je verski i društveni pokret koji je nastao u Evropi tokom 16. veka. Bio je to pokušaj unošenja duhovnih i strukturalnih promena u Crkvu što je dovelo do uspostavljanja Reformiranog hrišćanstva.

1.1 Počeci reformacije

Ona se je suočila s etabliranim eklezijalnim ustrojstvom Crkve te je stavila pod upitnik primat Pape, zahtevala je smanjenje sekularnog i materijalnog uticaja Rimske kurije.
Među prvima koji su počeli raspravu o pravovaljanosti Rimske crkve bili su valdežani, lolardi. Ono što nisu uspeli konačno se obistinilo po nemačkom svešteniku Martinu Luteru, kako se čini zbog plemstva koje mu je dalo podršku, nečući političku vlast papinstva i pleneći crkveno bogatstvo.
Važno je spomenuti da je želja za reformom takođe bila prisutna i u monarhijama. Neki dokumenti pokazuju želju za promenom među engleskim i francuskim plemstvom. Dokumenti su poznati kao Provisors and Praemunire koje su pisali Englezi i Pragmatična sankcija građanstva koju su pisali Francuzi. Nakana ovih dokumenata je bila Reformacija 2 uspostava nacionalnih crkava s ciljem manje kontrole iz Rima. Kako je vreme teklo bilo je sve više protivljenja i negativnog stava prema političkom uticaju i profanosti Rimske kurije. Bilo je čestih napada na rastrošnost papinstva i kurije, njihovu svetovnost i umešanost u dinastičku politiku Italije.
Kako mnoge promene dolaze valjanim povodom tako je verska reforma započela buntom jednog sveštenika, koji je bio toliko predan instituciji kojoj je pripadao da je smatrao da ju treba promeniti na bolje. Tako je Martin Luter 31. oktobra 1517. odlučio započeti raspravu. Nekako u isto vreme između 1523. i 1525., nadahnut Rečju Božjom, mudar, predan sveštenik Huldrych Zwingli je počeo razmišljati o promenama koje su bile nužne za duhovni i društveni napredak. Njegove je zamisli podržalo gradsko veće koje mu je pomoglo staviti u praksu društvene i verske reforme, uglavnom u Cirihu, ali je to imalo velik uticaj i na celu Švajcersku kao i na mnoga druga područja u Evropi. Žak Kalvin je važan lik za razumevanje reformacije jer je njegovo delovanje oko 1541. utemeljilo teokratsko društvo.S izuzetkom Izraelskog kraljevstva nijedno drugo društvo u istoriji nije imalo nameru biti organizovano i upravljano po Božjim standardima kao Ženeva za vreme Kalvinova života. Kalvin je takođe imao značajan uticaj na teologiju i delo Institutio Christiane Religionis (1536.) još uvek je jedno od najboljih dela sastavne teologije. Njegove su ideje imale značajan uticaj na verski i društveni aspekt mnogih društava: nemačkog, francuskog, engleskog, škotskog,mađarskog i dr.

1.2 Francuska

U Francuskoj reformacija je uzela velikog maha, ali kako je došla tako je i prošla, doduše više silom nego milom,ponajviše zbog istrebljivanja, zlostavljanja i ubijanja Hugenota, kako su nazivani reformirani hrišćani. Nakon serije verskih sukoba koji nisu završili samo na usmenim nego i fizičkim okršajima Hugenoti su izvukli deblji kraj, tako je kalvinizam u Francuskoj gotovo uništen, a poznata Bartolomjeska noć u literaturi poznata kao pokolj hrišćana reformacije ostala sinonim za ubistvo i nasilje inspirisano verskom netrpljivošću i mržnjom. Reformacija je uzela velikog zamaha u Holandiji, a u Škotskoj je John Knox uveo prezbiterijalni sastav, po uzor na Kalvinov eklezijalni ustroj u Ženevi, po kojemu su naveliko postale poznate Prezbiterijanske crkve.

1.3 Engleska

Engleska je priča za sebe. Reformacija koja se tamo dogodila nije bila potstaknuta duhovnim nego pragmatičnim i političkim potrebama. Naime kralj Henrik VIII. nije mogao iz političkih razloga dobiti od Pape rastavu braka. Tako je Henrik počeo promišljati i zaključio da je on glava monarhije, a Crkva koju plaća i koja ubire danak za biskupa u Rimu mogla bi služiti njemu, i novaca bi više ostalo kod kuće. Tako je doneo Akt o supremaciji 1534. te je ni više ni manje nego odbacio kontrolu pape, posebno onu političku, uspostavio nacionalnu crkvu koju prozvaše Anglikanskom. I tako glava te Crkve, barem što se tiče zemaljske, nije više bio biskup u Rimu nego kralj u Londonu. Iako potaknuta politikom Reformacija u Engleskoj bila je pod uticajem tzv. Kalvinističke teologije te je imala značajan uticaj na razvijanje teologije i prakse Anglikanske crkve. U trenutku pojave i na njenim početcima reformatori slabo su se slagali iako je bilo pokušaja usaglašavanja stavova. Razjedinjenost je pomogla protureformaciji da ubere više ploda te mnoge odbegle vrati pod skute majke Crkve. Žalosna i sramotna epizoda je Tridesetgodišnji rat koji je doneo mnogo tuge, devastirao Evropu uzduž i popreko, a kada je okončan 1648. doneo je stabilnost te je od tog vremena zavladao mir i relativna trpeljivost, a protestantizam je postao vrlo moćna i rasprostranjena konfesija u Evropi. Reformacija je donela mnogo značajnih promena te je uticala na razvitak društvenih zajednica i hrišćanstva uopšte. Reformacija 3

