BIOLOŠKE OSNOVE PSIHIČKOG ŽIVOTA

Da li je čovjek proizvod gena koji je naslijedio ili je proizvod uticaja okoline kojima je bio izložen? Ovo je jedna od najstarijih dilema kojom se bavio ljudski rod. Pokušaji da se odgovori na ovo pitanje, svrstavali su naučnike u dvije velike grupacije. Jednu su činili nativisti, koji su tvrdili da je sudbina jedinke u potpunosti određena njenom genetskom strukturom, a drugu su činili empiristi, koji su smatrali da je čovjekovo funkcionisanje u potpunosti određeno njegovim individualnim iskustvom. Za jedne je presudan uticaj nasleđa, a za druge uticaj iskustva, ali više niko ne smatra da je uticaj onog drugog faktora irelevantan. Pitanje je samo koji je faktor dominantan, presudan. Danas se smatra da je dilema nasleđe ili okolina – lažna dilema, jer ni okolina ne može bez nasleđa, kao ni nasleđe bez okoline. Nikakvi podsticajni uslovi neće omogućiti da se razvije ono što genetski nije dato i obrnuto. Iako svako sjeme u sebi sadrži potencijal da se razvije, do njega nikada neće doći ako uopšte nema svjetlosti. Slično je i sa čovjekom. Iako je čovjeku urođena sposobnost govora, on se neće razviti ako nema nekoga u djetetovoj okolini ko govori.
Isto tako, nervni i endokrini sistem su usko povezani i imaju funkciju da omoguće organizmu da ostvari optimalnu adaptaciju na zahtjeve sredine. Oni omogućavaju individui da otkrije zbivanja u sredini, da izvrši fiziološke promjene i promjene u ponašanju kako bi zadovoljio potrebe koje su u tom trenutku aktivirane. U suštini nervni i endokrini sistem omogućavaju kako individualno preživljavanje tako i preživljavanje vrste kojoj pripadaju.

Nervna energija

Posmatrajući odnos između organizma i sredine, Ozgud je rekao:” Okolina je, sa gledišta ponašanja, kompleks nervnih energija u centralnom nervnom sistemu.” Ovakav stav zahtijeva da shvatimo da fizičke energije u materijalnom svijetu stavljaju u akciju one nervne procese koji se odražavaju u svijesti i da postoje značajne individualne razlike u biološkoj i psihološkoj osnovi tih energija. Ovaj načelni stav nema isto značenje ne samo za živa bića koja se nalaze na različitim stepenima evolucione ljestvice, već i za bića koja se nalaze na istom stepenu evolucionog razvoja. Pokrenuti kompleks nervnih energija nije isti, čak ni kada je neka situacija identična za dvije osobe. Vjerovatno je, da će se različite nervne energije aktivirati u kritičnoj situaciji kod dvije osobe različite inteligencije. Inteligentna i emocionalno stabilna osoba će biti u stanju da realno procjeni stepen opasnosti i da proba da nađe rješenje. Manje inteligentna osoba će u opasnoj situaciji, najvjerovatnije, reagovati panikom. Dok će kod prve biti pokrenut kompleks energija karakterističnih za rješavanje problema i donošenje odluke, kod druge će biti karakterističan kompleks energija koje se aktiviraju u stanjima mentalne konfuzije. Dakle, objektivno ista situacija je rijetko kad i psihološki ista za različite osobe.

Mitoza i mejoza

1. Mejoza

Kako od jedne oplođene ćelije nastane na milione i milijarde različitih ćelija koje se, uz to, tokom čitavog života iznova reprodukuju uvijek baš za onaj organ za koji su namijenjene? U toku jednog minuta u našem tijelu se rodi više od sto miliona ćelija i svaka zamijeni otprilike toliko umrlih. Kako se takav grandiozan plan realizuje od samo jedne oplođene ćelije na početku ? U ljudskom organizmu postoje dva tipa ćelija: tjelesne ili somatske ćelije i polne ćelije ili gameti. Tjelesne ili somatske ćelije dijele se procesom koji se naziva mitoza. Ćelija koja se priprema za mitozu udvostručuje svoju veličinu, a svaki od 46 (23 para) hromozoma dobija svoj duplikat. Tada se duplirani hromozomi udaljavaju ka ivici ćelije, oko svakog skupa hromozoma stvara se novo jedro i ćelija se dijeli na dvije identične nove ćelije. Mitoza se završava pojavom dvije identične ćelije, od kojih svaka može da se dijeli nazavisno. Polne ćelije ili gameti nastaju na poseban način i to putem redukcione deobe ili mejoze. Ćelija od koje će nastati polna ćelija, takođe u početku sadrži, kao i svaka druga ćelija, 46 hromozoma.I u mejozi dolazi do dupliranja lanca hromozoma. Spajaju se duplirani novonastali lanci hromozoma i počinje razmjena genetskog materijala između njih. U objema varijantama ćelijske deobe hromozomi igraju glavnu ulogu. Hromozomi su lanci bjelančevina koji se nalaze u ćelijskom jedru. Končastog su oblika i sadrže gene. To znači da je u hromozome svake ćelije ugrađen gotovo sav genetički materijal organizma. Za razliku od mitoze tokom koje somatske ćelije umnožavaju same sebe, polne ćelije imaju sposobnost da reprodukuju cijeli organizam.

Novi život – izgleda jednostavno, ali nije

2. Oplodjena jajna ćelija

Život počinje kada sjemena ćelija oca prodre u jajnu ćeliju majke. Svaka od tih oplodnih ćelija nosi u sebi hromozome, koji su kod polnih ćelija nosioci nasleđa. Neophodno je da se ćelije dijele tako da se broj hromozoma u njima svede sa 23 para (koliko ima svaka somatska ćelija poslije diobe) na 23 hromozoma. Taj proces redukcije hromozoma naziva se gametogeneza. Nakon spajanja spermatozoida sa jajnom ćelijom, oplođena ćelija (zigot) ima ponovo 46 hromozoma. Polovina potiče od oca, a polovina od majke. Hromozomska konstitucija naziva se kariotip. Kariotip muškarca i žene razlikuje se samo na 23. hromozomskom paru. Kod žena se najčešće označavaju kao XX hromozomi, a kod muškaraca XY. Ova prva 22 para hromozoma koji su identični za oba pola nazivaju se autozomi, a preostali par hromozoma koji se razlikuju naziva se polni ili genozomni hromozom.

