SR Jugoslavija (Srbija) u zapadnim medijima
tokom devedesetih godina XX veka

Nemački i austrijski mediji i njihov odnos prema krizi u Jugoslaviji

Srbi kao fašisti, komunisti, teroristi...

„U svom grubom antisrpskom izražavanju razlika je samo u nijansama između poslednjeg nemačkog cara i poslednjeg šefa diplomatije Helmuta Kola.”
U ovom delu analize pažnja se posvećuje pre svega kontinuitetu negativne medijske propagande Nemačke i Austrije u odnosu na Srbe, ne samo tokom ratova na tlu bivše Jugoslavije, već i tokom istorije. Naime, Nemačka i Austrija su posle jednog perioda medijskog, političkog i vojnog primirja prema Srbima, koje je trajalo skoro 50 godina, otpočele sada, jednom novom žestinom i drugačijom lepezom medijskih mogućnosti, novi sukob sa srpskim etničkim korpusom. U tu svrhu, pomaganje cepanja Jugoslavije jeste bilo cilj samo po sebi, a priznavanje nezavisnosti Slovenije i Hrvatske je bilo samo sredstvo zarad ostvarenja tog višeg cilja. Politička elita, a pod tim se podrazumeva i elita na vlasti i elita u opoziciji, kao i cela društvena javnost, bili su u ove dve zemlje na istoj strani i sa jednim zadatkom-smrviti konačno maštanja i ideje srpskog odnosno jugoslovenskog rukovodstva. Analizom izveštavanja nemačke štampe nameće se zaključak da su u upotrebi bili obrasci koji su podsticali na ukorenjivanje stereotipa, čije tragove možemo naći i u vilhelmovskoj eri. Osnov čitave nemačke i austrijske antisprske medijske kampanje i linča, nalazi se zapravo u hrvatskom političkom i društvenom diskursu. Pitanje fašizma, kako vidimo ne samo da nije bilo rešeno u hrvatskoj javnosti jednom za sva vremena, i odnos prema njemu, nego je toliko dugo bilo dozvoljeno da plamičak profašističkog promišljanja neprestano tinja. Kada je došlo do najezde bombi i sudara sa susednim narodima, taj plamičak je postao buktinja. Nemačka i Austrija međutim, nikada nisu javno opravdavale fašistička dela kao što su to činili pojedini hrvatski državnici, ali je uvek bilo razumevanja za takve njihove medijske istupe.
Osnovni model koji je korišćen u medijskoj propagandi je uistinu bio model prijatelja-neprijatelja, koji predviđa da se onaj drugi uništi ružnom slikom, i ne samo to, nego i podsticanjem ružnih osećaja i neprijatnosti prilikom same pomisli na tog drugog, koga označavamo neprijateljem. Do koje mere je išla takva bezobzirna kampanja, pokazuje i podatak da opravdanja ustaškog režima, kao istorijskih težnji hrvatskog naroda za nezavisnošću, od strane Franje Tuđmana, nisu ni na koji način sankcionisana, a da su zločini koje su srpski vojnici počinili desetostruko uvećavani i ponekad lažno predstavljeni. Istovremeno, o zločinima prijatelja, u ovom slučaju hrvatske strane, nije se moglo gotovo ništa doznati u medijima. S druge strane, sama negativna slika Srba nije bila dovoljna. Bilo je neophodno podstaći negativna osećanja pri samoj pomisli na termin “Srbin”. Zato su Srbi bili okarakterisani kao zli, prljavi, divlji, genocidni, nacionalistički i komunistički bastioni, dok su se prijatelji Zapada prikazivali kao jedine žrtve i kao neko kome treba pomoći uvek u borbi sa moralnim Zlom koje dolazi iz Beograda. Upravo, da bi se javnost konačno pridobila, političko-medijski establišment je povezivao Srbe, suprotno