POCETNA STRANA

SEMINARSKI RAD IZ FINANSIJA

OSTALI SEMINARSKI RADOVI - FINANSIJE -

Bilans uspeha-seminarski rad Country risk-seminarski rad Efekti poreza-seminarski rad Javne finansije-seminarski rad Kratkoročni izvori finansiranja-seminarski rad Finansije i finansijsko pravo-seminarski rad Finansijaska revizija-seminarski rad Finansiranje preduzeća kapitalom od emisije običnih akcija-seminarski rad Zdravstvo-seminarski rad Još...

 

Današnjom ekonomijom dominiraju akcionarska društva. Na planetarnom novou, multinacionalne kompanije – akcionarska društva – su moćnije od mnogih država i diktiraju globalni razvoj ekonomije. U svijetu postoje mnogobrojna tržišta kapitala na kojima se trguje akcijama. Na njima kapital u vidu akcija doživljava stalnu transformaciju i promjenu vlasništva. To onemogućuje da najbolja poslovna ideja dobije najbolju šansu. Da bi i jedna ideja mogla biti ostvarena, neophodan je kapital.

Najčešći način prikupljanja kapital au akcionarskom društvu je, svakako, emisija običnih akcija. Emisijom običnih akcija preduzeće dolazi do neophodnog kapitala, a investitori koji otkupljuju emitovane obične akcije će ostv ariti određena prava. Akcionarsko društvo može biti finansirano i emisijom preferencijalnih akcija, a prava koja preferencijalne akcije nude svojim vlasnicima su: pravo prvenstva isplate dividendi preferencijalnim u odnosu na obične akcionare i u slučaju bankrotstva preferencijalni akcionari će biti isplaćeni prije običnih akcionara. Međutim, i obične akcije svojim vlasnicima pružaju veom aznačajna prava, kao što su: pravo glasa, pravo na dio dobiti, pravo prečekupovine akcija, pravo na uvid u najvažnije poslovne rezultate korporacije, pravo na aktivu u slučaju likvidacije i pravo na transfer akcija.

Kada se investitori odluče i kupe obične akcije, njima se pruža mogućnost da ostvare prinos na obične akcije. Prinos koji ostvaruju obični akcionari je, također, karakteristika koja ih bitno razlikuje od preferencijalnih akcija. Ovaj prinos može biti u vidu dividende i kapitalne dobiti, a obične akcije zbog visokog rizika daju mnogo veći prinos od preferencijalnih akcija.

Preduslov za ostvarivanje vlasništva nad običnim akcijama jeste da akcionarsko društvo identifikuje potrebu za dodatnim dugoročnim sredstvima, a zatim i izvrši emisiju običnih akcija, kao najpovoljnije vrijante finansiranja.

Sam postupak emisije običnih akcija se izvodi u okviru primarnog tržišta i zahtijeva niz radnji i ispunjenje određenih uslova. Najopštije rečeno, postupak emisije se sastoji iz tri grupe aktivnosti, a to su: priprema i donošenje odlluke, odobravanje emisije i realizacija emisije.

Obične akcije imaju svoju vrijednost. Osnovni tipovi vrijednosti su nominalna, knjigovodstvena i tržina vrijednsot običnih akcija. Kroz vrijednost ovih akcija može se sagledati uspješnost poslovanja samo g emitenta. Potreba za utvrđivanjem vrijednosti običnih akcija se javlja kod potencijonalnih investitora, vlasnika ovih akcija, ali i kod menadžmenta preduzeća.

1. Osnovna obilježja osnovnih akcija

1.1. Osnovi akcionarstva

Korjene savremenog akcionarstva nalazimo u Engleskoj sredinom XVI i početkom XVII vijeka. Prema nekim zapisima, kompanija Sebastijana Kaboa (Sebastian Cabot) “Muscovy Company“ je 1553. godine postala prva firma koja je putem javne emisije akcija prikupila neophodan kapital. Novi poslovni poduhvat zahtijevao je velika sredstva koja pojedinci nisu imali. Zbog toga je organizovano javno prikupljanje sredstava. Za novac koji bi uložio pojedinac bi dobio akcije, kao dokaz o udjelu u vlasništvo kompanije. Dobio je i obećanje o bogatoj nagradi, ukoliko poslovni poduhvat uspije. U suprotnom slučaju, novac bi bio izgubljen. To znači da je ulagač snosio rizik cijele operacije, jer njemu nije zagarantovan povrat uloženog novca.

Jak uticaj na razvoj akcionarstva imala je industrijska revolucija. Pojavom novih formi poslovnih organizacija, odnosno industrijskih preduzeća, javila se sve veća potreba za kapitalom koji će omogućiti ekspanziju poslovanja. Pokzalo se da emisija akcija predstavlja efikasan način kojim se mogu obezbijediti ogromne količine kapitala.