Hromozomi

3. Muški hromozomi

Svaki hromozom ima više složenih molekula koji se nazivaju geni. Oni su nosioci naslednih osobina koji se sa roditelja prenose na njihove potomke. Poređani su u linearnom redu duž hromozoma tj, jedan za drugim sa određenim međusobnim rastojanjem i zauzimaju određeno mjesto – lokus na hromozomu. Uloga gena sastoji se u svakodnevnoj kontroli funkcije ćelija u njenom razmnožavanju, tako što određuju koje će se materije sintetizovati u ćeliji, kakve strukture, koji enzimi i kakvi hemijski spojevi. Osnovnu građu gena čine molekuli DNK. Molekuli DNK su nosioci kodifikovane genetske informacije, odnosno skupa „uputstava“ ili „genetskih programa“, koji se odnose na sintezu bjelančevina u ćelijama. Geni koji se nalaze na bliskim mjestima istog hromozoma, obično se zajedno prenose na potomstvo i nazivaju se vezani geni. Za razumijevanje brojnih razlika koji se javljaju pod uticajem genetskih faktora od važnosti je saznanje genetičara da geni ne ostaju uvijek u sastavu hromozoma na kojima su se prvobitno nalazili. Tokom razvoja ćelije uočeno je da dolazi do ukrštanja hromozoma, tzv krosing over hromozoma. Ovaj fenomen uslovljava rekombinaciju gena, praćenu izmjenama materijala između homolognog hromozoma. Hromozomi se ne dijele pravilno u dvije oplodne ćelije, već je kombinovanje slučajno. Na taj način broj genetski različitih kombinacija iznosi 8.385.108. Pošto hromozomi, uzajamnim ukrštanjem, mogu razmjenjivati gene (kojih na svakom hromozomu ima oko 30.000), broj mogućih kombinacija gena u zigotu je praktično neograničen.

4. Geni

Mendelova pravila nasleđivanja

Poznata otkrića Johana Mendela omogućila su neka osnovna pravila nasleđivanja. Do njegovih istraživanja smatralo se da je potomstvo neka vrsta prosjeka ili mješavine roditeljskih osobina. On je prvo započeo seriju eksperimenata na grašku. Ukrštao je različite varijetete biljke graška. Ukrštao je grašak okruglog zrna sa smežuranim, žutih kotiledona sa zelenim, svježih mahuna sa smežuranim, visokih stabljika sa niskim, itd. On uspijeva, na osnovu ranijeg rada, da predvidi rezultate. Poslije osam godina eksperimentalnog rada formulisao je princip segregacije. Dobijeni hibridi su bili kao jedan od roditelja, a poslije samooplodnje, u sledećoj generaciji, javila se recesivna roditeljska karakteristika. Smatrao je da u svakoj biljci postoje dva faktora, ali se ispoljava samo jedan i njega naziva dominantnim. A drugi faktor koji se ne ispoljava – recesivni. Negirao je mišljenje, koje je vladalo, da se stapanjem (prostim miješanjem) tjelesnih tečnosti roditelja, nastaju potomci čiji izgled nije moguće predvidjeti. Došao je do sledećeg zaključka: „ Postoji nešto stabilno, nedjeljivo, kvantitativno i partikularno u srcu nasleđivanja. Nema mješanja tečnosti, spajanja krvi, već samo privremenog spajanja mnoštva „klikerčića“. Inače kako bi se moglo objasniti da u jednoj porodici jedno dijete ima plave oči, a drugo smeđe!“ Možemo slobodno reći da je Mendel dokazao „ atomsku energiju“ biologije. Nasledna obilježja, koja su nastala pod uticajem gena, prelaze sa generacije na generaciju. Genetičari smatraju da se nasleđem ne mogu prenijeti iskustva odrasle osobe na njene potomke. Prenose se jedino geni, a njih ne mogu promijeniti životna iskustva. Međutim, to ne znači da su geni nepromjenljivi. Promjene gena (mutacije) mogu se javiti pod uticajem hemijskih procesa ( izazvanih uzimanjem neodgovarajućih lijekova za vrijeme trudnoće, upotreba alkohola ili droge ) ili radijacije. Tako nastale promjene u genima najčešće imaju degenerativne posledice ( razni oblici mentalne zaostalosti, tjelesne promjene, itd).

Genetski poremećaji

Genetski poremećaji, mogu se naslijediti na tri načina. Jedan je dominantnim nasleđivanjem. Takvi slučajevi su rijetki i u evoluciji su prirodno osuđeni na nestanak, pošto u mnogim poremećajima, smrtni ishod zbog oštećenja nastupa prije nego što jedinka uspije da ostavi potomstvo. U ovim slučajevima, dominantan gen se ispoljava baš zbog svoje dominantnosti. Drugi način je preko nasleđivanja recesivnih gena za poremećaj. U tom slučaju bolest se razvija samo kada od oba pretka naslijedimo recesivni gen za poremećaj. Pošto dominantni geni suzbijaju pojavu recesivnih, vjerovatnoća nasleđivanja bolesti na ovaj način nije velika. Treći način nasleđivanja poremećaja je preko oštećenja hromozoma. Moguće je da hromozom ima višak ili manjak potrebnih dijelova, do čega dolazi u procesu mejoze. Daunov sindrom je primjer takvog poremećaja.

Genetski eksperimenti na životinjama

Kada žele da se neko genetski uslovljeno svojstvo ispolji na životinjama, genetičari koriste eksperimente sa odabiranjem. Suština ovakvih eksperimenata je da se namjerno ukrštaju one jedinke kod kojih je neko od interesantnih svojstava posebno izraženo. Poznat je Trajenov eksperiment, u kojem je, primjenjujući postupak razmnožavanja sa odabiranjem, uspio da dobije soj pacova koji su bili „bistri“ i soj pacova koji su bili „tupi“. Mjera „bistrine“ bila je sposobnost životinje da izađe iz lavirinta sa najmanjim brojem grešaka. U prvoj fazi eksperimenta Trajen je ispitivao sposobnost snalaženja u lavirintu jednog neodabranog uzorka od 142 životinje. Rezultati su pokazivali da se najveći broj životinja svrstava oko prosječne vrijednosti broja grešaka, a prema krajevima ove raspodjele svrstavaju se životinje koje imaju veliki broj greški („tupi“), na lijevoj strani od prosjeka i minimalan broj („bistri“) desno od prosjeka. Najbistrije životinje pravile su, u prosjeku, 14 grešaka, a najtuplje 174. Zatim je sparivao bistre životinje sa bistrim, a tupe sa tupim. Isti postupak ( izdvajanje izrazito sposobnih i izrazito nesposobnih, uz eliminaciju prosječnih iz daljeg eksperimenta), primjenio je u 18 generacija pacova. Na kraju eksperimenta dobio je dva potpuno različita soja životinja. Nakon 18 generacija koje su razmnožavane putem odabiranja, dobijena je jedna grupa životinja u kojoj je poboljšana sposobnost učenja lavirinta u odnosu na prosječnu sposobnost njihovih „ bistrih“ roditelja, dok je u drugoj grupi ukrštanjem manje sposobnih jedinki stabilizovana nesposobnost za učenje. Ovaj eksperiment je više puta ponovljen od strane drugih istraživača i većina je imala slične rezultate. Istraživači koji su ispitivali biohemijske osobenosti procesa u kori velikog mozga životinja otkrili su da je kod bistrih životinja bilo više enzima holinesteraze, nego kod tupih. Na osnovu ovog nalaza, zaključeno je da nasleđivanje bistrine ili tuposti može ići preko gena koji određuju nivo holinesteraze u nervnom sistemu. Poslije ovih eksperimenata izvedeno je još niz drugih, sa ciljem da se pokaže koja svojstva psihičke prirode su posebno podložna genetskom uticaju. Istim postupkom eksperimenata sa odabiranjem, dokazano je da se mogu kod životinja na ovaj način pojačati svojstva životinje kao što su agresivnost i bojažljivost.