istorijskoj tradiciji, sa fašizmom, dok su se prijatelji u ratu prikazivali kao narodi koji su oduvek baštinili antifašizam. Srbi su predstavljeni i kao ohola, dominantna rasa sposobna samo da ubija druge narode, koji ne žele da ostanu u zajedničkoj državi. Čak je i srpska manjina u Hrvatskoj prikazivana kao „najveći hendikep” na putu za samostalnost Hrvatske, što je ustvari služilo opravdanju borbenih dejstava sa ciljem njihovog proterivanja. Sva suprotna mišljenja, simpatije prema srpskom rukovodstu “krnje” Jugoslavije, JNA kao počiniocu mnogih zločina naručenih iz Beograda, ali i srpskim žrtvama koje su posle muslimanskih bile najbrojnije, jednostavno se nisu mogla čuti u javnosti, jer za njih nije bilo prostora. One nisu gušene silom, već nisu propagirane, jer nisu bile u interesu ovih zemalja, odnosno interesu kakvim su ga političke elite Nemačke i Austrije smatrale. Možemo zapravo sa pravom reći da su ove dve zemlje bile začetnici negativne medijske kampanje, koja se kao kuga proširila Zapadom.
Redukcija i uprošćavanje sukoba dihotomijom dobri momci-loši momci i stigmatizacijom jedne strane, odnosno Srba bili su još jedan od puteva kojim se polazilo u toj konstrukciji u nemačkim i austrijskim medijima tokom devedesetih godina prošlog veka. Ekstremno razlikovanje dobre i loše strane započeto je polarizacijom u predratnom periodu, tokom osamdesetih godina, naročito 1988. godine za vreme “Gazimestanske euforije u Srbiji”. Ona se najbolje uočava kroz uprošćeno predstavljanje nacionalnih osobina, odnosno sklonosti jednog naroda ka demokratskom sistemu, a drugih ka autoritarnom sistemu. Srbima se tako pripisuje prirodna sklonost autoritarnim i totalitarnim društvima, a Slovencima i Hrvatima demokratskim društvima.
Ako pogledamo kosovski sukob, nemački izveštači i intelektualci su uveliko koristili već oprobanu dihotomiju dobrih i loših momaka. Jedan od primera je i članak Renate Flotau “Spremni na herojsku smrt” koji sadrži elemente epskog narativa i svodi se na veličanje OVK, od strogog etičkog kodeksa njenih članova do priča o članu OVK i njegovoj ženi kao prikladnoj matrici za konstruisanje ideala hrabrog ratnika korišćenjem motiva žene koja prati u smrt svoga muža.
Vođe javnog mnjenja međutim, nisu delovale na svoju ruku u ostvarenju zadatka rušenja slike rukovodstva Srbije i Jugoslavije, i celog srpskog naroda, već je taj animozitet pojačavan negativnim osećanjima nemačkog i austrijskog mnjenja u odnosu na istorijska iskustva tih zemalja sa Srbijom kao vekovnom preprekom na Balkanu. Svi duhovi prošlosti, sada su se vratili iz svojih grobova. Obnovljena je slika divljeg naroda sa Balkana, naročito u svetlu poraza dve zemlje u proteklim ratovima, i želje za revanšizmom i poništavanjem rezultata Drugog svetskog rata na Balkanu, a osnovno sredstvo je bila velikosrpska ideologija, čijom opravdanošću ili neopravdanošću se ovde nećemo baviti. Zašto je to bilo tako dramatično? Odgovor je jednostavan-ove dve zemlje, a naročito Nemačka, morale su se vratiti na evropsku i svetsku političku scenu posle pada Berlinskog zida, a najbolja prilika za to jeste upravo neka krizna situacija, poput one u Jugoslaviji. Sva upozorenja na negativne posledice takvih činjenja, koja su dolazila bilo iz Beograda, bilo iz