Akcija se najčešće definiše kao hartija od vrijednosti koja predstavlja udio u vlasništvu jedne firme. Osoba koja posjeduje akcije nekog društva je suvlasnik tog društva. Vlasnik akcija u stvari posjeduje dio kapitala preduzeća i po osnovu veličine svog akcijskog udjela ostvaruje pravo na:
- upravljanje
- dividendu
- likvidacioni ostatak.

Akcije ne emituju svi privredni subjekti. One su vezane samo za jedan specifičan vlasnički oblik preduzeća koja se nazivju akcionarska društva ili korporacije (corporation). Pri tome, treba istaći da bez obzira na specifičnost zakonskih propisa, u osnovi se mogu razlikovati tri osnovne vlasničke forme privrednih organizacija:
1. privatno preduzeće,
2. partnerska društva, i
3. akcionarska društva – korporacije.

 

1.1.1. Akcionarsko društvo

Akcionarsko društvo je najmoćniji vlasnički oblik preduzeća u većini privreda savremenog svijeta. Prema leksikonu finansijskih tržišta “akcionarsko društvo se smatra najčešćim pravnim oblikom organizovanja krupnijih preduzeća, odnosno oblik udruživanja privatnog kapitala koji se formira uplatom sredstava i kupovinom akcija. Danas skoro da nema velikog preduzeća u razvijenim zemljama tržišne privrede, a da nije organizovano u ovu pravnu formu.

Iako, po pravilu, ima više osnivača, ovo društvo ne može da osnuje i samo jedno lice – pravno ili fizičko. Osnivanje akcionarskog društva vrši se ugovorom o osnivanju. To je slučaj kad ovo društvo osniva više pravnih i fizičkih lica. Međutim, kada se kao osnivač javlja samo jedno lice, tada se osnivanje ovog društva vrši odlukom o osnivanju.
Sama procedura osnivanja akcionarskog društva je veoma komplikovana i zahtijeva niz dokumenata koja moraju sadržati slijedeće podatke: ime i adresa korporacije, svrha i razlozi za formiranje, iznos kapitala i broj akcija koje su emitovane, opis akcija i pregled vlasničke strukture, prava i obaveze akcionara, sastav organa upravljanja, imena odgovornih lica, itd.

Akcionarsko društvo se može osnovati na dva načina:

1. sukcesivno osnivanje se javlja onda kada osnivači upućuju javni poziv za upis i otkup emitovanih akcija društva, a to znači kad otkup ovih akcija, pord njih, vrše i treća lica, i
2. simulativno osnivanje koje se javlja onda kada osnivači sami otkupe emitovane akcije društva i akd se ne upućuje javni poziv u ovom cilju.

Ova društva predstavljaju takve privredne subjekte koji su u registar upisana sa tačno određenim iznosom osnivčkog – akcionarskog kapitala uplaćenog od strane akicionara – vlasnika akcija. Kod akcionarskog društva akcionarskikapital podijeljen je na veći broj akcionara – vlasnika tog kapitala. Sva ostala imovina, u bilo kom obliku van osnivačkog kapitala, je vlasništvo akcionarskog društva, može postati vlasništvo akcionara samo kod i pri likvidaciji akcionarskog društva u postupku stečaja.

Kao institucionalan oblik organizovanja preduzeća, akcionarsko društvo ima slijedeće bitne karakteristike:

Prva karakteristika se odnosi na obavezu akcionarskog društva da se u skladu sa Zakonom ponaša kao privredno društvo i da u skladu sa tim ispunjava sve nametnute obaveze prema ovim društvima. Jedna od najvećih obaveza jeste plaćanje poreza na dobit korporacije. Osnovica za izračunavanje ovog poreza jeste ostvarena godišnja dobit.

Imati status pravnog lica znači imati sopstvenu pravnu i poslovnu sposobnost. Ovo svojstvo akcionarskom društvu daje pravo da samostalno stupa u pravni i posloni promet, da posjeduje sopstvenu imovinu, da se obraća sudu, da ima svoju firmu i sl.

Akcionarsko društvo može biti osnovano sa osnovnim ulogom u novcu, stvarima i pravima. Osnovni kapital j eutvrđen i podijeljen na akcije nominalne vrijednosti. Zbir nominalne vrijednosti svih akcija čini osnovni kapital akcionarskog društva.

Četvrta karakteristika akcionarskog društva jeste da društvo ima sopstvenu obavezu i odgovornost prema trećim licima. Lica, odnosno vlasnici akcija se vremenom mijenjaju i iz tog razloga ne mogu biti odgovorni za obaveze preduzeća. Odgovornost posjeduej samo društvo i ono za obaveze odgovara sopstvenom imovinom.