Genetske studije kod ljudi

Istraživanja uticaja nasleđa na ljudsko ponašanje ne mogu biti eksperimentalnog tipa, jer direktno mijenjanje genetskih karakteristika i direktna kontrola sredine nije moguća. Ipak, moguće su genetske studije o djelovanju naslednih faktora na ponašanje i kod ljudi, jer, genetski principi utvrđeni eksperimentalno na životinjama i biljkama, mogu u značajnoj mjeri biti primjenjeni i kod ljudi. Za ovu svrhu, posebno su pogodna istraživanja srodnika. Npr. genotipska sličnost između parova blizanaca, znatno je veća od genotipske sličnosti braće i sestara. Sa stepenom srodstva, raste genetska bliskost. Prilikom zaključivanja o genetskim mehanizmima kod ljudi, na osnovu nalaza dobijenih na životinjama, treba imati na umu da je genetska determinacija većine osobina kod ljudi, znatno manje izražena nego kod životinja. Što je živo biće na nižem stepenu evolucione ljestvice, utoliko je genetski mehanizam prenošenja osobina na potomstvo direktniji. Kod ljudi je, pod uticajem veoma složenih odnosa između čovjeka i svijeta, došlo do varijacija u ponašanju pod uticajem socijalnih faktora. Tako je tzv. „genetski skor“ kod ljudi znatno niži, nego i kod najviših primata. To je razlog da se sličnosti u nizu osobina ličnosti, ne mogu direktno pripisati nasleđu, već se prije toga mora kontrolisati dejstvo sredinskih faktora. Smatra se da skup svih osobina koje se javljaju kod čovjeka nastaje kao rezultat dejstva faktora nasleđa i sredine. Većina procjena naslednog uticaja na pojedine osobine kod ljudi izvedena je studijama sa blizancima.

Studije sa blizancima

Posebno su značajne studije sa monozigotnim blizancima (blizancima koji se razvijaju iz iste jajne ćelije i čiji je genetski materijal potpuno identičan). Takođe su izvedene brojne studije poređenjem monozigotnih, dizigotnih blizanaca, braće i sestara, roditelja i djece, kao i daljih srodnika. Studije o nasleđivanju inteligencije izvedene u 12 zemalja, pokazale su da je prosječna korelacija između skorova inteligencije kod monozigotnih blizanaca 0.86, a kod dizigotnih 0.60. Istraživanja u SAD su pokazala da je kod blizanaca koji su rasli zajedno IQ bio u korelaciji 0.98, a kod onih koji su rasli odvojeno samo 0.77. Mejer je rezimirao analize iz brojnih studija u kojima je analizirana inteligencija osoba sa raznim stepenima srodstva i došao je do sljedeće procjene:

Stepen srodstva i IQ – koeficijenti korelacije

Iako brojini nalazi ukazuju da je inteligencija pod uticajem genetskih faktora, nepovoljni socijalni uslovi mogu dovesti do velikih teškoća u ostvarivanju intelektualnog potencijala. Druga svojstva ličnosti pod znatno su manjem genetskim uticajem, ali ni kod njih nije zanemarljiv. Npr. nalazi dobijeni na osobama koje mucaju. Nađeno je da je rizik od pojave mucanja kod djece veći, ukoliko je bilo koji od roditelja ranije mucao. U istom istraživanju nađeno je da se mucanje češće javlja kod dječaka, i to da je četiri puta učestalije nego kod djevojčica. To ukazuje na moguću genetsku osnovu. Kod blizanaca nađene su značajne sličnosti u temperamentu, crtama ličnosti kao što su introverzija – ekstraverzija, interesovanjima i kod niza drugih svojstava. Zanimljiv je nalaz do koga je došlo više istraživača da identični blizanci pokazuju manju sličnost u nizu osobina ličnosti ako rastu zajedno, nego ako rastu odvojeno. Jedno od objašnjenja za ovaj neobičan nalaz je da blizanci, kada žive zajedno, više teže ka ispunjavanju individualnosti (tj. ulažu napor da bi se razlikovali od drugog blizanca), dok u uslovima odvojenog života ove težnje ka individualnosti u odnosu na drugog blizanca nema, pa su sličnosti veće.

NERVNI SISTEM

Funkcija nervnog sistema ja da uskladjuje odnos jedinke i sredine tj. da uspostavlja vezu sa spoljnim svijetom preko čulno–nervnog sistema, da reguliše, koordinira i integriše rad organizma u cjelini. Nervni sistem predstavlja osnovu za odvijanje složenih psihičkih procesa kao sto su svijest i samosvijest. Nervni sistem je gradjen od ćelija i to nervnih (neurona) i vezivnih (sinapsi).

5. Presjek nerva

Nervi su ,,žice,, nervnog sistema. Svaki nerv se satoji od snopa neurona(nervnih ćelija) koje na okupu drži jak spoljni omotač. Nervi se šire iz mozga i kičmene moždine i granaju se po čitavom tijelu. Većina nerava sadrži senzorne neurone koji nose nervne impulse ka centralnom nervnom sistemu i motorne neurone koji nervne impulse raznose iz centralnog nervnog sistema.

Neuron

Neuron je strukturalna jedinica nervnog sistema. Postoje neuroni veoma različitih veličina i oblika. Nervna celija je sastavljana od protoplazmatičnog jedra i nervnih završetaka (vise njih koji izlaze iz ćelijskog tijela). Protoplazmatični nastavci koji granajući se izlaze iz ćelija nazivaju se dendriti. Iz ćelijskog tijela polazi i jedan drugi nastavak koji se zove akson. Akson se grana u teledendron koji omogoćava vezu sa sledećom nervnom ili mišićnom ćelijom. Kroz protoplazmu nervne ćelije i njenih nastavaka prolaze tanke niti – neurofibrile koje se u nervnoj ćeliji ukrštaju a kroz aksonu prolaze paralelno. Aksoni nervnih ćelija cerebrospiralnog sistema imaju bijelu izolacionu opnu od mijelina a preko ove opne u perifernim nervima je Schwannov-a opna.. Više aksona , omotanih vezivnom opnom formiraju nerv.
Neuroni se sastoje od tkiva koja posjeduju sposobnost nadražljivosti i sprovodljivosti. Provodjnje impulsa kroz neurit je proces bioelektrične prirode. Oko nerva koji provodi impuls nalazi se polarizaciono polje a kada impuls prodje kroz nerv dolazi do depolarizacije nerva pa je onda nemoguce da kroz nerv ponovo prodje impuls sve dok se ponovo ne uspostavi polarizaciono polje. Ako draz ima dovoljno energije da aktivira nervni završetak, impuls biva sproveden punom snagom a ako nema uopse se ne sprovodi, tako da u provodjenju impulsa kroz nerv vlada zakon,,sve ili ništa,,.