nekih evropskih prestonica, okarakterisana su kao deo velikosrpske propagande. S druge strane, svesrdno su plasirani navodi koji govore o ispravnosti onoga što će se Srbima desiti. Tako, Süddeutsche Zeutung, tradicionalno socijalistički usmeren, je na primer, pisao o tome kako Norbet Ginzel, zastupnik SDP-a u Bundestagu, poziva na oštre sankcije protiv Srba kako bi se kaznili zbog bezobzirne i netačne kampanje u medijima o uspostavljanju “četvrtog rajha” i revanšizma Nemačke. Die Welt, s druge strane, želi da diskvalifikuje srpske medije, a naročito novine, nazivajući ih ratno-huškačkim, što u osnovi tada i nije bilo potpuno netačno.
Na osnovu podataka, čiji je broj zaista sveden i ograničen, možemo zaključiti da se koreni medijskog linča srpske države u nemačkoj i austrijskoj medijskoj mašineriji mogu naći u bližoj istoriji. Da bismo imali jasniju sliku o čemu se tu zapravo radi, trebalo bi uspostaviti direktnu vezu između nemačkih i austrijskih zvaničnika od pre 80 godina, i onih od pre 20 godina, tj. iz vremena Prvog i Drugog svetskog rata i rata u Jugoslaviji. Naime, možemo otkriti u tim analizama, brojne neodgovorne izjave pojedinih zvaničnika obe zemlje koje su išle u pravcu rasbuktavanja ratnih sukoba na tlu bivše Jugoslavije i okretanja balkanskih naroda jednih na druge. Jedna od tih izjava bila je ona koju je dao nemački ministar odbrane 1991. godine, Rupert Šolc, pozivajući Nemačku da omogući stvaranje novog poretka na Balkanu, koji bi bio započet priznavanjem Slovenije i Hrvatske, kako bi se internacionalizovala situacija u Jugoslaviji, zemlji koja ne bi trebalo da postoji, jer je navodno veštačka tvorevina. Bečki gradonačelnik je takođe izjavljivao da austrijski vojnici treba da se bore protiv Srba u Bosni, što je išlo u prilog pozivu učesnika jedne emisije na nemačkoj državnoj televiziji, da se protiv Srbije povede kaznena ekspedicija, što je moglo biti dovedeno u direktnu vezu sa austrijskim i nemačkim planovima u Prvom svetskom ratu kada je korišćena slična retorika. Možemo zaključiti da su nemačka i austrijska politika prema Srbiji ostale konstantne, a da se samo promenio oblik izražavanja obrisa tih politika, zavisno od međunarodnih okolnosti.
Žestina optužbi i neistina koje su plasirane u nemačkim i austrijskim medijima može se najbolje sagledati kroz slike Srba kao naroda, koje su nuđene javnosti. Te slike se mogu analizirati i u kontekstu rata na Kosovu. Naime, nemački Frankfurter Rundschau je iznosio u javnost potpune neistine o trovanju albanskih đaka u Podujevu, za šta su optuženi Srbi, koji su navodno koristili nacističke metode ubijanja, poput otrovnog gasa, što je bio klasičan primer laži. Daleko uticajniji Frakfurter Allgemeine Zeutung je o istoj vesti izneo niz optužbi na račun Srba kao naroda, bez ikakve osnove, navodeći da srpski lekari preuzimaju bolnice na Kosovu, a da se otpuštaju albanski lekari i osoblje, ne bi li se izvodili eksperimenti nad albanskom decom (a situacija je bila upravo suprotna, što je i potvrđeno u izveštaju Dika Martija usvojenim u Savetu Evrope). Naravno, situacija na Kosovu jeste bila veoma teška, i ne možemo prećutati činjenicu da su u sferi ekonomije albanski radnici bili zaista diksriminisani od strane režima Slobodana Miloševića, ne bi li se iselili iz zemlje. Međutim, to ne opravdava težinu besmislenih optužbi u zapadnim medijima o celokupnom srpskom narodu.