1.4. Društveno okruženje i podsticaj za Reformaciju

Evropa šesnaestog veka imala je mnogo društvenih i ne manje ekonomskih problema koji su doveli do stvaranja klime nezadovoljstva, a nezadovoljnici pre ili kasnije započinju promene, težnje za promenama dovele su i do reformacije. Manjina je bila bogata, oni su bili plemići i institucionalna Crkva, a ni kleru nije bilo loše. Većina, uglavnom kmeti, bili su siromašni a prehranjivali su imenovane grupe. Evropa je bila ujedinjena oko religije i kontrolom rimskog biskupa, od milja zvanog Papa. Bila je ujedinjena oko jezika i pisma – latinskog, i obrazovnog sastava koji je razvila Crkva.
Evropa 16. veka nije bila gusto naseljena, a kuga je vek i po ranije usmrtila oko 30 % populacije. Oko 60 –80 miliona ljudi je živelo u Evropi na početku 16. veka, tek je početkom 17. veka broj stanovnika dosegao onaj pre crne smrti, a između 85 i 100 miliona. Većina stanovnika bili su poljoprivrednici koji su živeli u selima,manjina je ljudi živela u gradovima, a život je škodljiv i neugodan. Ipak počinju i pozitivne promene, tako dobivanje hrane postaje lakše, ali je i dalje bilo teško stvoriti profit uzgajanjem, a organizovani sastav proizvodnje se polako počinje razvijati u nekim regijama, dobra su se uglavnom prodavala na pijacama. Glavni je proizvod bio tekstil, ovaj proces je poznat kao predindustrijalizacija, počinje se razvijati konkurencija i nastaju monopoli u industriji i trgovini. Renesansa je položila temelje za razvoj reformacije, a humanizam koji je bio pretežno hrišćanski orijentisan je potsticao ljude da razmišljaju o budućnosti i napretku. Novinarstvo je razvijalo izdavačku industriju, a univerziteti su rasli i širili se u Evropi.
U Srednjem veku Rimo-katolička crkva je bila najveća politička i verska sila tog vremena. Uticaj na društveni život je bio veliki, pod njenim vodstvom došlo je do mnogih promena u životu ljudi onoga vremena. Bilo je to vreme koje je donosilo odrađeni napredak kad su se razvijali univerziteti i umetnost, uglavnom pod patronatom Crkve, ali bilo je to i vreme mnogih kontaverzi u njoj. Rimska kurija je prerasla u veliku instituciju koja je imala ogroman politički, ekonomski i vojni uticaj.
Papinstvo je bilo u izrazito velikoj krizi tako je jedno vrijeme bilo dvoje, a kraće čak tri Pape, a Pape su stolovale u Avigonu 122 g. U papinstvu onog vremena, bilo je mnogo amoralnosti i srebroljublja. Tako je Inocent VII. (1484.-1492.) imao vanbračnu decu, a Alexandar VI. (1492.-1503.) kome je bilo ime Rodrigo Borga postao je poznat kao jedan od najraskalašenijih Papa tog vremena ali i uopšte. Njegova skandaloznost ogledala se i u činjenici da je tokom sukoba s Francuzima kad je u pomoć pozvao Turskog sultana što je pored svega dodalo ulje na vatru zbog činjenice da je za pomoć u sukobu s hršćanskom subraćom pozvao u pomoć neznabošca. Ovakvi ali i primeri Lav X. koji je imao slogan „Bog nam je dao papinstvo – uživajmo!“, je 1517. uveo nauk o kupovini oprosta stvaralo je prostor ali i poticalo nezadovoljnike, iskrene vernike, ali i razne hohštaplere da počnu razmišljati o mogućoj izmeni društvenog sastava. Među iskrenim vernicima i intelektualcima onog vremena nesumnjivo treba izdvojiti Johna Wyclifa († 1384.)kojega još nazivaju Zvezda koja je najavila Reformaciju, Jana Husa († 1415.), Girolamo Savonarola († 1498.), Desiderius Erasmus († 1536.) i mnoge druge. Wyclif je bio među prvima i ne jedini koji je progovorio o grehovima institucije kojoj je i sam pripadao, on je naglašavao probleme povezane s papinstvom.

2. Martin Luter-reformacija u Nemačkoj

Martin Luter (nemački: Martin Luther) (1483.—1546.) je osnivač hrišćanske protestantske (luteranske) crkve u Nemačkoj i jedan od vođa reformacije (pokreta za reformu katoličke crkve), sveštenik, profesor moralne filozofije na Univerzitetu u Erfurtu i biblijske egzegeze u Vitenbergu.

2.1. Život i delo

Neposredni povod za njegovu aktivnost usmerenu na reformu i obnovu hrišćanskog učenja bilo je nastojanje pape Lava X da prodajom indulgencija obezbedi sredstva za dovršenje hrama Svetog Petra u Rimu. Luter je svoje zahteve izložio u 95 teza, koje je 1517. godine objavio, prikucavši spis sa tezama na vrata dvorske crkve u Vitenbergu. Tražio je povratak novozavetnom hrišćanstvu, odbacivanje teologije svetih očeva i posredništva crkvene organizacije i hijerarhije u spasenju, te mogućnost da svaki vernik otkriva Boga u spostvenoj savesti. Njegov učenik Melanhton branio je to reformističko učenje na saboru u Augsburgu 1530. godine, pod vidom tzv. augsburške veroispovesti. Pokušaji vrhova tadašnje Rimokatoličke crkve da ekskomunikacijom Lutera onemoguće reformistički pokret nisu uspeli, te je druga "velika šizma" u hrišćanstvu od tada postala konačna. Nova (protestantska) crkva je ustanovljena.
Luter je pored teoloških spisa, autor prvog prevoda Biblije na nemački jezik, čime je, nasuprot internacionalnom karakteru katoličanstva, afirmisan nacionalni karakter protestantizma.