6. Prikaz neurona

Sinapsa

Da bi se povezali nervni impulsi odgovorna je sinapse koje su spojevi odnosno prenosnici impulsa sa završetka jedne nervne ćelije na drugu nervnu ćeliju (hemijske sinapse) ili izmedju nervnih ćelija i efektorskih ćelija odnosno ćelija mišica i žlijezdi (električne sinapse).
Brzina provodjenja impulsa kroz nerv značajno zavisi od prečnika nerva. Npr. Kod ljudskih debljih nervnih završetaka brzina provodjenjai impulsa se kreće od 50 –120 m/sec., a kod tanjih od 0,6 – 2 m/sec.

STRUKTURA NERVNOG SISTEMA

Nervni sistem čovjeka dijeli se na periferni nervi sistem i centralni nervni sistem.

7. Slikovni prikaz i šema nervnog sistema

PERIFERNI NERVNI SISTEM

Periferni nervni sistem moguće je zamisliti kao kanal kojim se prenose informacije ka i od nervnog sistema odnosno sprovodi puteve izmedju čula i nervnih centara s jedne strane i izmedju nervnih centara i efektornih organa s druge strana.
Periferni nervni sistem se sastoji od :

- Cerebrospinalnog nervnog sistema i
- Autonomnog nervnog sistema

Cerebrospinalni nervni sistem

Njime se obezbeđuje povezanost organizma sa spoljašnjom sredinom i nalazi se pod uticajem naše volje odnosno preko čulnih organa prima draži iz sredine, reaguje na njih i šalje impulse na periferiju. Ovaj deo nervnog sistema sačinjavaju:
1. moždani nervi i
2. kičmeni nervi

Moždani nervi polaze sa mozga i ima ih 13 pari i to:
Mirisni nervi, vidni nervi, nerv pokretač oka, trohlearni nerv, trograni nerv, nerv odvodilac, nerv lica, termo-pužni nerv, jezično-ždrijelni nerv, nerv lutalac, pomoćni nerv i podjezični nerv.

8. Prikaz mozga i moždanih nerava

Kičmeni nervi polaze sa kičmene moždine. Ovi nervi sa kičmene moždine izlaze sa dva korijena – ledjnim I trbušnim koji se spajaju gradeći mješovite nerve. Kod čovjeka postoji 31 par kičmenih nerava.

Autonomni nervni system

Autonomni nervni sistem je deo nervnog sistema koji reguliše funkcije unutrašnjih organa odnosno kontroliše glatke mišiće unutrašnjih organa, krvne sudove, srce i izvjestan broj žlijezda. Autonomni nervni sistem obuhvata centre u kičmenoj moždini, moždanom stablu i hipotalamusu. Ovaj sistem deluje nesvesno najčešće putem visceralnih refleksa. Senzorni signali ulaze u pomenute centre sa periferije, a iz centara se šalju refleksni odgovori nazad u visceralne organe, čime se reguliše njihova aktivnost. Autonomni nervni sistem sadrži dvije funkcionalne cjeline koje su sa suprotnim funkcijama i to su: simpatičke i parasimpatičke funkcije.

Simpatički sistem se aktivira tokom uzbudjenog stanja organizma tada stimuliše rad nekih organa dok djeluje inhibitorno na druge. Simpatikus se uglavnom aktivira kada postoji neka opasnost ili nagla promjena pa tada priprema organizam ,,za borbu ili bijeg. Centar simpatičkog sistema nalazi se u bočnim delovima sive mase kičmene moždine
Parasimpatički sistem ima blokirajuće ili inhibitorno dejstvo na organizam. Parasimpatikus je aktivan u stanju mirovanja. Centar parasimpatičkog nervnog sistema je smešten u mozgu u parasimpatičkim jedrima kranijalnih živaca i kičmenoj moždini.

CENTRALNI NERVNI SISTEM

Centralni nervni sistem obuhvata tj. sastoji se iz mozga i kičmene moždine. Nakon prijema informacija iz perifernog nervnog sistema, centralni nervni sistem ove podatke reorganizuje i transformiše, povezuje sa drugim informacijama , neke od njih zadržava u memoriji i salje podatke preko motornog dijela perifernog nervnog sistema. Reorganizacija, transformacija, povezivanje I čuvanje podataka su njegove integrativne funkcije zbog toga ga jos nazivamo I integratorom informacija. Da bi ostvario funkciju grupisanja podataka on sadrži neurone koji su grupisani u centre koji su formirani od ćelija i moždane puteve koji su formirani od neuronskih vlakana. Centri u nervnom sistemu nazivaju se jezgra, ganglije ili regioni u zavisnosti od mjesta ili funkcije.

Kičmena moždina

Kičmena moždina je smještena u kičmenom stubu, centralni dio je sive boje i on nosi signale uz i niz kičmeni srub a vanjski bijele I on prenosi informacije izmedju kičmene moždine I kičmenih nerava. U centralnom dijelu se nalaze neuroni a u vanjskom nervni putevi. Motorni neuroni provode impulse od mozga ka mišićima ili žlijezdama (motornim strukturama) a senzorni neuroni od čula ka mozgu. Kičmena moždina ima dvije finkcije: omogućava sprovodjenje impulsa od i ka mozgu i omogućava refleksnu aktivnost. Npr. u eksperimentima sa životinjama moguće je odvojiti kičmenu moždinu od mozga i njenim izolovanim draženjem aktivirati reflekse.

Mozak

Od svih djelova nervnog sistema za razumijevanje složenih mentalnih procesa koji ostvatuju komunikaciju sa sredinom najznačajniji i najsloženiji organ je mozak. Upravlja svim vitalnim aktivnostima koje su neophodne da bi organizam preživeo. Sve ljudske emocije su kontrolisane mozgom. On takođe šalje i prima bezbrojne signale od svih ostalih delova tela i spoljašnje sredine. Mozak nas čini svesnim, emotivnim i inteligentnim bićima. Smešten je u lobanjskoj čauri i obavijem moždanim opnama: tvrdom, paučinastom i mekom. Težina mozga odraslog čoveka pretežno iznosi 1.350 g, ali intelektualne sposobnosti čoveka nisu srazmerne težini i veličini mozga. Osnovni delovi mozga su: produžena moždina, varolijev most, mali mozak , hipofiza, moždana greda, srednji mozak, međumozak i veliki mozak. Produžena moždina, varolijev most i mali mozak zajednički se nazivaju moždano stablo. Centralni kanal kičmene moždine se nastavlja u mozgu, ali se proširuje i obrazuje četiri šupljine-moždane komore, koje su ispunjene likvorom. Ova tečnost štiti mozak od potresa.