Antisrpska propaganda je dakle, od samog početka rata, zasnivana na davno formiranim stereotipima i produbljivanju tradicionalno formirane slike među Nemcima i Austrijancima o Srbima kao istorijskim neprijateljima. Die Zeit je na primer, posle priznanja Slovenije i Hrvatske, pisao o Srbima kao narodu koji podseća na razbojnike i batinaše. Upravo ta slika potiče iz vremena pre Prvog svetskog rata, i to u časopisima Kladeradatsch i Ulk. Čak i osamdeset godina nakon užasa koji su proizvele austrijske i nemačke jedinice, o Srbima, ali i drugim balkanskim narodima, stalno su se pojavljivali tekstovi sa pogrdnim karikaturama i opisima, poput onih da su Srbi svinje, da je Beograd mešavina azijatskog mentaliteta i evropske megalomanije, i da su Srbi narod koji osim ubijanja nema šta da radi, pa se u mirnodopskim situacijama dosađuje... Frakfurter Allgemeine Zeutung je devedesetih godina, prateći liniju izveštavanja nemačkih medija tokom Drugog svetskog rata, uporno gradio sliku o Srbima na temi uništenja njihove zemlje, koja nema šta da radi u civilizovanom svetu. Takođe, moramo imati na umu da su svi nemački listovi, a najviše Franfurter Allgemeine Zeutung, pisali o Jugoslaviji kao mrtvorođenčetu predodređenom da ne postoji, što predstavlja paralelu sa Hitlerovom izjavom o Jugoslaviji kao mrtvorođenčetu.
Naravno, svega toga ne bi bilo da nisu stizali pogrešni potezi iz tog istog Beograda, koji su na neki način opravdavali negativna osećanja u odnosu prema Srbima. Pozivi na rat, nazivanje pogrdnim imenima pripadnika etničkih manjina, ali i negativna medijska kampanja naručena iz kabineta pravih krivaca ratova, samo su doprineli antisrpskoj propagandi…Rat je unapred bio izgubljen, da li opravdano ili neopravdano, to ostaje istoriji da jednog dana prosudi.
Međutim, sve bi ovo bilo podnošljivo, da nemački i austrijski mediji nisu upotrebili jednu skandaloznu optužbu na račun srpskog naroda, a to je da on baštini fašizam. Bečki Der Standard, navodeći izjave ustaškog ambasadora u Berlinu tokom Drugog svetskog rata, da Srbi žele da vladaju Jugoslavijom po principu „jedan narod-jedan firer“. Der Spiegel takođe navodi da je na delu srpski fašistički ekspanzionizam.
Austrijski mediji nisu zaostajali ništa za nemačkim, s tim da moramo napomenuti da su oni bili u nekim slučajevima mnogo neodgovorniji i nastrojeni veoma neprijateljski prema celokupnom srpskom narodu. Tako, Neue Kronen Zeutung piše o upiranju sablje statue Bana Jelačića u Zagrebu, prema Srbiji.
Istovremeno, Srbi su bili opisivani ne samo u nemačkim i austrijskim medijima, već i u ostalim zapadnim medijima, kao istorijski remetilački faktor u Evropi, što opet prati liniju izjava nemačkih i austrijskih zvaničnika za vreme Prvog i Drugog svetskog rata. O Jugoslaviji se govorilo kao o neuspelom versajskom eksperimentu, insinuirajući da je neophodna revizija versajskog mirovnog ugovora, koji je uneo 20 godina mira na evropski kontinent. Te iste formulacije korišćene su, primera radi, i u ustaškoj i nemačkoj štampi tokom nacističkog perioda, ne bi li se dokazalo da versajski sistem ne funkcioniše i ne bi li se opravdao novi rat u Evropi.