2.2. Verska nauka

U novembru 1510. zbog poslova posetio je Rim, gde je obavljao dužnosti uobičajene za svešenika-gosta i bio šokiran raskošnim i razuzdanim životom rimskog sveštenstva. Godine 1511. postao je profesor biblijske egzegeze u Wittenbergu. Iako još uvek nesiguran u vlastiti spas Luter je postao aktivni propovednik, učitelj i administrator. Negde u vreme proučavanja Novog Zaveta u pripremama za svoja predavanja počeo je verovati kako hrišćani nisu spašeni zahvaljujući vlastitim naporima već Božjom milošću, koju oni prihvataju u veri ("Da, milošću ste spašeni - po veri. To ne dolazi od vas; to je dar Božji" Ef 2.8). 31. oktobra 1517. na vrata crkve u Vitembergu izvesio na javnu raspravu svojih 95 teza o indulgencijama, dogmama i uređenju crkve. Povod za to bio je dolazak dominikanca Tetzela, papinog opunomoćenika za prodavanje oprosta. Tetzel je tada naime, u papino ime prodavao oproštajnice od prošlih i budućih greha, bez potrebe vere i pokajanja, oproštenje se moglo kupiti ne samo za žive, već i za mrtve koji navodno borave u čistilištu. Zanimljivo je pomenuti da prethodno opisani događaj Luter ni jednom rečju nije spomenuo ni u jednom svom delu iako je tim događajem obeležen početak verske reformacije. Luterov je proglas izazvao veliko zanimanje javnosti i veoma brzo je preveden na nemački jezik (izvorno ga je Luter napisao na latinskom jeziku) te proširen delom Nemačke. Rasprava o oprostu brzo se pretvorila u napad na papstvo, a zatim i na čitavu tradicionalnu crkvenu organizaciju. Uprkos nalogu pape Lava X (1518) da se opravda pred njegovim izaslanikom, kardinalom Cajetanom (Tommaso de Vio) ostao je čvrsto pri svojim tezama.

2.3. Početak sukoba sa Katoličkom crkvom

Papa gnevan zbog Luterove nauke izdao je 1520. bulu Exsurge domini, kojom je osudio 41 navodnu Luterovu zabludu, naredio spaljivanje njegovih knjiga i dao mu 60 dana da mu se podčini. Luter nimalo dirnut tom bulom, baca je u oganj, odnosno spaljuje skupa sa spisima onih koji su podržavali papinu nadležnost pred skupinom profesora, studenata i građana Vitenberga 10. decembra te iste godine. Time on jasno pokazuje da raskida sa Rimom. Nakon spaljivanja Bule izdaje spis:
„Zašto je Dr. Martin Luter spalio papine knjige i knjige njegovih učenika“, u tom spisu on kaže: „Mislim da ko god je tvorac te Bule, on je pravi antihrist... Ali ja ti kažem antihriste, da Luter koji je naučio da se bori, neće se dati zaplašiti tvojim praznim Bulama, jer je on navikao da pravi razliku između komada papira i svemoguće Božje reči.“
Proučavajući Ivanovo Otkrovenje i knjigu proroka Danijela on izjavljuje 15. avgusta 1520: „Mi ovde smo uvereni da je papinstvo presto pravog i stvarnog antihrista.“
1521. papa izdaje novu bulu Damnatio et excommunication Martini Luteri. Luter i njegove pristalice bili su sada isključeni iz crkve i stavljeni pod prokletstvo. Kada je papa ponovno osudio njegovo učenje Luter mu je odgovorio s tri spisa (an den hristlihen adel dojčer nacion; fon der babylonišen gefangenšaft der kirhe, i- fon der Freiheit ajnes hristenmenšen), u kojima je izneo vlastite osnovne koncepcije: spas hrišćaninu donosi vera u Hristovu otkupnu žrtvu, a ne dobra dela koja čini; izvor istine u religiji nije tzv. sveta predaja nego Sveto pismo; Crkva nije posrednik između čovjeka i Boga, jer unutrašnju religioznost daje neposredno sam Bog. "Samo Isus", "samo Pismo", "samo milost" i "samo vera" poznata su četiri načela kojima je obuhvatio reformacijski nauk povratka na izvorno, novozavetno, hrišćanstvo. U svojim istupima težio je i ka jeftinijoj crkvi. Pored stavova koje je zastupao njegovoj popularnosti pridonela je i njegova elokvencija jer je njegovao humorističan, grub i vulgaran stil (papu je, na primer, zbog njegovog razvratnog života, zapostavljanja novozavetne kršćanske nauke i uvođenja kojekakvih hereza nazivao antihristom, što je u ono vrieme bilo veoma šokantno). Krajem 1520. godine Luter javno spaljuje papinu bulu, a u januaru 1521. papa ga je zauzvrat ekskomunicirao svojom bulom Decet Romanum Pontificem. Car Karlo V, kao izvršitelj papske ekskomunikacije pozvao je Lutera da dođe na sabor u Vorms u aprilu 1521. kako bi tu Luter opozvao svoje učenje. Luter se pojavio na saboru, ali je odbio opozvati svoje učenje tvrdeći kako ne može ići protiv svoje savesti pa je protiv njega i njegovih istomišljenika izrečena kazna progona iz države.Tada mu je njegov simpatizer saski knez-izbornik Fridrich pružio tajno utočište u svom dvorcu. U Vartburgu Luter počinje da prevodi Novi zavet s originalnog grčkog na nemački jezik, što je bio njegov doprinos stvaranju jedinstvenog njemačkog književnog jezika. U to doba Luterov radikalizam počinje iščezavati te on sve više zalaže za miran razvitak i nenasilna sredstva, a službenim osloncem Reformacije proglašava kneževu feudalnu vlast.