9. Presjek mozga

Mozak čine:
- rombasti mozak (moždano stablo ili primozak),
- srednji mozak (mesencephalon) i
- prednji mozak (medjumozak i veliki mozak).

Rombasti mozak

Rombasti mozak čine: produžena moždina, moždani (Varolijev) most, mali mozak i četvrta moždana komora.
Produžena moždina se nalazi iznad kičmene moždine, ispod Varolijevog mosta i ispred malog mozga. U njoj se ukrštaju senzorni i motorni nervi koji povezuju mozak sa ostalim delovima tela, tako da desna hemisfera velikog mozga komunicira sa levom polovinom tela i obrnuto.
Moždani most se nalazi iznad produžene moždine. To je snop nerava koji prenose signale između velikog mozga i kičmene moždine i povezuje svaku od hemisfera velikog mozga sa suprotnom hemisferom malog mozga. Produžena moždina i moždani most zajedno sa srednjim mozgom čine moždano stablo. To je evoluciono najprimitivniji deo mozga. U moždanom stablu se nalaze najviši centri autonomnog nervnog sistema: za disanje, krvotok (kontroliše rad srca i krvni pritisak), kašalj, kijanje, povraćanje, gutanje, žvakanje, sisanje, lučenje suza…
Mali mozak se nalazi u zadnjem donjem delu lobanje, iza moždanog mosta i ispod potiljačne zone velikog mozga. On je, kao i veliki mozak, podeljen na dve hemisfere, samo što putevi iz leve i desne polovine tela nisu ukršteni, tako da svaka hemisfera kontroliše svoju stranu tela. U malom mozgu se nalaze centri za regulaciju ravnoteže, mišićnog tonusa I koordinaciju pokreta.

Srednji mozak

Srednji mozak se sastoji iz krovne pločice i pedunuculus cerebri, a između njih se nalazi Silvijev kanal ispunjen cerebrospinalnom tečnošću koji povezuje treću i četvrtu moždanu komoru. Na krovnoj pločici se nalaze dva para kvržica: gornje i donje. Gornje kvržice su zadužene za refleksne pokrete očiju, kao i koordinaciju pokreta očiju i glave. Gornje kvržice na određene vizuelne nadražaje mogu da reaguju bez učešća kore velikog mozga. U donjim kvržicama se prvi put sastaju sve akustičke informacije, a zatim se prosleđuju kori velikog mozga na obradu. I one u nekim situacijama mogu samostalno da reaguju na neke zvučne nadražaje. Pedunuculus cerebri je deo tzv. sistema nagrađivanja. On je uključen u veoma važan način učenja koji nam pomaže da preživimo. Taj sistem se aktivira kada ispunjavamo neke funkcije koje su od vitalnog značaja (ako jedemo kada smo gladni ili pijemo kada smo žedni i sl.), a zauzvrat mozak nas nagrađuje prijatnim osećanjima koja nas uče da te aktivnosti treba da ponovimo.

Prednji mozak

Prednji mozak se sastoji iz međumozga i velikog mozga.
Medjumozak je pokriven ostalim djelovima mozga tako da se vidi samo sa donje strane. U njemu leži treća moždana komora. Na njegovom krovu je razvijena epifiza, žlezda sa unutrašnjim lučenjem. Na donjoj strani, podu komore, označenoj kao hipotalamus, javlja se levkasto ispupčenje (infundibulum) koje je u vezi sa hipofizom. Hipotalamus je vrlo značajan refleksni centar koji kontroliše temperaturu tijela, rad unutrašnjih organa, krvni pritisak, san, osjećaj gladi, žeđi, straha, bijesa.
Veliki mozak je najrazvijeniji deo mozga. On pokriva sve ostale delove mozga i zauzima najveći deo lobanjske duplje. Veliki mozak čine: moždana kora, leva i desna moždana komora, neki delovi limbičkog sistema, mirisni mozak (rhinencephalon) i bazalne ganglije.
Mirisni mozak prima informacije od čula sluha i zadužen je za razlikovanje mirisa i njihove jačine.
Limbički sistem obavija moždano stablo i nalazi se ispod moždane kore. Sastoji se iz mnogo delova, od kojih su najvažniji: bademasto telo - corpus amygdaloideum (zaduženo je za formiranje i čuvanje sećanja povezanih sa jakim emocijama, stvara strah, agresivnost, bes i ljubomoru, ima ulogu u ubrzanom radu srca, ubrzanom disanju i nemogućnosti pokretanja u situacijama koje izazivaju snažan strah) i hippocampus (prvenstveno je zadužen za prenos informacija iz kratkoročnog u dugoročno pamćenje, a ima i ulogu u snalaženju u prostoru). Ostale funkcije limbičkog sistema su: deo je sistema nagrađivanja, učestvuje u stvaranju zavisnosti, kontroliše emocije i sposobnost da se nauče i kontrolišu nagoni kao što su glad, žeđ, agresija, igra važnu ulogu u donošenju odluka i očekivanju, tj. kontroliše planiranje ponašanja na osnovu uočavanja mogućih problema, konflikata i grešaka koje bi prouzrokovali neki naši postupci.
Bazalne ganglije učestvuju u iniciranju i kontroli pokreta, kao i u formiranju osećanja kao što su stid, sramota i krivica.
Mozak je obavijen moždanom korom. To je najsloženiji i filogenetski najnoviji deo mozga. Duž srednje linije veliki mozak je podeljen nepotpuno na dve hemisfere: desnu i levu, dubokom uzdužnom pukotinom čije dno gradi žuljevito telo (corpus callosum) - tanak snop nervnih vlakana preko kojih se informacije prenose iz jedne u drugu hemisferu. Leva hemisfera kontroliše desnu polovinu tela i obrnuto. Razlika između hemisfera je u načinu obrade informacija: leva hemisfera podatke obrađuje sekvencijalno, a desna sve istovremeno.Lijeva hemisvera kontroliše desnu stranu tijela dok desna hemisvera kontroliše lijevu stranu tijela. Samim tim desna hemisfera je više uključena u osećanja i kreativnost, a leva u logično zaključivanje,govor, analiziranje i snalaženje u prostoru. Površine hemisfera su vijugavo naborane - moždane vijuge (gyri) razdvajaju moždani žlebovi (sulci). Duboki žlebovi dele površine svake hemisfere na po pet delova: čeonu zonu, potiljačnu zonu, slepoočnu zonu, temenu zonu i ostrvo (insula).