Veza zapadnih zvaničnika i medija i paradigma nacionalnih interesa

Medijska izveštavanja i prelomni trenuci u ratu

„Novinari su vrlo brzo bili ubeđeni da se dobro bori protiv zla, ili da je bilo obavezujuće ili manje rizično uzeti to zdravo za gotovo, pa su se pridružili paketu i postali advokati pretpostavljene dobre strane i njenih žrtava“.
Kada govorimo o pojedinim istorijskim događajima, koji su se zaista dogodili tokom rata u bivšoj Jugoslaviji, moramo imati u vidu i profesionalno prilagođavanje izveštaja sa terena, njihovo menjanje, dopunjavanje i preuveličavanje, kao i lažiranje podataka, u skladu sa trenutnim potrebama naručilaca takvih radnji. Kao što je i ranije navedeno, sve te radnje su imale za cilj samo jedno-opravdati kasnije napade i gađanja civilnih ciljeva, i opravdavanje moralno i pravno sumnjivih akcija koje su dugo pipremane i planirane. Zarad takve političke igre između medija i zvaničnika, korišćena su i sredstva izmišljanja događaja, pripisivanje zločina samo jednoj strani, u ovom slučaju srpskoj, i to baš u trenucima prelomnih dešavanja i upotrebe vojnih sredstava protiv Srbije.
Međutim, da ne bi bilo zabune, sva ta preuveličavanja, upotrebe strašnih događaja u propagandne svrhe, izmišljanje događaja i lažiranje podataka, su bila poznata zapadnim zvaničnicima koji se možda i nisu slagali sa svim tim, ali koji su o tome ćutali, kako ne bi njihove zemlje izgledale neozbiljno i sumnjivo prilikom ključnih napada. Jedan primer je sasvim dovoljan-Republikanska istražna komisija SAD je sasvim dobro znala, što se i pokazalo u njenim izveštajima, ko stoji iza pojedinih masakara u BiH. Naime, jasno su optužili u tim dokumentima Iran za širenje uticaja u Evropi preko mudžahedina angažovanih u BiH. Pored toga, bili su svesni da su muslimanske snage često napadale svoje položaje sa srpskih linija, preobučeni u srpske uniforme kako bi se za napade optužile srpske snage. Bilo je poznato i da se muslimanske snage naoružavaju upravo iz Irana, i manjim delom iz Zagreba, dok su odnosi između BiH i Hrvatske bili dobri. Naravno, svi ti izveštaji su bili tajni dok je rat trajao, kako se ne bi naškodilo tadašnjih pozicijama određenih zemalja.
Još dva karakteristična primera spinovanja i nameštanja događaja, bila su granatiranja civila u ulici Vase Miskina i na groblju u Sarajevu, kada su poginula dva američka novinara, baš u vreme posete jednog američkog zvaničnika BiH. Za napade je optužena srpska strana, iako srpske snage nisu bile ni blizu tih dešavanja. Granatiranje pijace Markale u Sarajevu 1994. je iskorišćeno, takođe, za opravdanje kasnijih akcija američkih snaga protiv snaga bosanskih Srba. Iako su brojne nezavisne komisije, UN i pojedini zvaničnici, tvrdili da nema pouzdanih dokaza ko je organizovao masakr na pijaci, i iako su srpski zvaničnici tražili slanje još nezavisnih komisija, zvaničnici SAD su tvrdili da je to tipičan izgovor od strane pravih krivaca. S druge strane postojali su izveštaji UNPROFOR-a, nažalost tajni, o tome da su napade izvršile muslimanske snage, što potvrđuje i njihova strategija i način borbe podmetanjem eksplozivnih sredstava. Dok svi ti izveštaji nisu postali javni, nažalost, svi zapadni mediji, koji su bili pod strašnim pritiscima opisanim u prethodnoj glavi, objavili su vest o tome da su srpske snage još jednom šokirale javnost svojom brutalnošću i napadima na mirne civile na pijaci. “Bila je uobičajena praksa da mediji progutaju i prenesu bez provere navode o ubistvima u mnogim borbenim zonama. Iako je to bilo skoro uvek potpuno pogrešno, mediji su se odlučili na to, i čak kada su posle uvideli da nisu u pravu, apsolutno ništa nisu činili da to isprave”.
Kada govorimo o slučaju „Račak“ na Kosovu, situacija je bila potpuno ista. U njegovoj proizvodnji je učestvovao američki diplomata i ekspert za spinovanje i američke geostrateške interese, Vilijem Voker, američka državna sekretarka Madlen Olbrajt, pa čak i OEBS na čelu sa svojim timom patologa. Izveštaj koji je usledio posle događaja u Račku, navodno je pokazao da su stradali nevini civili, što je išlo u prilog ranijim izjavama Madlen Olbrajt i Vilijema Vokera o surovosti jugoslovenske vojske prema civilima u Račku, iako nije bilo tragova krvi, i iako se broj poginulih stalno menjao. Zapadni mediji su naravno ovu vest preneli gotovo brzinom svetlosti. Bilo je i svetlih primera profesionalnog novinarstva, poput novinara Berliner Zeutung-a, Le Monde-a, i Le Figaro-a, koji su izveštavali o tome da su navodi iz izveštaja veoma sumnjivi, i da tu jednostavno ima dosta neslaganja sa relanošću.
Kao zaključak se nameće i činjenica da događaj u Račku nosi isti politički predznak kao i slučaj pijace Markale, odnosno, da je bio u službi opravdanja kasnijih događaja, odnosno u ovom slučaju bombardovanja SR Jugoslavije, sa jedno malom, ali važnom razlikom-slučaj u Račku je u medijima zapadnih zemalja ipak podelio makar na momenat zapadnu javnost, budući da su izveštači izvukli pouke iz ranijih događaja u Hrvatskoj i BiH. Naročito je podeljena bila francuska javnost, poput nemačke javnosti, dok je američka javnost i ovog puta nekritički gledala na takve vesti i izveštaje. Međutim, prevagu je i u ovom slučaju odneo drugi deo javnosti, koji je zdušno podržavao novu akciju protiv Jugoslavije.