Pored već nabrojanih karakteristika akcionarskog društva, potrebno je istaći i neke karakteristike koje ujedno predstavljaju prednosti i nedostatke ovog vida preduzetničkog organizovanja.
Kao prednosti mogu se istaći slijedeće:

1. lakši pristup finansijskim tržištima i veća mogućnost za prikupljanje ogromnog kapitala od velikog broja sitnih investitora,
2. pravo da se organizuje biznis, a da pri tome partneri ne učestvuju u njemu,
3. ograničena odgovornost vlasnika, odnosno vlasnici akcija ne mogu izgubiti više od onoga što su uložili u njihovu kupovinu,
4. pravo upravljanja po osnovu vlasništva nad određenim brojem akcija,
5. slobodan transfer vlasničkog interesa – dovoljno je da vlasnik odluči da proda akciju, što može uraditi ili na berzi ili vanberzanski, i da prenos vlasništva bude izvršen,
6. neograničen životni vijek akcionarskog društva – korporacija se ne gasi smrću jednog od vlasnika tj.njen životni vijek zavisi isključivo od uspješnosti poslovanja i ostvarenih rezultata itd.

Slabosti akcionarskog društva su:

1. visoki troškovi osnivanja,
2. nemogućnost učestvovanja svih vlasnika – imaoca akcja u upravljanja društvom,
3. nesigurnost članova uprave, pogotovo onda kada ne raspolažu kontrolnim paketom akcija društva,
4. povećani formalizam u sazivanju i radu generalne skupštine društva, itd.

Akcija društva mogu biti zatvorene ili privatne korporacije i otvorene ili javne korporacije. Zatvorena društva se sastoje od manjeg broja kacionara, a to su obično osnivači i članovi njihovih porodica. Često je slučaj da akcije ovih preduzeća imaju ograničenja u prometu i akcijama se ne trguje javno na berzama. Za razliku od zatvorenog akcionarskog društva, otvoreno društvo objavljuje javnu poudu za emisiju akcija. Kod njih ne postoje ograničenja u pogledu prometa, a akcija se slobodno promeću u okviru berzanskog i vanberzanskog poslovanja.

 

1.1.2. Razdvajanje akcionarskog vlasništva i upravljanja

U akcionarskom društvu dolazi do razdvajanja vlasništva i kontrole. Često se dešava da je vlasništvo podijeljeno na veliki broj akcionara, a svi oni ne mogu učestvovati u upravljanju preduzećem. Odvojenost vlasništva od kontrole može dovesti do sukoba između vlasnika i menadžera, jer se ciljevi menadžera mogu razlikovati od onih koje imaju akcionari u preduzeću. U takvoj situaciji menadžment može djelovati u sopstvenom, a ne u interesu akcionara.

Pojava odvajanja funkcija vlasništva i upravljanje je dosta davno uočeno, još 30-tih dogina XX vijeka od strane dvojice profesora Univerziteta Kolumbija (Columbia University) – Adolfa Berla i Gerdinara Minsa ( Adolf Berle & Gardnier Means).

Upravljanje akcionarskim društvom vrše odgovarajući organi koje, po pravilu, čine:

1. skupština akcionara,
2. upravni odbor društva,
3. nadzorni odbor društva, i
4. direktor društva.

Skupština akcionara jeste najviši organ društva. Svi akcionari imaju pravo učešća u Skupštini. Međutim, ukoliko je društvo veliko i ukoliko iz tehničkih razloga ne ogu svi akcionari da učestvuju u radu Skupštine, tada se učešće akcioanra ostvaruje putem njihovih predstavnika. Na Skupštini se biraju direktori koji čine Upravni odbor.

Skupština akcionara se saziva najmanje jedanput godišnje, a sazivanje vrši Upravni odbor, a u pojedinim slučajevima i Nadzorni odbor, pa i akcionari. Neke od odluka koje donosi Skupština akcionara su: donosi i mijenja statut, usvaja periodični i godišnji obračun, donosi odluke o raspodjeli ostvarene dobiti, pokriću gubitka i usvaja finansijski izvještaj, bira i opoziva članove Upravnog i Nadzornog odbora, donosi odluku o povećanju i smanjenju trajnog kapitala, itd.

Upravni odbor je organ upravljanja društvom. Osnovni zadatak Upravnog odbora jeste da brine o zaštiti interesa vlasnika i u tom smislu ima pravo da bira top menadžere (izvršne direktore) koji su odgovorni za poslovne rezultate. Upravni odbor bira Skupština akcionara, i to iz redova članova društva, zaposlenih u društvu i lica izvan društva (raznih stručnjaka i funkcionera). Sastoji se od najmanje tri člana. Izborom članova se vrši jasno razgraničenje funkcija upravljanja i vlasništva.