10. Prikaz pojele desne i lijeve hemisvere mozga

Psihičke djelatnosti i funkcionalana organizacija mozga

Alkmen je bio prvi naučnik koji je učio da je mozak centar psihičkih pojava i da je povezan sa čulnim organima. Hipokrat je kasnije to učenje razvio nesto detaljnije. Poslije njega Broca je uradio autopsiju nad mozgom pacijenta koji je bolovao od nemogućnosti govora (afazije) i pokazalo se da nije bilo bitnijih promjena na samom mozgu osim ležaja u jednom veoma ograničenom regionu u bazi kore velikog mozga. To su bili prvi empirijski nagovjetaji da svaku psihičku funkciju treba tražiti u regionu u kome se ta funkcija integriše. Pa je predmet interesovanja bio gdje se u mozgu koja od psiholoških funkcija lokalizuje. To je trajalo sve do pojave sovjetskog neuropsihologa i neurolingviste Aleksandra Romanoviča Lurija (1903-1977) kada je nalaze o lokalizaciji psihičkih funkcija u mozgu dobio metodom draženja, metodom razaranja i uporedo anatomskim podacima.
Na osnovu tih nalaza neurološka ispitivanja su pokazala da se hemisvere modjusobno dopunjuju tj. da jednoj od njih pripada dominacija kod jednih a drugoj kod drugih psihičkih funkcija. Pa konačno možemo navesti koje funkcije obavljaju djelovi obje hemisvere.

11. Zone hemisvera mozga

Čeona zona učestvuje u kontroli nagona, planiranju, rasuđivanju, pamćenju, rešavanju problema, socijalizaciji, spontanosti, pomaže nam da izaberemo između dobrog i lošeg ili boljeg i najboljeg, ima sposobnost da predvidi posledice trenutnih događanja i na osnovu toga donese neku odluku, pomaže da se prebrode i potisnu socijalno neprihvatljive želje, ima sposobnost da uvidi sličnosti i razlike između nekih događaja i stvari, omogućava da se naše misli pretvore u reči, stvara našu ličnost.
Potiljačna zona prima informacije od čula vida i obrađuje ih: razlikuje boje i oblike, opaža pokrete i prostorne odnose.
Sljepoočna zona je zadužena za obradu informacija koje prima od čula sluha (uključujući više funkcije: govor, razumevanje jezika, govorna memorija), za više vizuelne funkcije (prepoznavanje lica, prizora i objekata) i kratkoročno pamćenje.
Tjemena zona sakuplja zajedno sve senzorne informacije (ukus, dodir, temperaturu, bol, vid, sluh) i povezuje ih sa našim sećanjima kako bi im dala značenje, a zadužena je i za orijentaciju.
Ostrvo ima ulogu u stvaranju nekih emocija kao što su strah, bijes, tuga, sreća, gađenje, i povezivanju nekih sjećanja sa emocijama.
U sazrijevanju moždane kore čovjeka zapaženo je da kod zametka starog 6 mjeseci gornji slojev kore su jedva nagovijestene,kod novorodjenčeta slabo razvijeni, kod odraslog čovjeka, slojevi kora su raslojani,kod osoba sa urodjenom mentalnom zaostalošću mozdana kora je trajno neraslojena a kod bolesnika kod kojih je kasnije došlo do oštećenja mentalnih sposobnosti zapaža se atrofija u kori mozga. Zaključak je da su lokalizacje pojedinih psihičkih funkcija ispitivanjem pokazale da su ove oblasti slojevite pa funkcionalne zone (polja) slojeva moždane kore možemo podijeliti na: primarne, sekundarne i asocijativne.
Primarne zone su odgovorne za elementarne motorne funkcije i za elementarne osete.
Sekundarna polja se nalaze oko primarnih senzornih oblasti i njihova uloga se sastoji u tome da na osnovu iskustva omogućuje prepoznavanje različitih osjećaja.
Asocijativna polja su oblasti moždane kore u kojima se vrši složena obrada više različitih informacija koje dolaze iz raznih područja kore. Ona omogućavaju složene funkcije kao što su mišljenje, rasuđivanje, pamćenje, motivacija, emotivno ponašanje. Sva polja se nalaze i u levoj i u desnoj hemisferi, ali nemaju jednak funkcionalni značaj. Uglavnom je polje u jednoj hemisferi dominantno u odnosu na isto polje suprotne hemisfere - to je lateralizacija funkcija kore velikog mozga.

PSIHIČKE AKTIVNOSTI MOZGA

Psihički procesi čovjeka predstavljaju složene funkcionalne sisteme I nisu usko lokalizovani, već se ostvaruju uz istovremeno učešće kompleksnih moždanih aparata. Lurija je sistematizovao brojne nalaze i svojih istraživanja i istraživanja drugih naučnika i izveo zaključak da je moguće izdvojiti tri osnovna funkcionalana bloka kako bi se mogao ostvariti bilo koji oblik psihičke aktivnosti. A to su:
I blok: koji reguliše tonus mišića i stanje budnosti
II blok: za prijem, obradu I čuvanje informacije koje dolaze iz spoljašnje sredine i organizma
III blok: za programiranje, planiranja I kontrole mentalne djelatnosti

Svaki od ovih blokova posjeduje primarnu, sekundarnu i tercijarnu zonu. Za inteligentno ponašanje najznačajniju ulogu ima treći blok, jer učestvuje u formiranju namjera i programa koji regulišu najsloženije oblike ponašanja.

12. Prikaz funkcionalnih blokova u mozgu

I blok: koji reguliše tonus mišića i stanje budnosti

Istraživanja su pokazala da se stanje budnosti i optimalan stepen tonusa obezbjedjuje djelovanjem centara koji se nalaze u kori velikog mozga. Utvrdjeno je da su izvori aktivacije u stanju budnosti sledeći:
1. Procesi razmjena materija i u organiznu i instiktivni procesi. Npr. Osjecaj gladi nam otežava da zaspimo a ako zadovoljimo osjećaj gladi uzimanjem hrane, napetost opada i organizam lakše prelazi u stanje sna.
2. Drugi izvor aktivacije je uticaj spoljne sredine. Npr. Kada želimo da zaspemo zamračujemo sobu i nastojimo otkloniti izvore buke.
3. Treći izvor aktivacije nastaje iz namjera i planova nastalih tokom svakodnevnog odnosa sa realošću. Npr. Intezivno razmišljanje o nekom budućem dogadjaju, pogotovo ako je od velikog značaja za osobu koja razmišlja o njemu.