Američki i britanski mediji o jugoslovenskoj krizi

“Za vreme profesorskog staža, mnogi liberali i zastupnici progresivizma bili su ubeđeni da je ovog puta administracija SAD vodila pravednu borbu.”
Sjedinjene države su imale veoma važnu ulogu u ratovima na prostoru bivše Jugoslavije. One su sa kratkim prekidima, bile prisutne gotovo u svim dešavanjima tokom sukoba, a na kraju su praktično iscrtale ono što će se kasnije zvati Zapadni Balkan. Američka administracija je, možemo slobodno reći, delovala na momente nesnalažljivo i uplašeno na početku sukoba, pa se stoga zalagala za održavanje postojećeg stanja i granica Jugoslavije. Međutim, od decembra 1991. sve se menja. Nemačka administracija je bila odlučno protiv takve politike, što je stvorilo na jedan kratak trenutak prazninu u zapadnom političko-odbrambenom bloku. S jedne strane su bile Francuska i SAD, a sa druge Nemačka Austrija. Zaokret u američkoj spoljnoj politici i približavanje nemačkim stavovima, nagovestili su pre svega nemački i austrijski mediji. Postojala su nagađanja, naročito u bečkom Kurier-u da je američka administracija ubrzano menjala svoje početne pozicije zbog opasnosti da sada ujedinjena i snažna Nemačka ne izvrši pritisak na Evropsku zajednicu i tako stvori evropski vojni savez, nezavisan od NATO-a. Prateći liniju izveštavanja nemačkih medija, i američki mediji su išli putem kojim je išla državna mašinerija-putem optuživanja srpskog rukovodstva, pa na kraju i srpskog naroda krivim za sve ratove ne samo na prostoru bivše Jugoslavije nego i na većem delu evropskog kontinenta. Prema tome, nameće se zaključak da je, kako se menjao stav američke administracije prema dešavanjima u Jugoslaviji, menjan i stav američkih medija, a vrhunac svega je bila nemilosrdna antisrpska kampanja i neosetljivost za strašne stvari koje su zadesile Srbiju.
Blaža varijanta antisrpske propagande otpočela je u predvečerje rata, krajem 1989. godine. The New York Times je Sloveniju i Hrvatsku još tada svrstao u katoličke i naprednije republike, a Srbiju i ostatak zemlje u pretežno pravoslavne i neshvatljive. Tačnije, slovenački narod je okarakterisan kao vredan, katolički narod, koji je oblikovao kulturu pod austrijskim uticajem, i kojima je „južna Jugoslavija, gde preovladavaju islam i istočno pravoslavno hrišćanstvo, strana zemlja, čudna i preteća.“ The Washington times je s druge strane naglašavao da se vlasti katoličkih republika zalažu sa mirni raspad zemlje, a da se komunističko-nacionalistička Srbija tome protivi.
Na početku izbijanja sukoba, otpočela je nemilosrdna i nezaustavljiva kampanja protiv svega što nosi predznak „srpsko“. Prvi od elemenata koji su tada bili plasirani u medijima, bio je element Velike Srbije, koju zagovara srpsko četničko rukovodstvo iz redova bivših komunista. Takođe, bilo je primera brojnih novinara koji lažno izveštavaju sa terena, pa tako Aleksandra Tutl govori o mirnim, časnim hrvatskim vojnicima, koji baštine zapadne vrednosti, i o srpskim kukavičkim i banditskim četama, koje ubijaju čak i kokoške i krave koje su pripadale Hrvatima. The New York Times tako piše o 600 000 proteranih građana Hrvatske, pri čemu se broj preuveličava oko tri puta, i pri čemu se zaboravlja napomenuti da su to mahom bili srpski civili, budući da masovnog egzodusa hrvatskog naroda iz Hrvatske nije bilo, barem ne u broju od 600 000, ili tri puta manje ako govorimo o pravom broju. San Francisco Examiner je izdavao brojne tekstove o izmišljenim događajima, ali na taj način što je prvo plasirana izmišljena vest, ili pretpostavka novinara, da bi tek na kraju teksta bilo jasno da je vest nepotvrđena i da verovatno nije istinita. Naime, tokom rata u SR Jugoslaviji, odnodno na Kosovu i Metohiji, naslov u San Francisco Examiner-u je glasio „Taktika Srba je organizovano silovanje, poručuju albanske izbeglice“. Na kraju teksta je bilo napisano da „izveštaji napisani od strane OEBS-ovih posmatrača nisu pronašli takvu organizovanu politiku.“ Takođe, The Washington Post, piše o paljenju crkava i sakaćenju hrvatskih leševa u Zagrebu, iako se zna da srpska pešadijska vojska nije nikada kročila u Zagreb.
