OSNOVNA SREDSTVA I NJIHOVO TROŠENJE (AMORTIZACIJA)

Stalna imovina se klasifikuje (ili grupu za otudjenje) kao imovinu koja se drži za prodaju ako se njena knjigovodstvena vrijednost može povratiti prevashodno prodajnom transakcijom, a ne daljim korišćenjem. Da bi se ovo desilo, imovina (ili grupa za otudjenje) moraju da budu dostupni za momentalnu prodaju u svom trenutnom stanju isključivo pod uslovima koji su uobičajeni za prodaje takve imovine (ili grupa za otuńenje) i njena prodaja mora biti vrlo verovatna. Imovina priznata kao stalna u skladu sa MRS 1 Prezentacija finansijskih izveštaja (revidiranim 2003. godine) se ne klasifikuje ponovo kao obrtna imovina dok ne zadovolje kriterijume da se klasifikuju kao imovina koja se drži za prodaju u skladu sa ovim MSFI. Imovina grupe koju bi entitet uobičajeno smatrao stalnom koja se stiču isključivo zbog ponovne prodaje se ne klasifikuje kao tekuća osim ako ne zadovoljava kriterijume za priznavanje kao imovina koja se drži za prodaju u skladu sa ovim MSFI.

2. OSNOVNA SREDSTVA (TRAJNA)

Osnovna ili stalna sredstva su trajni, materijalni oblik sredstava preduzeća. Osnovna sredstva su dio ukupnih sredstava preduzeća, koja se postepeno troše u procesu poslovanja i to u dužem vremenskom periodu i kroz više radnih ciklusa. Upotrebom i korišćenjem u procesu rada osnovna sredstva ne mijenjaju svoj materijalni oblik.
Najveći dio osnovnih sredstava preduzeća čini oprema odnosno sredstva za rad. Medjutim, nisu sva sredstva za rad osnovna sredstva. Sredstva za rad male vrijednosti i kraćeg roka upotrebe (manje od godinu dana), ne ubrajaju se u kategoriju osnovnih sredstava.
Osnovna sredstva su šira kategorija od sredstava za rad.Prema nomenklaturi,ona sredstva za rad čiji je vijek upotrebe kraći od jedne godine ne spadaju u osnovna sredstva .To su npr.sitan inventar ,dio ambalaže,određene vrste alata i sl.Njihov vijek trajanja je kraći od godinu.
Osnovna sredstva sačinjavaju i gradjevinski objekti, šume, zemljište i druga prirodna bogatstva.
U osnovna sredstva spadaju i odredjena prava dugoročnog karaktera (koncesije, patenti, licence), dugoročna finansijska ulaganja, kao i nematerijalna ulaganja.
Trošenje osnovnih sredstava (izraženo u novčanom obliku) naziva se amortizacija. Novčana sredstva od amortizacije služe za nabavku novih, odnosno reprodukovanje osnovnih sredstava preduzeća.

2.1. Osnovna sredstva prema stanju (funkciji)

Prema stanju osnovnih sredstava u odnosu na proces poslovanja preduzeća, ona se javljaju u slijedećim oblicima:
a) osnovna sredstva u pripremi,
b) osnovna sredstva u upotrebi,
c) osnovna sredstva izvan upotrebe.

Osnovna sredstva u pripremi
Ovu kategoriju osnovnih sredstava čine uglavnom investicije u toku, namenjene za pripremu delatnosti preduzeća. To su: započeti radovi na izgradnji pojedinih vrsta osnovnih sredstava kao što su: gradjevinski objekti i oprema, priprema zemljišta dugogodišnjim zasadima (voćnjaci, plantaže), kao i zalihe gradjevinskih materijala. Ova sredstva se posle odredjenog vremenskog perioda uključuju u proces rada i poslovanja preduzeća kao osnovna sredstva u upotrebi.
Osnovna sredstva u upotrebi
U osnovna sredstva u upotrebi u materijalnom obliku ubraja se: zemljište koje služi za privredne potrebe, gradjevinski objekti privrednog karaktera i sredstva za rad.
U zemljište (koje služi za privredne potrebe) ubrajaju se obradive poljoprivredne površine, zemljišta od kojih se proizvode odredjeni proizvodi (cigla, pijesak i dr.) i zemljište na čijem prostoru preduzeća obavljaju svoju djeelatnost.
U gradjevinske objekte privrednog karaktera spadaju industrijske, poljoprivredne i druge zgrade namijenjene za obavljanje privredne djelatnosti, kao i saobraćajni i hidrogradjevinski objekti, objekti za prenos energije, rudarska okna, dubinske bušotine i dr.
Sredstva za rad su orudja kojima se djeluje na predmete rada, radi obavljanja privredne djelatnosti i dobijanja odredjenih proizvoda. Moguće ih je dijeliti na direktna sredstva za rad kojima se neposredno obradjuju predmeti rada i indirektna, koja ne učestvuju neposredno u obradi predmeta rada, ali omogućavaju odvijanje procesa proizvodnje (inventar, uredjaji i sl.).
Osnovna sredstva izvan upotrebe
Ova sredstva nisu u funkciji poslovanja preduzeća i služe kao rezerva u obavljanju djelatnosti. Tu spadaju i neupotrebljiva sredstva, kao i ona koja su namenjena za rashodovanje.
Ova sredstva se mogu iznajmiti drugim preduzećima, prodavati ili ustupati. Dio osnovnih sredstava izvan upotrebe se klasifikuje kao neupotrebljiva osnovna sredstva.