2.4. Celibat

Oženio se 1525. godine Katarinom fon Bora, bivšom časnom sestrom. Time je on jasno pokazao što misli o celibatu. Brak je bio uspešan, a supruga mu je postala važan oslonac u životu. Na verskom planu, međutim, Luter je doživljavao sukobe i unutar svoga pokreta te se tako razišao s radikalnim Minzerom, kao i s nekim drugim velikim reformatorima svoga vremena - Erazmom Roterdamskim (koji zapravo nije bio reformator, jer je do smrti ostao katolik, a samog je Lutera još pre njegove ekskomunikacije upozoravao na pogubnost dela koje je započeo) i dr. Luter je oštro istupio i protiv anabaptista tražeći za njih progon i smrtnu kaznu.

2.5. Dalje delovanje

Njegov verni pristalica bio je Filip Melanhthon koji je bio njegov zastupnik na saboru u Augusburgu 1530. godine, a na koji Luter nije mogao doći jer je prognan. Premda to zapravo i nije tačno, jer je Melanhtona Luther nazivao izrazom, koji bi se mogao prevesti kao »mekušac«, zbog njegove popustljivosti i sklonosti kompromisima s Katoličkom Crkvom. Godinu dana ranije, 1529. Luter je objavio svoju najpopularniju knjigu - Mali katekizam, u kojoj objašnjava teologiju evangelističke reformacije jednostavnim i slikovitim jezikom. Godine 1532. Luter prevodi Stari zavet s originalnog hebrejskog na nemački. Iste godine delo je i objavljeno. U međuvremenu njegov uticaj se raširio delom severne i istočne Evrope. Razlog tome bio je taj što je branio nezavisnosti vladara od crkvenog nadleštva (kasnije će taj njegov stav biti intepretiran na načine suprotne njegovoj prvobitnoj nameri). Kada je 1525. izbio Seljački ustanak u krajevima gdje su kneževi i plemići bili mahom katolici, Luter je pokušao posredovati svojim autoritetom. Međutim, kada je ustanak zahvatio i protestantska područja, izrazito oštro je istupio protiv ustanika, podržavajući i smrtnu kaznu za vođe pobune.
Do 1537. godine Luterovo zdravlje bilo je ozbiljno ugroženo. Istovremeno sve ga više zabrinjava preporod papskog uticaja, kao i oni potezi koje je on smatrao pokušajem jevreja da iskoriste konfuziju među hrišćanima i ponovo otvore pitanje Isusovaog poslanja. Smatrajući i sebe odgovornim za nastalu situaciju napisao je oštru polemiku protiv jevreja, kao i polemike protiv papstva i radikalnog krila reformista - anabaptista (Treba, međutim, spomenuti i da je Luter u ranijim godinama svoga delovanja bio protivnik teološki motiviranog antisemitizma, pa je tada napisao i poznato delo "Isus Hrist je rođen kao jevrejin" u kojem se zalaže za novozavetni odnos prema jevrejima koji je pozitivan. Ipak, njegove antijevrejske teze će omogućiti stvaranje antisemitske Nemačke evangeličke Crkve u doba nacizma, a koja je zastupala izrazito rasističke stavove, predstavljajući se crkvom arijevske rase. U zimu 1546. godine Luter je zamoljen da razreši spor između dva mlada grofa koja su vladala u području Mansfelda, gdje se rodio. Iako veoma star i bolestan, krenuo je na put, razriješio spor i umro 18. februara 1546. u Aislebenu. Govoreći o Janu Husu izjavio je:„Ako se takav čovek smatra heretikom, onda nitko na svetu nije pravi hršćanin.“

3. Žak Kalvin-kalvinizam

Žan Kalvin (fr. Jean Calvin), (10. jul 1509. — 27. maj 1564), francuski reformator i teolog.Imao je nameru da se posveti svešteničkom pozivu i u 12. godini primio je tonzuru, i to je jedini religiozni obred koji je na njemu izvršen.Otputovao je u Bazel. Na proputovanju kroz Ženevu pridružio se Farelu (G. Farel)u njegovoj nameri da izvrši Reformaciju
Kalvinizam je teološki sistem i pristup hrišćanskom životu koji naglašava vladavinu Boga nad svim stvarima[1]. Ova varijanta Protestantizma je nazvana po francuskom reformatoru Žanu Kalvinu.
Kalvin je naučavao apsolutnu predestinaciju po kojoj su jedni predodređeni za blaženstvo drugi za prokletstvo. Zajedno s Martinom Luterom učio je da samo vera spasava (sola fide) i nije priznavao crkvenu tradiciju kao izvor vere, nego samo sveto Pismo (sola scriptura). Priznavao je samo dve svete tajne (krštenje i pričest), tvrdeći da Isus u euharistiji nije realno nego samo duhovno prisutan. Kalvin je svoje ideje pokušao da ostvari uvodeći u Ženevi versku diktaturu.