Ako se osvrnemo malo bliže Srbiji, naići ćemo na slično izveštavanje britanskih medija. Na početku krize je postojala izvesna uzdržanost prema sukobima, a kako je vreme prolazilo, optužbe na račun Srbije i Srba bile su sve snažnije. Međutim, u Britaniji su postojali i mnogo češći primeri sudskih zabrana onih tekstova koji su branili stajalište zvaničnog Beograda, a oni koji su bili objavljivani, podvrgnuti su oštroj kritici. Jednostavno, zapadne jugoslovenske republike su viđene kao deo novog poretka, a Srbija kao deo starog poretka, koji nema šta da traži u civilizovanoj Evropi. Osnovne slike o Srbiji bile su nacizam, komunizam, dirigovana ekonomija, šovinizam, istočnjaštvo... Ono što je bila karakteristika britanske štampe u to vreme, pa i sada, ako se setimo karikatura pojedinih istočnih sveštenika i istorijskih ličnosti, jeste i pogrdno prikazivanje celog jednog naroda. Međutim, moramo napomenuti da se u britanskoj javnosti ipak mogla čuti i neka dobra reč o srpskom narodu, i saosećanje sa žrtvama u Drugom svetskom ratu. Bilo je i tekstova, doduše veoma retkih, koji su pominjali Jasenovac, vezu tadašnjeg hrvatskog rukovodstva sa ustaškom imigracijom u Nemačkoj i pokrštavanje Srba u ratu.
The Financial Times od početka izbijanja krize, otvoreno je stao na stranu secesionističkih težnji, dok se druga, srpska strana, uopšte nije mogla čuti niti probiti u njegovim vestima i izveštajima. Ono što je ovaj list koristio, jeste i glas uglednih analitičara, i političara koji su u narodu uživali veliko poverenje, poput Margaret Tačer, koja je „impresionirana demokratskom, slobodnotržišnom orijentacijom Franje Tuđmana.“ Istovremeno, ovaj list je stalno plasirao tezu o Jugoslaviji kao tamnici naroda, koja nikada nije bila prihvaćena u zapadnim republikama, već da je nametnuta od strane velikosrpskog agresora. Isto tako, kada se govori o Srbima, govori se o komunistima i teroristima, a kada se govori o Hrvatima onda se govori o mirnom narodu. Jugoslavija je tako prikazana kao srpska centralistička tvorevina, a hrvatske ideje kao ideje istinskog federalizma.
Na kraju, nameće se pitanje uticaja ovakvog pisanja američkih i britanskih medija, na javnost pre svega. Propaganda elektronskih i štampanih medija je definitivno imala ogromnog uticaja na formiranje javnog mnjenja u SAD i Velikoj Britaniji. Na početku krize, mediji su bili neodlučni, poput vlada ovih zemalja, tako da se javnost nije preterano uzbunjivala zbog sitnih sukoba u Jugoslaviji. Javnost istovremeno, nije imala formrian stav o toj krizi, pa je tako oko 53% ispitanika verovalo da su sve etničke skupine u Jugoslaviji krive za eskalaciju sukoba. Nakon formiranja zvaničnog stava američke i britanske administracije, mediji su zauzeli identične pozicije-trebalo je maksimalno optužiti srpsku stranu i zagovarati priznanje zapadnih republika, a i ostalih, ako to žele. U javnosti je tako plasirano dodatnih 700 priloga sa satanizacijom Srba i „Srbojugoslavije“, kako bi javnost iz korena promenila stav u skladu sa aktuelnim medijskim izveštajima. Nakon toga, po brojnim izveštajima, oko 60% ispitanika je verovalo da su Srbi krivi za sva zversva koja su potresala Jugoslaviju, i da ih je trebalo kazniti. Konačni rat je sada mogao da počne....