2.2. Osnovna sredstva prema pojavnim oblicima

Ova podjela izražava i zvaničnu zakonsku nomenklaturu podjele imovine, odnosno sredstava preduzeća. Ona se iskazuju kao stalna sredstva ili imovina preduzeća koju sačinjavaju:
• nematerijalna ulaganja (prava);
• materijalna sredstva;
• novčana sredstva u obliku dugoročnih finansijskih plasmana.

2.3. Nematerijalna ulaganja (prava)

Ovu kategoriju sačinjavaju raznovrsna dugoročna ulaganja i plasmani sredstava preduzeća za različite namene: osnivačka ulaganja u raznovrsne oblike preduzeća, ulaganja u razvojna istraživanja, kao i ulaganja u probnu proizvodnju.
Drugu grupu nematerijalnih ulaganja čine koncesije, patenti i licence.
Koncesije su dugoročna ulaganja ili ustupanja imovine i prirodnih bogatstava (putevi, rudnici, železnice, zemljište) radi upotrebe i korišćenja. Prava od koncesije imaju karakter imovine preduzeća, kao nematerijalnih ulaganja.
Patenti i licence predstavljaju odredjene isprave kojima se štiti neki pronalazak ili otkriće. One su isključivo pravo pronalazača. Pronalaskom se smatra i svako novo riješenje odredjenog tehničkog problema koje se može primjeniti u privredi. U našoj privredi patentno pravo traje najviše 15 godina.
Patent je prenosivo pravo u cjelini ili djelimično. Patent kao osnovno sredstvo predstavlja otkupljeno pravo korišćenja odredjenog pronalaska.
Licenca predstavlja pravo korišćenja tudjeg patenta. Po Zakonu o patentima i tehničkim unapredjenjima, nosilac patenta može ugovorom, u cjelini ili djelimično, ustupiti pravo iskorišćavanja pronalaska drugom licu.
Patentima i licencama smatraju se osnovna sredstva ukoliko je njihovo plaćanje (naknada za njihovo korišćenje) izvršeno odjednom – u punom iznosu. Ako se ugovorom predvidi da se naknada za korišćenje plaća godišnje – onda se radi o tekućim troškovima poslovanja preduzeća koja ne ulazi u osnovna sredstva.

2.4. Materijalni oblik osnovnih sredstava

U ovu grupu spadaju raznovrsna osnovna sredstva koja služe za potrebe obavljanja djelatnosti preduzeća
Jedna grupa ovih sredstava vezana je za prirodne faktore i prirodno bogatstvo: zemljište, šume, višegodišnji zasadi, osnovno stado. Ova osnovna sredstva imaju najznačajniju ulogu u preduzećima iz oblasti poljoprivrede.
Drugu grupu čine sredstva za rad u obliku: gradjevinskih objekata, opreme i sredstava u pripremi.
U sredstva za rad spadaju: uredjaji, postrojenja, transportna sredstva, alati i inventar.

Uredjaji su sredstva koja u osnovi služe da obezbijede uslove za rad. Oni mogu biti: energetski uredjaji, a služe za snabdijevanje preduzeća energijom (električna mreža, plinovodi, naftovodi, cevovodi za paru i sl.). Proizvodni uredjaji koriste se neposredno u procesu proizvodnje (peći, kotlovi, cisterne, burad, dimnjaci i dr.). Transportni uredjaji se koriste u unutrašnjem i spoljašnjem transportu preduzeća.
Postrojenja su pogonske i radne mašine, koje omogućavaju odvijanje proizvodnje.
Pogonska postrojenja mogu biti primarna, pokretačka (parne mašine, turbine, lokomotive, dizel-motori), i sekundarna, tj. pokretači koji pretvaraju neku već proizvedenu vrstu energije u drugu (elektrogeneratori, elektromotori i dr.) i radne mašine pomoću kojih radnici djeluju na predmete rada, izazivajući pri tom na njima odredjene promjene.
Transportna sredstva se javljaju u funkciji unutrašnjeg i spoljašnjeg transporta. Transportna sredstva služe za dopremu predmeta rada i opreme u skladišta i pogone, kao i za otpremu gotovih proizvoda u skladišta preduzeća i dalje na tržište.
Alati su sredstva kojima se neposredno djeluje na predmete rada. Alati mogu biti mašinski (svrdla, noževi za metale, glodala, nareznice i sl.) i ručni (čekići, klešta, ključevi, turpije, igle i dr.). U alate ubrajamo i modele za oblikovanje predmeta rada (uzorci, kalupi, šabloni) i naprave (instrumenti za merenje svojstva).
Inventar su sredstva bez kojih nije moguće obavljati proces rada. Inventar se pojavljuje kao pogonski i poslovni. Pogonski inventar upotrebljava se u pogonu a poslovni inventar u neproizvodnim djelatnostima preduzeća.