4. Protestantizam

Protestantizam (ili protestantska Reformacija): u pocetku reformska struja unutar Rimokatolicke crkve, koja se potom zasebno organizovala kao protestni pokret protiv korupcije Rimokatolicke crkve i njenih "srednjovekovnih izmišljotina". Naziv Protestantizam dolazi od stava nekoliko knezova nemackih država koji, u ime Luterove vere, protestuju na Sastanku u Špejeru (Speyer) 1529. god. protiv odluke Karla V da prisilno ubedi Lutera da se odrekne svojih ideja.

4.1. Istorijski presek nastanka protestantskog pokreta u Nemačkoj

31. oktobra 1517. Martin Luter (1483-1546), kaluđer avgustinovskog manastira u Erfurtu, profesor biblijskih studija na Univerzitetu u Vitenbergu, formuliše 95 teza protiv teologije i prakse indulgencija ("svete" trgovine). Luter nije nameravao da stvori drugu crkvu, iako se sablaznio činjenicom da sama vlast Rimske crkve, koju posećuje 1510-1511, štiti i pomaže zloupotrebe sa indulgencijama (oprosnicama) radi smanjenja kazni u purgatorijumu (čistilištu). Javno prikucavanje 95 teza na vrata crkve u Votembergu, uvlači ga u sukob sa Rimokatoličkom crkvom i vlastima, pred koje je pozivan da se izjasni 1518. u Hajdelbergu i Augsburgu (pred kardinalom Kajetanom, papskim izaslanikom), a 1519. u Lajpcigu, gde sa Johanom Ekom raspravlja o supremaciji pape i nepogrešivosti Rimskih Sabora. Godine 1520. Martin Luter piše Vavilonsko ropstvo Crkve. Iste godine papa Lav H (1513-1521) isključuje ga iz Rimske crkve, a 1521. Sabor u Vormsu osuđuje. Proteran od Frederika Saksonskog, Martin Luter se povlači u zamak Vartburg gde prevodi Novi Zavet na nemački i štampa ga 1534. Godine 1522. ponovo dolazi u Vitenberg da bi izložio deo svojih ideja: propovedanje reči, pričešćivanje vernih. U doba pobune seljaka (1524-1525) on podržava i prihvata njihov oštar stav. Na sastanku u Špajeru (1526. i 1529.) Luter je ponovo osuđen, ali knezovi nekih nemačkih država protive se progonu Protestanata. Docnije, nemački Protestantski knezovi formiraće "Šmalkadšku ligu" da bi branili Protestantizam, ali ta akcija nije priznata sve do sporazuma u Pasauu 1532. godine. Na Saboru u Augsburgu 1530. Luter predstavlja osnovna učenja Reformacije:
- Autoritet Biblije
- Opravdanje verom
- Stvarno prisustvo Hristovo u Evharistiji (protiv Urliha Cvinglija koji učaše da je Evharistija prosto sećanje).
Martin Luter izlaže ova učenja u dva Katihizisa i u Šmalkaldškim člancima (1537). U ovom periodu Melanhton (1497-1560) je bio Luterov konstruktivan saradnik u Protestantskoj teološkoj propagandi, naročito u štampanju dela Loci Communes 1521. god. i u redigovanju Augsburškog ispovedanja 1530. god., koje i Luter prihvata.

4.2. Razni protestantski pravci

Martin Luter je otvorio put ne samo nizu teoloških sporova nego i velikom reformatorskom pokretu u celoj Evropi. Reformacija je uzela tri glavna pravca:

- Luteranstvo, u Nemačkoj, Skandinaviji i u centralnoj Evropi
- Kalvinstvo, u Švajcarskoj, Francuskoj, Holandiji i Škotskoj
- Anglikanstvo u Engleskoj.

4.2.1. Nemačka

U Nemačkoj, Luteranstvo potpomažu nemački knezovi, ali tek "Vestfalskim sporazumom" (1648), kojim se završava tridesetogodišnji verski rat, a Luterani stiču jednaka prava sa Rimokatolicima. Godine 1680. štampa se Knjiga sloge, koja uključuje dva Luterova Katihizisa, Šmalkaldške članke, Ispovedanje i Augzburšku aiologiju od Melanhtona i Formulu sloge.

4.2.2. Švajcarska

U Švajcarskoj, Reformacija najpre prodire u Cirih, 1518. godine, preko Huldvajha (Ulriha) Cvinglija (Huldveich Zwingli, 1484-1531), na koga je uticao Erazmo. Za Cvinglija Reformacija ima društveni i nacionalni karakter, pa on priznaje sekularnoj vlasti pravo da se bavi crkvenim pitanjima. Godine 1528. piše Komentar o pravoj i lažnoj religiji, a 1529. sukobljava se sa Luterom u Marburgu u tumačenju suštine Evharistije, držeći da je Hristos u Evharistiji prisutan samo du ovno ili simvolički. Umire u bitci kod Kapela (Karrel), braneći Cirih od katoličkih švajcarskih kantona. Žan Kalvin (1509-1564) - prognani Francuz koji se bavio ne samo teologijom Reformacije nego i organizovanjem zajednica na prezviterijanski način, gde je narod predstavljen preko prezvitera laika - uveo je Reformaciju u Ženevu. On objavljuje 1536. godine Institucije hrišćanske religije u kojima precizira razlike između svoje i protestantske teologije. Kalvin priznaje dve tajne: krštenje i Evharistiju; odbacuje Cvinglijevu koncepciju o simvoličkoj vrednosti evharistijskog pričešćivanja; govori o "gradu Božijem", odnosno o crkvenoj organizaciji i disciplini. Svakako najvažnije kalvinističko učenje jeste "predestinacija" ili doktrina "dvostrukog izbora", po kojoj je Bog pre stvaranja sveta jedne izabrao za spasenje a druge za pogibao; prema tome, ovi drugi su predodređeni za osudu. U Cirihu, reformacijski pokret dalje vodi Johan Hajnrih Bilinger (Johann Heinrich Bullinger, 1504-1575), a u Ženevi Teodor Beza (1519-1605).