Zaključak

Nestankom istočnog bloka, zapadna Evropa postaje sinonim za evropski kontinent i vrednosno merilo stvari. Oni koji su se našli izvan nje, nisu mogli ništa da urade. Istorijska pripadnost istočnom delu kontinenta, i uticaj istočnih civilizacija, bili su dovoljni da se područje jugoistočne Evrope diskvalifikuje iz imena Evropa, i preimenuje u naziv Zapadni Balkan. Informaciona tehnologija i savremeni sistemi komunikacija učestvovali su u oblikovanju konteksta svake informacije, a samim tim i percepcije realnosti. Pažljivim odabirom tema, strukture analize i cilja poruke, nastoji se dati određeno značenje činjenicama. To se upravo desilo i u prikazanoj analizi sukoba u bivšoj Jugoslaviji. Urušavanjem gvozdene zavese i nestankom komunističkog Istoka, došlo je do oživljavanja starih demona geostrateške borbe na evropskom kontinentu, i to na najkrvavijem primeru, ratu u jedinoj ekonomski naprednoj komunističkoj državi u Evropi. Analiza zapravo, praveći sponu između nekadašnjih geopolitičkih težnji pojedinih zemalja, novog rasporeda snaga nakon 1989. godine i stavova zapadnoevropskih i američkih zvaničnika sa kraja XX veka, kao i medijskih napisa i stavova političkih vođa iz perioda Prvog i Drugog svetskog rata, prikazuje oživljavanje starih strahova i želja, koji su bili u stanju hibernacije tokom 60 godina.
Ovim kratkim prikazom medijskih izveštaja u zapadnoj Evropi, zapravo se čitalac navodi na razmišljanje i davanje odgovora na pitanja poput: Da li sile koje su izgubile dva rata, ponovo žele da utiču na kreiranje istorije i ima li revanšizma u njihovom ponašanju? Nisu li mediji zapadnih zemalja preterali u opisu stanja stvari i ocrnjivanju jednog naroda, slepo prateći diskurs javne politike zapadnih vlada? Nismo li svedoci prekrajanja istorije kao posledice medijskog izjednačavanja ustaških zločina i zločina srpskih jedinica tokom rata u Jugoslaviji?

Literatura:

1) Slobodan Vuković, „Etika zapadnih medija-antisrpska propaganda devedesetih godina XX veka“, Izdavačka knjižarnica Zorana Stojanovića 2009., Sremski Karlovci

2) Slobodan Vuković, Mediji u službi državne politike, www.comparativelaw.info/spz20091.pdf

3) Ljiljana Glišović, „Jezik, mediji i politika: Tretman Srbije u nemačkoj štampi pre promene vlasti u Srbiji oktobra 2000. godine“, Časopis za upravljanje komuniciranjem, Centar za usmeravanje komunikacija, Novi Sad i Fakultet političkih nauka, Beograd, 2011.

5) Ljiljana Glišović, „Srbija u ogledalu nemačke štampe 1987-2006“, Službeni glasnik, 2011.

4) Edward S. Herman, „Goog versus evil-how the media got it wrong in Yugoslavia“, 2006., www.coldtype.net

5) Michael Parenti, „The rational destruction of Yugoslavia“, 2008., http://www.michaelparenti.org/yugoslavia.html

 preuzmi seminarski rad u wordu » » » 

Besplatni Seminarski Radovi

SEMINARSKI RAD