2.5. Dugoročni finansijski plasmani

Ova kategorija predstavlja osnovna sredstva preduzeća u novčanom obliku.
Ovdje spadaju:
• ulaganja kapitala preduzeća u tzv. vezana preduzeća, sa kojima se ostvaruju odredjene poslovne funkcije;
• učešće u kapitalu drugih pravnih lica, što je slučaj kada preduzeće otkupljuje akcije ili druge hartije od vrijednosti drugih pravnih lica, radi suvlasništva, odnosno ostvarivanja dividendi;
• dugoročni krediti, koje je preduzeće plasiralo odredjenim preduzećima, npr. radi obezbjedjivanja sirovina ili razvijanja dugoročnih kooperantskih odnosa i sl;
• dugoročne hartije od vrijednosti, predstavljaju dugoročna ulaganja preduzeća u vidu kupovine državnih obveznica, akcija raznih preduzeća, kao i drugih hartija od vrijednosti na tržištu kapitala.

3.IZVORI SREDSTAVA

Preduzeće vrši zamjenu dotrajalih ili zastarjelih osnovnih sredstava, da bi moglo obnavljati svoju reprodukciju, da zadrži i jača poziciju na tržištu. Za nabavku novih osnovnih sredstava, potrebno je obezbjediti finansijska sredstva. Osnovni izvor finansiranja osnovnih sredstava je dobit preduzeća.
Osnovna sredstva u funkciji, kao i osnovna sredstva u izgradnji, uglavnom se finansiraju iz poslovnog fonda i finansijskih kredita.

Izvori finansiranja osnovnih sredstava dijele se na:
• sopstvene;
• udružene;
• kreditne;
• izvore solidarnosti.

Sopstvena sredstva investitor obezbjedjuje raspodjelom ostvarene dobiti i iz fonda amortizacije. U sopstvene izvore sredstava ubrajaju se i sredstva koja investitor prima od drugih lica bez obaveze vraćanja.
Pozajmljena sredstva mogu se obezbediti kod domaćih i kod stranih lica. Osnovni, pretežni način pozajmljivanja sredstava su krediti. Pored kredita, sredstva se mogu pozajmiti i udruživanjem i ulaganjem sredstava drugih lica, izdvajanjem obveznica i dr.
Ulaganje u osnovna sredstva je uslov za uspješan razvoj preduzeća i zato se politici ulaganja mora posvetiti posebna pažnja. U tom cilju, potrebno je izvršiti posebne analize ekonomske opravdanosti ulaganja. Elaborat o ekonomskoj opravdanosti sadrži tehničko-tehnološki i ekonomski dio. U tehničko-tehnološkom dijelu potrebno je obrazložiti tehničko-tehnološka svojstva i karakteristike opreme i gradjevinskih objekata. Ekonomski dio treba da sadrži analize mikrolokacije, tj. lokaciju budućeg objekta u odnosu na tržište, sirovine, transport, radnu snagu, energetske izvore, plasman proizvoda, izbor tehnološkog procesa, analizu kadrovske osnove i potrebnih finansijskih sredstava, pregled akumulativnosti preduzeća i dr.