4.2.3. Francuska

Pod Kalvinovim uticajem Reformacija prodire u Francuskujoš 1555. god. i tu se veoma brzo transformiše u politički pokret. Masakrirani 1572. godine na noć Svetoga Vartolomeja, reformati su zatim zaštićeni 1589. godine od protestanta Henrika IV i priznati "Nantskim ediktom" 1598. godine.

4.2.4. Holandija

U Holandiju Reformacija stiže već 1523. godine, ali se prvi reformatorski Sabor drži u Dortu 1574. i na njemu se prihvata hajdelberški Katihizis. Priroda predestinacije bila je predmet teološke rasprave koju je vodio Arminijus (1560-1609), koji protivno Kalvinu drži da Bog želi da se svi ljudi spasu, a ne samo izbrani, pošto čovek ima stvarno slobodnu volju. Osuđeno na Saboru u Dortu (1618-1619), Arminijevo učenje ipak je priznato 1795. godine.

4.2.5. Engleska

Godine 1534. kralj Henrik VIII proglašava sebe poglavarom Anglikanske Crkve, odbacivši tako autoritet pape Klimenta P (1523-1534), koji je 1532. poništio njegov razvod od Katarine Aragonske. Arhiepiskop kenterberijski Tomas Kranmer (1547-1553) uveo je Reformaciju u Englesku, gde se protestni pokreti sa jevanđelskim karakterom behu pojavili još pod vođstvom Džona Viklifa (1320-1384). Tomas Kranmer osuđen je kao jeretik u Oksfordu 1556. godine od strane kraljice Marije Tjudor (1553-1558), kojaje htela da ponovo uvede Rimokatolicizam i da nametne vlast pape u Engleskoj. Tomas Kranmer piše Pravila Anglikanske Crkve i Molitvenik. (1549-1552). Kraljica Jelisaveta I (1558-1603) prihvata Reformaciju čuvajući pri tome osnovne strukture Katolicizma, kao što su episkopat i Liturgija. Godine 1563. anglikanska doktrina prihvaćena je u obliku "39 članova". U Škotskoj Reformaciju je uveo Džon Noks (1505-1572), koji 1561. sačinjava Knjigu discipline.

4.2.6. Češka

U Češkoj, Jan Hus (1369-1415) i Jeronim Praški već behu pripremili Reformaciju. Ali Luterov uticaj oseća se još 1524. godine. Husiti postaju kalvinisti.

4.2.7. Mađarska

Mađarska je pretrpela obadva uticaja: prvi luteranski Sabor drži se 1545, a kalvinistički 1557. godine.

4.2.8. Skandinavija

U skandinavske zemlje Reformacija stiže 1527: Sabor u Upsali 1593. god. prihvata Augsburško ispovedanje; u Danskoj i Norveškoj prve protestantske kongregacije organizuju se 1536. godine.

4.3. Kontrareformacija

Protestantska Reformacija nije ostala bez odgovora Rimokatoličke Crkve. U tom cilju papa Pavle III saziva Tridentski Sabor (držan u tri sednice 1545/1547, 1551/1552 i 1562/1563). Sabor stavlja udefinicije sholastičkog tipa katoličke doktrine osporavane od Lutera: opravdanje verom i delima, Sedam Tajni, celibat, čistilište, indulgenciju, transsubstancijaciju, vlast pape. Isto tako, 1540. god. Sabor odobrava osnivanje jezuitskog reda ("Isusovo društvo") pod vođstvom Ignjatija Lojole (1491-1556), koji kao osnovnu devizu ima apsolutnu poslušnost papi i propagiranje vere svim raspoloživim sredstvima. Da bi ojačala kontrareformu, Rimokatolička Crkva ponovo je organizovala "Kongregaciju svete službe" ili "Inkviziciju". "Indeks" zabranjenih knjiga i anti-protestantska teologija (naročito Petra Kanisije i Roberta Belarmina) takođe su korišćeni kao kontrareformatorska oruđa.