II blok: za prijem, obradu I čuvanje informacije koje dolaze iz spoljašnje sredine i organizma

Ovaj blok se nalazi u zadnjim hemisverama velikog mozga. Podsistemi ovog bloka su hijerarhijski organizovani.
- Primarne projekcione zone primaju informaciju koja pristiže nrvnim putem i razdvajaju se na najmanje sastavne djelove
- Sekundarne zone omogućavaju osmišljavanje prispjele informacije na osnovu prošlog iskustvaa
- Tercijalne zone obezbjedjuju zajednički rad različitih analizatora i uopštavaju iskustva koja su osnova saznajne djelatnosti.

III blok: za programiranje, planiranja i kontrolu složenih formi mentalne djelatnosti

Funkcija trećeg najsloženijeg bloka je organizacija aktivne, svjesne djelatnosti. Covjek ne reaguje samo pasivno na uticaje iz sredine,on planira svoje ponasanje,razmatra,razne mogucnosti akcije i izabranu mogućnost i skazuje namjeru,prati ostvarivanje namjera i planova i usmjerava svoje ponasanje,saglasno tim planovima i namjerama .
Neuroloski centri nalaze se u prednjim djelovima ,velikih hemisfera,ispred prednje centralne vijuge.
Motorna zona kore velikog mozga ,nalazi se u neposrednoj blizini,neuroloskih struktura u kojima se formiraju planovi i namjere.Značajan dio ovog funkcionalnog bloka nalazi se u prefrontalnim djelovima mozga.Ova oblast mozga ima veoma razvijen sistem veza ,kako sa dubljim potkornim djelovima mozga tako i sa ostalim centrima u kori velikog mozga.
Analizom prispjelih informacija, eliminacijom ne bitnih,zadržavanjem bitnih,poredjenjem bitnih informacija sa prošlim iskustvom,stvaraju se mogucnosti za organizovanje nervnih impulsa koji omogućavaju adaptivno ponašanje u datoj situaciji.Ispoljiće se ponašanje,neprimjereno situaciji koje u psihologiji označavamo izrazom Neadaptivno ponasanje. Npr. Životinja, kojoj je razorena čeona regija,kore velikog mozga, gubi sposobnost razlikovanja draži koje za nju nemaju značaja.npr.Pas, kome je ova moždana oblast razorena, žvace lišće, i kad ima na raspolaganje, odgovarajucu hranu.
Poznato je da su i teže , mentalno zaostale osobe,nekritične u izboru hrane,pa dolazi do teskih infekcija, zbog toga sto su skloni da raznovrsne predmete stavljaju u usta.
Uloga kore velikog mozga,moze se najbolje shvatiti preko slučajeva , djece,koja su rodjena sa ne dovoljno razvijenim mozgom.
Edinger i Fišer opisali su slučaj djeteta, koje je živjelo skoro 4 god. iako umjesto kore velikog mozga,imalo ciste,bez nervnih elemenata.
Dijete je cijelo vrijeme ležalo,zgrčeno i nepokretno,nikada nije pokušalo da se samo uspravi.
Nikada nije koristilo ruke za hvatanje ili držanje,jedino je povremeno,ispoljavalo grimase na licu,koja su podsjecala na bolnu grimasu.Dijete je od 2 god.neprekidno plakalo,nije bio moguc nikakav kontakt sa djetetom , pa time ni bilo kakav oblik učenja.
Da bi namjera pokrenula ponašanje,koje omogucuje, njeno izvršenje,bitno je da sva tri bloka funkcionišu simultano.
• Centri prvog bloka,obezbjedjuju, tonus mišića i budnost bez koga koordinirano kretanje nije moguce.
• Centri drugog bloka,osmišljavaju draži koje putem čula dolaze u nervne centre i omogucuju zadržavanje važnijih iskustava u pamcenju.
• Centri treceg bloka omogućuju,uskladjivanje namjera sa ponašanjem,omogućuju praćenje posledica,ponašanja i na osnovu toga njegovo korigovanje ako se pokaže da se namjere ne ostvaruju kako je prvobitno bilo planirano.

ENDOKRINI SISTEM

Endokrini sastav je sastav žlijezda s unutrasnjim lučenjem, a produkti lučenja zovu se hormoni koji se u malim količinama izlučuju u krv.
Hormoni po hemijskom sastavu mogu biti:
• steroidi
• prostaglandini
• amini
• peptidi i proteini
Oni su zaslužni za regulaciju raznih fizioloških procesa poput metabolizma, rasta i razvoja, a djeluju i na raspoloženje (npr.: stres).

Funkcija endokrinog sastava

Endokrini sastav je signalni informativni sastav sličan nervnom sastavu.Dok nervni sastav koristi nerve za upravljanje informacijama, endokrini sastav koristi krvne žile kao informacijske kanale. Žlijezde locirane u raznim dijelovima tijela u krvotok otpuštaju specifične hemijske spojeve zvane hormoni koji potom reguliraju razne funkcije u organizmu. Hormoni se otpuštaju direktno u lokalnu krvnu žilu i potom putuju krvotokom i djeluju tačno na onaj organ ili funkciju za koju su namijenjeni, odnosno onaj koji ima receptore za određeni hormon. To je klasična endokrina signalizacija. U drugim signalizacijama cilj može biti ista stanica (autokrina) ili obližnja (parakrina). Hormoni služe u regulaciji raspoloženja, rasta i razvoja, raznih funkcija tkiva i metabolizma, kao i slanje poruka i djelovanje na njih. Neke žlijezde mogu biti povezane i djelovati jedna preko druge u skevenca čineći tako osovinu, primjer tome je hipotalamus-hipofiza-nadbubrežna osovina. Tipične endokrine žlijezde su hipofiza, štitna žlijezda i nadbubrežna žlijezda. Za razliku od njih, tipične egzokrine žlijezde su žlijezde slinovnice, znojne žlijezde i žlijezde u probavnom sastavu.

Hipotalamičko-hipofizni sastav

Hipotalamus oslobađa hormone koji potom nervnim vlaknima odlaze u središnju endokrinu žlijezdu hipofizu koja zatim oslobađa hipofizne hormone koji će djelovati na periferne endokrine žlijezde. Hormoni oslobođeni u perifernim endokrinim žlijezdama su djelatni hormoni, oni kruže krvotokom i hvataju se na receptore ciljnog organa.
Hipotalamus proizvodi oslobađajuće i inhibirajuće hormone.

Endokrine žlijezde i hormoni

13. Prikaz endokrinih žlijezda

Raspored glavnih endokrinih žlijezda u tijelu muškarca i žene:
1. Epifiza 2. Hipofiza 3. Štitna žlijezda 4. Grudna žlijezda 5. Nadbubrežna žlijezda 6. Gušterača 7. Jajnik 8. Testis

1. Epifiza:
Melanocit stimulacijski hormon (MSH) (Melatonin) - potiče prozvodnju melanina u melanocitima (boja kože).
Hipotalamus:
• Faktor lučenja adrenokortikotropina (CRH) - potiče lučenje adrenokortikotropina (ACTH).
• Faktor lučenja hormona rasta (GRH) - potiče lučenje hormona rasta (GH).
• Faktor lučenja gonadotropina (GnRH) - potiče lučenje FSH i luteinizirajućeg hormona (LH).
• Faktor inhibicije lučenja melatonina (MIH) - koči lučenje melatonina (MSH).
• Faktor inhibicije lučenja prolaktina (PIH) - koči lučenje prolaktina.
• Somatostatin (GIH) - koči lučenje hormona rasta (GH) i mnogih drugih hormona (tireotropin ili inzulin).