4. KAPACITET OSNOVNIH SREDSTAVA

Kapacitet podrazumijeva proizvodnu moć sredstava za rad u izvršavanju odredjenog rada u datom vremenu. Da bi se utvrdio kapacitet sredstava za rad potrebno je odrediti uslove pod kojima će se ostvarivati korišćenje kapaciteta. Ti uslovi su najčešće: količina učinka i njihov kvalitet, predmeti rada i njihove karakteristike, radna snaga i njena stručna osposobljenost, nivo organizacije, tehnološki postupci i dr.
Kapacitet je kompleksna kategorija. On je rezultat sinhronizovanog dejstva većeg broja različitih funkcija i faktora.
Kapacitet kao pojam je tehnička i ekonomska kategorija. Na njegovo formiranje i posebno iskorišćavanje djeluju, pored tehničkih, društveni, ekonomski i organizacioni faktori.
U praksi preduzeća u zavisnosti od korišćenja, kapacitet se pojavljuje kao:
Ugradjeni, instalirani kapacitet, utvrdjuje se na osnovu tehničkih svojstava i mogućnosti sredstava za rad. U praksi se maksimalno korišćenje kapaciteta vrlo rijetko ostvaruje. Ovako korišćenje kapaciteta je moguće ostvariti naprezanjem tehničko-tehnoloških procesa (visoke peći, hidroelektrane, hemijsko-tehnološki procesi i dr.), što uslovljava brže raubovanje sredstava.
Radni (mogući) kapacitet predstavlja u stvarnosti preduzeća moguće korišćenje ugradjenog kapaciteta. Ovde se od ugradjenog teoretskog korišćenja kapaciteta odbijaju nužni prekidi u radu, tj. prekidi zbog smenskog rada, godišnjih i nedeljnih odmora, državnih praznika, održavanja sredstava za rad i dr.
Optimalni kapacitet predstavlja najpovoljniji stepen kapaciteta sa stanovišta troškova i rezultata koji se ostvaruju njegovim korišćenjem.
Minimalni kapacitet predstavlja donju granicu korišćenja sredstava. Na ovom nivou korišćenja kapaciteta, preduzeća posluju na nivou donje tačke rentabiliteta. Ukoliko dalje po ovim kriterijumima nastavi poslovanje, preduzeće posluje sa gubicima.
Ostvareni kapacitet pokazuje stvarno postignuto iskorišćenje kapaciteta. Na ostvarenje kapaciteta utiču brojni faktori subjektivne i objektivne prirode. Poznavanje tih faktora predstavlja osnov aktivnosti na otklanjanju uzroka koji su prouzrokovali dato korišćenje kapaciteta.
Preduzeće u svome poslovanju mora planirati kapacitet svojih sredstava.
Planirani kapacitet i njegovo iskorišćenje znači preduzimati akcije za konkretizaciju poslovne politike i poslovanja preduzeća.
Planiranje kapaciteta i njegove iskorišćenosti mora uvažavati osnovni ekonomski princip poslovanja koji se ogleda u postizanju maksimalnih rezultata uz minimalno ulaganje (trošenje) sredstava.
Kapacitet preduzeća predstavlja zbir i funkciju svih komponenata rada (mašine, uredjaji, prostor). Ugradjeni kapacitet preduzeća jednak je zbiru pojedinačnih kapaciteta.
Stepen korišćenja kapaciteta limitiran je postojanjem uskih grla u proizvodnji. Ako npr. odredjeno radno mjesto ili pogon svojom propusnom moći uslovljava niže korišćenje kapaciteta drugih radnih mjesta i pogona preduzeća – pojavljuje se usko grlo u proizvodnji; i suprotno – ako radno mjesto ima veću propusnu moć mjerenu količinom proizvoda, imamo pojavu neiskorišćenih, odnosno slobodnih kapaciteta.
Postojanje uskog grla proizvodnje kao i slobodnih kapaciteta sa stanovišta ekonomije privredjivanja preduzeća je štetno i neracionalno.
Otklanjanje pojava uskog grla u praksi najčešće se rešava: uvodjenjem u proces spoljnih kooperanata, investiranjem u nova sredstva, uvodjenjem novih smjena, savremenijom organizacijom i dr.
Mjere za otklanjanje neiskorišćenih kapaciteta su u otklanjanju uskih grla proizvodnje kao i u proširenju asortimana proizvodnje. Rješenja se mogu tražiti u kooperaciji sa drugim srodnim preduzećima i u ustupanju ili prodaji slobodnih neiskorišćenih sredstava.
Faktori koji uslovljavaju iskorišćavanje kapaciteta u osnovi su: subjektivni tj. faktori koji deluju unutar preduzeća (mogućnosti obezbedjenja predmetima rada, kadrovima, sredstvima i dr.) i objektivni, npr. mjere kreditno-monetarne politike i dr.
Stepen iskorišćenosti kapaciteta izračunava se stavljanjem u odnos ostvarene količine proizvodnje, odnosno učinka, sa planiranom proizvodnjom. Ako je u pitanju raznovrsna proizvodnja, mjeru korišćenja kapaciteta izračunavamo uslovnim ekvivalentnim jedinicama mjere.
Kapacitet se može mjeriti i vrijednosnim jedinicama, prema časovima rada i sl.

5.VRIJEDNOST OSNOVNIH SREDSTAVA

Osnovna sredstva u preduzeću se iskazuju preko naturalnih pokazatelja ili vrijednosno. Vrijednosni pokazatelji mogu se iskazivati na bazi tekućih ili stalnih cijena.
Vrijednost osnovnih sredstava je vrijednost osnovne imovine preduzeća. Ona je značajna ekonomska kategorija preduzeća, predstavlja, kako finansijsko-računovodstveni izraz sredstava, tako i izraz kvaliteta ekonomije poslovanja preduzeća.
Osnovna sredstva imaju različite vrijednosti. Ekonomski gledano, razlikuju se slijedeće vrijednosti osnovnih sredstava:
1. Nabavna vrijednost;
2. Amortizovana vrijednost;
3. Sadašnja vrijednost;
4. Revalorizovana vrijednost.