4.4. Istorijski presek Protestantizma tokom vekova

Sledećih vekova Protestantizam se ogleda u velikim teološkim sistemima, kakav je npr. "liberalizam". Jedan od najvećih teologa protestantskog liberalizma jeste Fridrih Šlajermaher (1768-1834). Pod uticajem nemačkog filosofa Imanuela Kanta (1724-1804) - koji negira vrednost racionalnih dokaza i metafizičkih spekulacija za dokazivanje postojanja Boga jer religija ima samo moralnu osnovu - Šlajermaher smatra da je suština religije iskustvo, a ono se sastoji u osećanju apsolutne nezavisnosti od Boga. I danski filosof Seren Kirkegard (1813-1855) protivi se racionalnim dokazima vere, pošto je Bog nepoznat onako kao što se On čini poznatim, dakle "incognito". Vera je lična odluka da se "rizikuje". U ovoj epohi o teološkim pitanjima izjašnjavaju se i veliki filosofi. Ako za Kanta teologija ne može zameniti filosofiju, po Georgu V. F. Hegelu (1770-1831), osnivaču apsolutnog idealizma, stvarnost ili svet jeste manifestovanje apsolutnoga Duha. Hristos je najviše manifestovanje božanskoga Duha koji se nalazi i u drugim oblicima i procesima sveta. Fridrih Niče (1844-1900) uči protiv svih hrišćanskih vrednosti izjavljujući: "Bog je mrtav". Drugi protestanstki teolozi i istoričari ovoga pokreta jesu: Albreht Ričl (1822-1889); Valter Raušenbuš (1861-1918), koji piše Teologiju za socijalno Jevanđelje, Alber Švajcer (1875-1965), koji ponovo vraća u diskusiju kInjcep-ciju o Carstvu Božijem; i posebno Adolf fon Harnak (1851-1930), pisac dela Suština hrišćanstva.

Karl Bart, osnivač dijalektičke teologije, zauzi-ma čvrst stav protiv protestantskog liberalizma. U Komentaru na Rimljane (1919. i 1922) on veli da se čovek nalazi pod otkrivenom rečju Božijom, jedinom veznom tačkom između Boga i čoveka. Njegova dogmatika usredsređena je na ideju suverenosti Boga. Hrišćanstvo nije "religija", odnosno organizacija religioznih čovekovih težnji, nego otkrivenje o kojem se može govoriti samo pomoću dijalektičkih metoda dokaza i protiv-dokaza. Iz iste škole potiče i Emil Bruner (1889-1965). Zajedno sa Martinom Nimelerom, Karl Bart se diže protiv germanskih hrišćana i formira "Ispovedajuću Crkvu", koja u maju 1934. prihvata "Deklaraciju Barmen". Teolozi koja se bave političkim implikacijama vere jesu: Ditrih Bonhefer (1906-1945), ubijen od nacista, koji je napisao delo Cena biti učenik (1937); Martin Luter King (1929-1968), mučenik "nenasilja"; Jozef Hromadka (+1969), koji podržava "humanizovanje" političkih odnosa.

Rudolf Bultman (1884-1976) drži da Jevanđelja više iznose teologiju ili veru prvih opština nego što opisuju istorijska dela Isusa iz Nazareta. Novi Zavet pun je mitskih koncepcija toga vremena; zato, da bi se saopštio u današnjim naučnim terminima, on treba da se "demitologizuje". Istu liniju tumačenja prihvata i anglikanski episkop DŽ.A.T. Robinson, koji 1963. god. štapma Honest to God . Teologiju "smrti Boga" formulisao je Paul van Buren a preuzeo je Tomas DŽ.DŽ. Altizer. Harvi Koks (The Secular City, 1966) tvrdi da se Bog danas manifestuje u procesima društvenih promena. Volfhart Panenberg, profesor iz Minhena, podržava istoričnost događaja opisanih u Novom Zavetu, a Jirgen Moltman iz Tibingena, poznat po delu Teologija nade (1965), pokazuje društvene i socijalne implikacije Krsta Hristova.

U Sjedinjenim Američkim Državama Paul Tilih (1886-1965) objavljuje Sistematsku teologiju (1951, 1957. i 1963) i razrađuje odnos kulture, religije i filosofije, dok Rejnold Nibur (1893-1971), koji piše delo Priroda i sudbina čoveka (1941-1943), raspravlja o odnosu teologije, društvene etike i politike.

Protestanstka teologija Latinske Amerike stoji pod uticajem "teologije oslobođenja", u čijoj obradi učestvuju i katolički teolozi. Po njoj, biblijska poruka treba da se tumači u kategorijama datog kulturnog konteksta, kako bi se mogle utanačiti njene praktičke implikacije. Najpoznatiji protestantski i katolički teolozi koji prihvataju metod kontekstualne teologije jesu: Gustavo Gutijerez (Lima - Peru); Huan Luis Segundo (Montevideo - Urugvaj); Hoze Migez Boninjo (Buenos Aires - Argentina); Hoze Porfirio Miranda (Meksiko).

4.5. Osnovne odlike Protestantskog učenja

Nezavisno od svojih osnovnih težnji da reformiše sholastičku teologiju katoličke Crkve, Protestantizam je izneo na površinu nekoliko konfesionalnih posebnih učenja:

Autoritet reči Božije. Svako učenje i hrišćanska praksa treba da se temelje na biblijskoj istini. Suprotno katoličkom učenju, da su Biblija i Tradicija izvori i norme vere, jednaki i paralelni, a da je Tradicija jedini zakoniti i nepogrešivi tumač Biblije, protestantizam odbacuje sve što nema čvrstu osnovu u Pismu. Ni Tradicija, ni autoritet pape, niti Crkva, ne mogu se smatrati posrednicima između vernika i Biblije. Ni "prirodno" otkrivenje nema neku ulogu u bogopoznanju. Biblija i Bog govore neposredno onima koji imaju veru, koja je dar. Jevanđelje blagodati dodeljuje se pokajanom verniku silom Duha Svetoga, propovedanjem reči. Načelno, Reformacija se digla protiv kontemplativnog misticizma, kao i protiv spekulativne i sholastičke teologije. Poznanje je ishod dvostrukog svedočenja: spoljašnjeg, biblijskim štivom, i unutrašnjeg, Duhom Svetim. Mistika je jeres. Bog se ne može svesti ni na prirodu, ni na istoriju, niti na lično iskustvo, zato što Biblija govori o suverenitetu i veličanstvenosti Boga. Priznavanje Boga za "Gospodara" istorije predstavlja jednu od suštinskih ideja protestantizma.
Spasenje blagodaću Božijom ili opravdanje jedino verom. Vernik je "opravdan", odnosno Hristos mu je oprostio Svojom iskupiteljskom žrtvom, a ne kroz njegova sopstvena dela. Vernik uživa izvesnost svoga izbora zato što je sam Hristos izabran od Boga. Vera je prihvatanje tog dara oproštaja koji Bog daje u ime Hristovo. Dela nisu uslov opravdanja ni dodatak veri, nego plod, dokaz opravdanja. Luter napada praksu indulgencija baš zbog toga što ona podseća na teologiju dobrih dela. On odbacuje posredništvo Djeve Marije i Svetih, kao i čistilište, molitvu za umrle i individualno ispovedanje grehova. Spasenje nije toliko u domenu čovekove odgovornosti, nego je pre nepromenjivi plan Boga koji slobodno dela u istoriji.
Nevidljiva Crkva, ili Bogom izabrani narod, poznata je samo Bogu. Ona nema stalnu apostolsku strukturu ni služeće sveštenstvo. Ni sveštenik kao posrednik, ni Liturgija kao žrtva, ni učenje o transsubstancijaciji, ne nalaze se u Bibliji. Luter prihvata kao tajne koje je ustanovio Hristos samo krštenje i Evharistiju, a njih može vršiti svaki vernik, na osnovu sveopšteg sveštenstva. Laici imaju pravo da čitaju i tumače Bibliju, da uzimaju učešća u zajednici i u bogosluženju. Luter je za upotrebu nacionalnog jezika u bogosluženju. On je protiv klira (kao sveštenstva) i celibata sveštenika. Crkva uvek ostaje pod sudom Božijim i u stalnom je procesu obnavljanja ("semper reformanda).
Simboli vere stare Crkve i učenja ustanovljena na Vaseljenskim Saborima nisu ništa drugo do istorijski oblici vere i stoga oni imaju sporednu vrednost za tumačenje Biblije. Oni mogu biti pravilo tumačenja ako sadrže jevanđelsko učenje". Načelno, Luter ne priznaje doktrinarnu crkvenu instancu (papski magisterij) za formalno nepogrešivu. U Šmalkaldškim pravilima (1537) on govori o tri drevna simvola vere: Apostolskom, Nikejskom i Halkidonskom. Melanhton prihvata tri ispovedanja vere kao i četiri Vaseljenska Sabora, a Kalvin preporučuje dogmate ovih Sabora.
Učenje o oproštaju grehova i opravdanju verom nije ništa drugo do rezime učenja o suštini greha i paloj ljudskoj prirodi. Reformacija je metnula akcenat na nepopravljivu grešnost čoveka i na Adamovo čoveštvo koje je lišeno blagodati, a ne na novu sudbinu i novo čoveštvo u Hristu. Ontološki i kosmički aspekt iskupljenja u ovim učenjima nije jasan. Obnovljenje čo veka relativno je jer on uvek ostaje "u isto vreme opravdan i grešan". Zato i protesšantska etika snažno naglašava ličnu pobožnost.

4.6. Rezultati reformacije

Bez jedinstvene strukture ni na ravni vere niti na planu crkvene organizacije, Reformacija je ohrabrila formiranje nezavisnih nekonformističkih grupa koje su se veoma lako odvajale od skoro osnovanih protestantskih crkava. Tako se u sledećim decenijama i vekovima javljaju: "puritanski" pokret, "kongregacionistički" pokret (u Engleskoj), "anabaptisti" i "baptisti" (u Švajcarskoj, Nemačkoj, Moravskoj, Engleskoj), pokret "buđenja", "metodisti" i "prezviterijanci" (u Engleskoj i Americi), "učenici" ili "društvo prijatelja" Kvekeri (Quakers), a u naše vreme "jevanđelski" i "pentikostalni" pokret.

5. Posledice reformacije - zaključak

Iako je reformacija bila prevashodno religiozni reformatorski pokret, ostavila je posledice i na društveno političku i ekonomsku sferu i doprinela razvoju moderne države. Ovaj pokret je oslabio položaj i uticaj katoličke crkve, i uticalo na razvoj ideje jednakosti na nepostojanju razlike izmedju običnog sveta i sveštenstva-na nepostojanju duhovne razlike. Ovim je zadat jak udarac tradicionalnoj srednjovekovnoj podeli stanovništva na staleže i pripremljen teren za uspešnu afirmaciju nekih od ključnih ideja prosvetiteljske epohe i ideje liberalizma.
Protestanti su dali poseban podstrek kapitalističkom načinu proizvodnje. Protestanska etika tako raskida sa srednjovekovnom praksom prema kojoj se u prvi plan ističe potreba za povlačenjem iz svetovnog života u molitvenu kontemplaciju i askezu. Religiozna etika protestantizma oslobodila je privrednu energiju koja je pospešila započeti proces akumulacije kapitala i dalji razvoj kapitalizma. Ekonomski status gradjanstva jača pod uticajem ovih novih okolnosti, čime se stvara neophodna predpostavka i za njihov politički uspeh krajem XVIII veka.

PROCITAJ / PREUZMI I DRUGE SEMINARSKE RADOVE IZ OBLASTI:

preuzmi seminarski rad u wordu » » »

Besplatni Seminarski Radovi