2. Hipofiza
• Adrenokortikotropni hormon (ACTH) - potiče lučenje glukokortikoidnih hormona nadbubrežne žlijezde.
• Tireotropni hormon (TSH) - potiče lučenje hormona štitne žlijezde.
• Folikul stimulacijski hormon (FSH) - potiče sazrijevanje folikula u jajnicima.
• Prolaktin (PL ili LTH) - potiče proizvodnji proteina mlijeka u mliječnim žlijezdama.
• Hormon rasta (GH) - potiče proizvodnju proteina i rast tkiva.
• Luteinizirajući hormon (LH) - regulise sazrijevanje folikula, lučenje estrogena i progesterona, ovulaciju, nastanak žutog tijela, u muškaraca lučenje androgenih hormona.
Zanmiljivost: Ako hipofiza u djetinjstvo neke osobe luči previše hormona rasta, ta osoba će imati gigantski (divovski) rast. U suprotnom slučaju ako ne luči dovoljno hormona, tada će osoba tj. imaće patuljasti rast.

3. Štitna žlijezda:
• Tiroksin (T4) - ubrzava metabolizam, povećava toplinu, potiče rast i razvoj.
• Trijodtironin (T3)
• Kalcitonin (Tireokalcitonin) - smanjuje otpuštanje kalcija iz kostiju i pojačava lučenje fosfata i kalcija urinom.
• Doštitna žlijezda:
• Hormon doštitne žlijezde (Parathormon) - potiče otpuštanje kalcijuma iz kostiju, povećava absorpciju kalcijuma i smanjuje njegove izlučivanje.
• Gušterača (endokrini dio gušterače):
• Glukagon - potiče razgradnju glikogena u jetri i otpuštanje glukoze u krv.
• Inzulin - pojačava ulazak glukoze u stanice, posebno kod jetre i mišića

4. Nadbubrežna žlijezda
Srž nadbubrežne žlijezde - glavni učinci: porast krvnog pritiska, ubrzanja rada srca, širenje disajnih puteva, pojačani metabolizam glukoze, usporavanje probave.
-Adrenalin
-Noradrenalin
-Polne žlijezde ili gonade:
Estrogen - potiče razvoj jajašca i djeluje na endometrij maternice.
Progesteron - održava cikličke promjene endometrija maternice.
Testosteron - potiče razvoj spermija.

Poremećaji funkcije štitne žlijezde

Žlijezde su organi koji luče odredjene hemijske sastojke.Ako ih luče u pojedine djelove tijela,a ne u krv,zovu se žlijezde sa spoljašnjim lučenjem;takva je pljuvačna žlijezda,koja luči pljuvačku u usnu šupljinu.
Žlijezde koje odredjene hemijske sastojke luce u krv,nazivaju se žlijezde sa unutrašnjim lučenjem ili endokrine zlezde..
One imaju važnu ulogu u psihičkom životu i ponašanju čovjeka.
Glavna im je uloga pokretanje i odrzavanje odredjenih aktivnosti i stanja organizma,važnih za njegovo normalno funkcionisanje.Naprimer,lučenjem odredjenih endokrinih zlijezda odrzava se potrebna količina šećera u krvi,odredjena temperatura tijela,krvni pritisak,kao i normalna psihička aktivnost.Postoje veći broj endokrinih žlezda,ali spomenućemo samo četiri,posebno važne za psihički zivot jedne jedinke.
1 ) Pituitarna žlijezda ili hipofiza,izlučuje vise hemijskih supstanci ili hormona koji pojačavaju ili,prema potrebi,slabe rad ostalih žlijezda i tako reguliše njihovu aktivnost.Kako utiče na rad ostalih žlijezda,važna je za rast i funkcionisanje celog organizma,kao i psihičkog života čoveka.
2 ) Nadbubrežne ili adrenalne žlijezde se zovu tako jer se nalaze u blizini bubrega.Jezgro tih žlijezda luči hormon adrenalin koji utice na aktivnost koja prati emocije.Kora luči vise hormona koji se zajednički nazivaju kortin,a od vaznosti su za normalni rad organizma i normalni seksualni razvoj.
3 ) Štitna ili tiroidna žlezda,medju ostalim hormonima luči i tiroksin koji utiče na metabolizam(razmena materija u organizmu),aktivnost i rast organizma.
4 ) Polne žlezde ili gonade,nalaze se u sastavu polnih organa.Izlučuju,medju ostalim,važne hormone estrogen i testosteron.Oni značajno utiču na razvoj i ponašanje i muškaraca i zene,posebno na seksualno sazrevanje,proizvodnju polnih celija,javljanje sekundarnih karakteristika i seksualno ponašanje.Obe vrste hormona se nalaze i kod muskaraca i zene.Pol i polne kararkteristike zavise od toga koji od hormona preovladava;ako je to testosteron ili androgen,javljaju se muške, a ako je estrogen,zenske polne karakteristike.Do perioda adolosencije aktivnost tih zlezda je slab.Tada počinje naglo jačanje njihove aktivnosti.

ZAKLJUČAK

Smatra se da je dilema nasleđe ili okolina – lažna dilema, jer ni okolina ne može bez nasleđa, kao ni nasleđe bez okoline. Nikakvi podsticajni uslovi neće omogućiti da se razvije ono što genetski nije dato i obrnuto.
Isto tako, nervni i endokrini sistem su usko povezani i imaju funkciju da omoguće organizmu da ostvari optimalnu adaptaciju na zahtjeve sredine. Oni omogućavaju individui da otkrije zbivanja u sredini, da izvrši fiziološke promjene i promjene u ponašanju kako bi zadovoljio potrebe koje su u tom trenutku aktivirane. U suštini nervni i endokrini sistem omogućavaju kako individualno preživljavanje tako i preživljavanje vrste kojoj pripadaju.

LITERATURA:

1. Ninković, D., Medicinska genetika, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2000
2. www.biolozi.net
3. www.scribd.com
4. Hrnjica,S. , Opšta psihologija sa psihologijom ličnosti, Beograd 1990 god.
5. http://sr.wikipedia.org/sr-el_нервни_систем
6. http://www.state.sc.us/ddsn/pubs/head/equip.html

 preuzmi seminarski rad u wordu » » »

Besplatni Seminarski Radovi