Nabavnu vrijednost osnovnih sredstava, sačinjava fakturna cijena, uvećana za troškove transporta, troškove montaže i ugradnje, carine, poreze, obučavanje kadrova za rad na odredjenom sredstvu i dr. Nabavna vrijednost se mijenja dok osnovno sredstvo traje, izuzev u prilikama povremenih revalorizacija. Pravilno i egzaktno utvrdjivanje nabavne vrijednosti osnovnih sredstava je veoma značajno, kako sa stanovišta knjigovodstvene evidencije, tako i sa stanovišta obračuna troškova.
Nabavna vrijednost služi za obračun amortizacije osnovnih sredstava u preduzeću.
Amortizovana vrijednost osnovnih sredstava je knjigovodstveno-tehnička kategorija. Za iznos te otpisane ili amortizovane vrijednosti je umanjena nabavna vrijednost osnovnog sredstva, a pomoću nje se knjigovodstveno stanje prilagodjava stvarnom stanju. Amortizovana vrijednost pokazuje koliko je osnovno sredstvo umanjilo svoju vrijednost u dotadašnjem vijeku upotrebe i koliko je od te vijrednosti prenijeto u amortizacioni fond preduzeća.
Sadašnja vrijednost osnovnih sredstava dobija se po odbitku amortizovane vrijednosti od njihove nabavne ili revalorizacione vrijednosti. Osnovna sredstva učestvuju u procesu proizvodnje ukupnom svojom vrijednošću, a na nove proizvode prenose deo svoje vrijednosti, koji odgovara njihovom fizičkom i ekonomskom trošenju. Sadašnja (knjigovodstvena) vrijednost osnovnih sredstava se razlikuje od vrijednosti osnovnih sredstava po kojoj se ona mogu nabaviti. Sadašnja vrijednost osnovnih sredstava predstavlja neotpisani dio vrijednosti osnovnog sredstva koja se dobija kada se od nabavne cijene odbije amortizovani deo osnovnog sredstva.
Revalorizacija osnovnih sredstava predstavlja ponovno utvrdjivanje vrijednosti osnovnih sredstava. Revalorizacijom osnovnih sredstava uskladjuju se njihove knjigovodstvene vrednosti sa njihovom stvarnom vrijednošću. Postupak revalorizacije vrši se radi obračunavanja realne amortizacije i radi utvrdjivanja dobiti. Revalorizacija je potrebna radi iskazivanja efekata ekonomije poslovanja.

6. PODJELA I CILJ AMORTIZACIJE

Amortizacija (engl. amortization, depreciation, redemption) je višeznačajan pojam. U financijama se koristi u značenju otplate dugova (amortizacija duga); u mjeničnom pravu označava postupak poništenja mjenice na zahtjev vlasnika (ako je izgubljena); amortizacijom se naziva otplata gašenja vrijednosti nekih vrijednosnih papira (otplaćivanje).

Kad je riječ o osnovnom sredstvu (dugotrajnoj imovini) za koje se smatra da je fizički ili ekonomski potrošeno. Osnovna joj je namjena da osigura financijska sredstva bar u iznosu da omogući zamjenu postojećih osnovnih sredstava. Uobičajeno je razlikovati funkcionalnu (fizičku) i ekonomsku amortizaciju. Poduzeće u procesu poslovanja troši kratkotrajnu (obrtnu) i dugotrajnu (osnovnu) imovinu. Kratkotrajna imovina se utroši uglavnom u jednom proizvodnom ciklusu i ona svom svojom supstancom ulazi u sustav novog proizvoda te tom prilikom prenosi i svoju ukupnu vrijednost u novi proizvod. Trošenje dugotrajne imovine u proizvodnom ciklusu troši se na drugi način. U proizvodnom procesu dugotrajna imovina ne mijenja svoj mehanički (fizički) oblik, kemijski sastav, niti prenosi svoju ukupnu vrijednost u jednom proizvodnom ciklusu na novoproizvedene proizvode. Dugotrajna imovina u proizvodnom ciklusu se postupno troši. To trošenje s vremenom smanjuje njenu proizvodnu i uporabnu vrijednost. Dugotrajna imovina postupno gubi od svoje prvobitne, odnosno nabavne vrijednosti, a dijelovi te vrijednosti utrošene u proizvodnji prenose se na novoproizvedene proizvode. To postupno smanjenje vrijednosti dugotrajne imovine deprecira njenu vrijednost. Smanjenje realne vrijednosti dugotrajne imovine bilo fizičkim trošenjem ili ekonomskim zastarijevanjem naziva se amortizacija. Svaki novoproizvedeni proizvod, svaka jedinica proizvoda i usluga te vozarina snosi odgovarajući dio trošenja zgrada, brodova, strojeva, i opreme, jer kao što vrijednost utrošenog materijala i rada ulazi u novoproizvedeni proizvod i postupno smanjenje vrijednosti dugotrajne imovine, tako i to ulazi u vrijednost novoproizvedenih proizvoda i
obavljenih usluga. Prodajna cijena svakog proizvoda i obavljene usluge sadržava sve troškove njegove proizvodnje i izvršene usluge pa i amortizacije. Amortizacija ukalkulirana u prodajnu cijenu proizvoda služi za prostu reprodukciju dugotrajne imovine. Od realizacije prodaje proizvoda i obavljene usluge pokrivaju se nastali troškovi, a dio koji po svojoj visini odgovara trošku amortizacije ostaje na žiro računu za buduću nabavu koja će zamijeniti dotrajalu ili zastarjelu dugotrajnu imovinu.Osnovna sredstva se neprekidno troše u procesu rada i poslovanja preduzeća. trošenjem se smanjuje njihov vijek upotrebe i njihova vrijednost.
Smanjena vrijednost osnovnih sredstava prenosi se na proizvod (učinak) preduzeća kao prenijeta vrednost. Ta vrijednost se otpisuje od vrijednosti osnovnog sredstva i uračunava u cijenu koštanja novih proizvoda ili usluga.
Amortizacija je novčano izraženo trošenje osnovnih sredstava u procesu rada i poslovanja preduzeća. Postepeno trošenje osnovnih sredstava znači i postepeno prenošenje vrijednosti na novi proizvod u vidu odredjenog iznosa amortizacije.
Amortizacija je ekonomska kategorija koja kroz smanjenje vrijednosti osnovnog sredstva, prenosi dio te smanjene ili otpisane vrijednosti na novi proizvod.
Treba razlikovati pojam amortizacije kao ekonomske kategorije i pojam „otpis“ koji je knjigovodstveno-tehnički izraz i ne odnosi se samo na sredstva za rad.
U preduzeću se formira amortizacioni fond u koji se sva novčana sredstva namjenski usmjeravaju: na nabavku novih ili zamjenu osnovnih sredstava, investicione popravke i remontovanje mašina i opreme i sl.
Sredstva amortizacije se mogu koristiti za prostu ili proširenu reprodukciju osnovnih sredstava. Kada preduzeće obnavlja osnovna sredstva, obično se kupuju novija i savremenija, sa većim proizvodnim mogućnostima. Na taj način se jača konkurentska pozicija preduzeća na tržištu.
Fizičko trošenje i dotrajalost osnovnih sredstava naziva se fizička amortizacija. Na fizičko trošenje osnovnih sredstava utiču različiti faktori: radni uslovi, intenzitet korišćenja, prirodni i klimatski faktori i dr.
Tehnički progres dovodi do korišćenja u proizvodnji novijih i savremenijih sredstava, veće funkcionalnosti i efikasnosti. On dovodi do brže ekonomske ili moralne amortizacije osnovnih sredstava.
U uslovima brzog tehničkog progresa racionalno korišćenje postojećih osnovnih sredstava postaje značajan faktor efikasnosti poslovanja preduzeća.
Stepen iskorišćenosti osnovnog sredstva može se iskazati odnosom njegove amortizovane i nabavne vrijednosti.
I = (Vam/Vnb) . 100
gde je Ios = iskorišćenost osnovnog sredstva
Vam = amortizovan vrijednost
Vnb = nabavna vrijednost

a) Vremenska i funkcionalna amortizacija
U zavisnosti od vrste osnovnog sredstva i djelatnosti preduzeća, u iskazivanju finansijskih rezultata i troškova primjenjuju se različite metode obračuna amortizacije.
Osnovica za obračun amortizacije jeste nabavna vrijednost osnovnih sredstava. Novčani iznos koji se dobije kao trošak odredjenog osnovnog sredstva, odnosno kao rezultat amortizacije naziva se amortizaciona kvota.
Amortizaciona kvota predstavlja iznos amortizacije koji je u odredjenom vremenskom periodu (godina, mesec) prenijet na nove proizvode i obračunat u amortizacioni fond preduzeća. Za toliki iznos je umanjena vrijednost osnovnog sredstva u istom vremenskom periodu.
Vremenska amortizacija obračunava trošenje osnovnog sredstva prema vremenskom periodu njegovog trošenja i na osnovu odredjenog i procijenjenog vijeka njegovog trajanja.
Ako se amortizacija izračunava u ravnomjernim godišnjim iznosima, to je proporcionalna vremenska amortizacija.
Kod proporcionalne amortizacije, njen godišnji iznos (Ag) se dobija kada se nabavna vrijednost osnovnog sredstva (Vn) podijeli planiranim vijekom njegove upotrebe (h)
Ag = Vn / h
Po ovom metodu se vremenski ravnomerno opterećuju troškovi proizvodnje i cijena koštanja proizvoda. Njena osnovna prednost je u jednostavnoj tehnici obračuna.
Pored proporcionalnog koriste se i
1. vremenski-degresivan i
2. vremenski-progresivan metod obračuna amortizacije
Vremenski degresivan postupak obračuna polazi od pretpostavke da se osnovno sredstvo u početku korišćenja više troši i da je efekat tog korišćenja veći. Po ovom metodu, amortizacija se u početnom periodu korišćenja osnovnog sredstva obračunava po višoj stopi, i u većim iznosima, a kasnije se te stope i iznosi smanjuju.
Progresivni postupak amortizacije predstavlja takav metod obračuna, pri kome se svake godine u odredjenom iznosu povećava amortizaciona stopa ili amortizaciona kvota. Ovaj metod polazi od pretpostavke da fizičko i ekonomsko trošenje osnovnog sredstva vremenski progresivno rastu, pa se stoga mora brže smanjivati i vrijednost toga osnovnog sredstva, a povećavati njegova amortizovana vrijednost.
Funkcionalna amortizacija, predstavlja takav postupak obračuna trošenja osnovnih sredstava, koji polazi od njegove upotrebe, a ne vremenskog trajanja. funkcionalnost se vezuje za upotrebu i korišćenje osnovnog sredstva, odnosno njegov učinak. Ukoliko se osnovno sredstvo više koristi, obračunava se i veći iznos njegove amortizacije. Veće trošenje podrazumeva i veći učinak osnovnog sredstava.
Obračun amortizacije po funkcionalnoj metodi vrši se po jedinici proizvoda ili amortizacionoj kvoti. Amortizaciona kvota se odredjuje kao odnos nabavne vrijednosti osnovnog sredstva i fizičkog obima proizvodnje.
A = Vn/åQ
Vn - nabavna vrijednost
Q - količina proizvoda
Aq - amortizacija kvota

Godišnji iznos amortizacije dobija se kada se amortizaciona kvota pomnoži ostvarenom količinom proizvoda:
Ag = Aq x Q
gde je Ag - godišnja amortizacija
Obračun amortizacije po ovom metodu je realniji, jer se približava stvarnom korišćenju sredstava za rad. Ovaj sistem obračuna se zasniva na pretpostavljenom vijeku trajanja i u svom obračunu ne sadrži kriterije ekonomskog zastarijevanja sredstava za rad. U praksi, najčešće nalazi primjenu u autosaobraćaju, rudnicima, industriji i svuda gdje je moguće mjeriti učinak preduzeća.

6.1. Podjela amortizacije na fiksne i varijabilne troškove

Amortizacija gledana kroz prizmu troškova poslovanja spada pretežnim dijelomu fiksne troškove. To je naročito slučaj kod one dugotrajne imovine kod koje se prilikom
utvrđivanja amortizacijskih stopa, ne uzima u obzir intezitet kojim će se ta imovina koristiti,tj. kod takve imovine kod koje između stupnja njihovog korištenja i vijeka trajanja nepostoje skoro nikakvi ili samo zanemarivi uzajamni odnosi. U takvu se imovinu ubrajajutvorničke zgrade i drugi građevinski objekti, za koje je gotovo jednako da li će raditi s jačimili slabijim koeficijentom iskorištavanja. troškove.
Trošenje ovih sredstava je ravnomjerno, te njihova amortizacija ovisi o procijenjenom vijeku trajanja, nabavnoj vrijednosti i predviđenoj vrijednosti dotrajalog sredstva. Vrijednost sredstva treba biti amortizirana kroz mogući vijek trajanja (broj godina). Godišnja stopa amortizacijekako je navedeno izračunava se dijeljenjem broja sto s mogućim vijekom trajanja. Ovakva amortizacija naziva se vremenskom i u praksi se najčešće upotrebljava. Pored vremenske amortizacije koja čini fiksne troškove, postoji i jedna vrsta amortizacijekoja ulazi u kategoriju varijabilnih troškova. To je amortizacija one dugotrajne imovine čijetrošenje u velikoj mjeri zavisi od inteziteta njihova korištenja. Kod imovine kod koje postoje razmjerni uzajamni odnosi između inteziteta kojim se ona koristi i vijeka njihova trajanja, tj. gdje vijek trajanja neposredno zavisi od inteziteta korištenja, stopa amortizacije odrediti će se prema tome koliko je ta imovina bila korištena. Takva amortizacija nema karakter fiksnog nego varijabilnog troška. Ona se primjenjuje najčešće kod utvrđivanja stope amortizacije automobila, kamiona i drugih vozila te za pojedine strojeve koji rade u više smjena i slično.Ova amortizacija naziva se funkcionalna amortizacija. Ona ima nedostatak što kod njene primjene intezitet korištenja sredstava može se točno utvrditi tek na kraju obračunskog razdoblja (godine). Isto tako često dolazi do različitog inteziteta korištenja, pa može doći i do znatnijeg odstupanja od stvarnog trošenja tih sredstava. S obzirom na način evidentiranja ostvarenih učinaka, funkcionalna amortizacija može biti obračunana po jednoj od ovih dviju metoda:
• metodom funkcionalne amortizacije obračunane prema količini ostvarenih učinaka
ili
• metodom funkcionalne amortizacije obračunane prema satima rada sredstva, tj.
prema satima njegova efektivnog korištenja.

6.2. Dugotrajna imovina koja se ne amortizira

Zbog neograničenog vijeka uporabe i zbog toga što se ne troše u tijeku uporabe ne
podliježu obračunu amortizacije:
• zemljišta (građevinska, poljoprivredna);
• šume i slični obnovljivi prirodni resursi i
• knjige u knjižnicama koje imaju trajnu vrijednost, spomenici kulture, slike i druga
umjetnička djela trajne vrijednosti.
Računovodstvenipropisi navedena ograničenja proširuju još na:
• izdatke za istraživanje
Prema kriterijima MRS-a 38. tačke 42., troškove istraživanja priznaje se kao rashod u
razdoblju u kojem su nastali i ne može se priznati kao sredstvo i amortizirati.
• izdatke za razvoj
Prema odredbama MRS-a 38. u tački 45. navedeni su kriteriji koji troškove razvoja
trebaju ispunjavati da bi ih se priznalo kao sredstvo i amortiziralo. Kad ti kriteriji nisu
ispunjeni , troškovi razvoja čine troškove razdoblja u kojem su nastali i ne amortizira ih se.Amortizacija sredstava u pripremi ne obračunava se sve dok se sredstvo ne stavi u upotrebu.

6.3. Amortizacija kao porezno priznat i nepriznat rashod

U poreznim propisima o amortizaciji zakonodavac zbog određenih razloga i ciljeva
odstupa od ekonomskih načela o amortizaciji kao poslovnom rashodu. Odstupanjima odekonomskih načela o amortizaciji zakonodavac omogućuje obveznicima poreza na dobitodređene financijske olakšice. Često su po poreznim propisima o amortizaciji najviše porezno dopustive godišnje stope značajno veće od amortizacijskih stopa utvrđenih na temelju objektivno procijenjenog vijeka upotrebe određenih sredstava. Razlog tome između ostalih je i to što je dugotrajna imovina, posebno opreme, kod većine preduzeća u BiH već u značajnoj mjeri ekonomski istrošena i tehnološki zastarjela, te primjenom većih stopa amortizacije od onih koje proizlaze iz realnog vijeka upotrebe omogućava preduzećima da se ta sredstva brže zamjene.

6.4.Primjer obračuna i knjiženja godišnjeg iznosa amortizacije

Pretpostavimo da je 01. 01. 2001. godine Kompanija «X» za 1,000.000 kupila zgradu koji je procijenjeni vijek upotrebe 40 godina, a ostatak vrijednosti nula. Kompanija «X» je odlučila linearno amortizirati tu zgradu, po 25.000 godišnje. Trošak amortizacije se može knjižiti u računovodstvenoj evidenciji na način da se smanji vrijednost sredstava za 25.000 godišnje i u bilansi iskazati samo preostalu sumu koja bi na kraju 2001. godine bila 975.000. Međutim, to se obično ne radi. Umjesto toga, vodi se poseban proturačun sredstava za kumulativnu sumu amortizacije. Taj se račun uobičajeno naziva akumulirana amortizacija ili može imati naziv ispravka vrijednosti (materijalnih ili nematerijalnih sredstava).

Američka opšte prihvaćena računovodstvena načela (US GAAP) zahtijevaju objavljivanje sume akumulirane amortizacije, ili u bilansi ili uz bilješke uz bilansu. U samoj bilansi obično se pojavljuje i suma nabavnog troška i suma akumulirane amortizacije.

Za Kompaniju «X» podaci na dan 31. 12. 2001. izgledali bi ovako:

Na dan 31. 12. 2002. god. dodala bi se amortizacija za još jednu godinu, a bilansa bi tada pokazala slijedeće:

Gornje sume mogu se tumačiti na slijedeći način:

Suma od 950.000 je knjigovodstvena vrijednost (trošak sredstva minus ispravka vrijednosti).
Cilj je pojma knjigovodstvena vrijednost naglasiti činjenicu da ta suma nije procjena ili tržišna vrijednost.

U bilansi uspjeha 31. 12. 2001. god. Kompanije «X» stavka troška amortizacije zgrade u sumi 25.000 će putem troškova prodatih proizvoda postati rashod i tako i slijedeće godine sve dok se zgrada potpuno ne amortizuje ili ne otuđi.

Knjiženje troška amortizacije na računima glavne knjige:

7. ZAKLJUČAK

U skladu sa naprijed navedenim stavovima Medjunarodnih računovodstvenih standarda izvršili smo dopune u programskom paketu Osnovna sredstva, gde prilikom otvaranja amortizacione grupe (možete kao grupe nastaviti sa korišćenjem dosadašnjim amortizacionih grupa) unosimo poreski priznatu amortizacionu stopu i način obračuna amortizacije, a za svako konkretno sredstvo unosimo njegovu stopu amortizacije i način obračuna amortizacije. Prilikom obračuna amortizacije koristimo stopu iz osnovnihsredstva, a kao početnu stopu prihvatamo trenutnu stopu amortizacije iz postojećih amortizacionih grupa.
Pošto se u poreskom zakonu kao poreski trošak priznaju samo 5 grupe amortizacije, a MRS nam ne dozvoljavaju da sva sredstva otpisujemo istom stopom javlja se potreba za uporedni obračun amortizacije po propisanoj poreskoj stopi i stvarnim stopama radi iskazivanja podatka u poreskom bilansu i isti će do kraja godine biti uradjen tj po izlasku Zakona o prezu na dobit preduzeća i preciziranju načina obračuna amortizacije za grupe sredstava, kao i samo preciziranje koja sredstva u koju grupu spadaju.
Ako novostečena imovina zadovoljava kriterijume za klasifikovanje kao imovina koja se drži za prodaju (videti paragraf 11), primjena paragrafa 15 će imati za posljedicu da se imovina (ili grupa za otudjenje) odmjerava pri početnom priznavanju po nižem od slijedeća dva iznosa: po knjigovodstvenoj vrijednosti da nije bila tako klasifikovana (na primjer, nabavna vrijednost) i fer vrijednosti umanjenoj za troškove prodaje. Stoga, ako je imovina (ili grupa za otudjenje) stečena kao dio poslovne kombinacije, ona se odmjerava po fer vrijednosti umanjenoj za troškove prodaje.

LITERATURA

1. RAČUNOVODSTVO TROŠKOVA, Slobodan Malinić, Beograd, 2003.
2. KOMERCIJALNO POZNAVANJE ROBE, Mila K. Jancetović, Beograd,
2003.
3. POSLOVNA EKONOMIJA ZA II GODINU
4. FINANSIJSKO RAČUNOVODSTVO Dr Radiša Radovanović, Dr Kata
Škarić – Jovanović
5. RAČUNOVODSTVO Dr.Jadranka Kapić
5.MEĐUNARODNI RAČUNOVODSTVENI STANDARDI

preuzmi seminarski rad u wordu » » » 

Besplatni Seminarski Radovi