Vlasnici akcija u velikim društvima nemaju stvarnu moć kontrole nad poslovanjem društva. Moć upravljanja se nalazi u rukama menadžera koji su izabrani od strane Upravnog odbora. Ovim odborom rukovodi predsjednik kojeg biraju članovi Upravnog odbora. Funkciju predsjednika Upravnog odbora društva može da vrši i direktor društva.

Direktor društva vrši menadžersku funkciju u društvu. On predstavlja i zastupa društvo, organizuje i vodi poslovanje društva i odgovara za ostvarene poslovne rezultate društva. Direktor je odgovoran i za zakonitost rada društva. On ima sva ovlaštenja za vođenje poslovanja društva, ali istovremeno je i jedini odgovoran za njegovo uspješan rad i razvoj. Direktor predstavlja i razrješava Upravni odbor društva.

Nadzorni odbor se najčešće obrazuje u srednjim i velikim preduzećima. Članove Nadzornog odbora bira Skupština akcionra i to najmanje tri člana. Članovi se biraju iz redova društva ili izvan njega. Članovi Nadzornog odbora biraju direkotra ovog odbora.

 

1.1.3. Formiranje akcijskog kapitala

Akcionarska društva formiraju potreban kapital na različite načine, što zavisi od vrste akcionarskog društva i potrebnog kapitala za ostvarivanje poslovnih cilejva. Pri tome se može govoriti o osnivačkom kapitalu i sukcesivnim povećanjima dodatnog akcionarskog kapitala. Otvorena akcionarska društva obično upućuju pisani poziv zainteresovanoj javnosti radi upisa kapitala. Kada se radi o zatvorenim akcionarskim društvima, u svijetu je praksa da se zainteresovana lica međusobno dogovore o visini nominalnog iznosa kapitala, kao i o visini sredstava koja će uplatiti svaki pojedinac.
Akcijski kapital predstavlja ukupan iznos kapitala obezbijeđenog emisijom i plasmanom akcija kao hartija od vrijednosti vlasničkog karaktera. Osnovni elementi koji sačinjavaju akcijski kapital su:

Nominalna vrijednost akcije predstavlja novčani iznos po kojoj se emituju akcije i po kojoj se registruju u knjigovodstvu preduzeća emitenta.

Razlika između postignute prodajne cijene i nominalne cijene akcija predstavlja kapitalni višak (emisiona premija ili ažio), a preduzeće će se truditi da ova razlika, odnosno kapitalni višak bude što viši. S obzirom na to da preduzeće neće prodati svoje akcije ispod nominalne vrijednosti, to znači da kapitalni višak ne može biti negativan.

Zadržani profit jeste rezultat uspješnog poslovanja preduzeća. Ovaj element akcijskog kapitala je internog karaktera, a formira se tako što preduzeće donosi odluku da ne isplati akcionarima cijeli iznos dobiti u vidu dividenti, nego dio ili cijeli iznos ostavlja za potrebe nekog narednog perioda. Zadržana dobit predstavlja najvažniji element akcijskog kapitala, jer pozitivno utiče na povećanje knjigovodstvene i tržišne cijene akcija. Na ovaj način preduzeće kreira vrijednost za vlasnike.

1.2. Pojam i karakteristike običnih akcija

Obične akcije su najzastupljenija komponenta akcijskog kapitala. Emitovanjem običnih akcija preduzeće dolazi do sredstava neophodnih za finansiranje poslovanja, a investitori postaju novi suvlasnici preduzeća. Osnovni cilj prodaje (emisije) redovnih akcija je prikupljanje trajnog kapitala za finansiranje osnivanja i razvoja preduzeća. Osnovni kapital predstavlja stalni (trajni) izvor finansiranja preduzeća. Ovo je najkvalitetniji izvor pošto je trajno raspoloživ i nikome se ne vraća.

U teoriji ne postoji jedinstveno prihvaćena definicija običnih akcija. Postoje različita shvatanja u običnim akcijama, kao što su:
- obične akcije predstavljaju element akcijskog kapitala i održavaju vlasničku poziciju u preduzeću,
- obične akcije predstavljaju jedinicu vlasništva akcionarskih društava,
- obične akcije su dobile naziv po tome što vlasnici običnih akcija nemaju nikakve preferencije u pogledu dividendi ili bankrotstva, itd.

Obične akcije su po svojoj prirodi prava vlasnika na dio imovine preduzeća. Sva prava vlasnika običnih akcija su sadržana u osnivačkom aktu preduzeća i ona su mlađa u odnosu na prava vlasnika obveznica i preferencijalnih akcija. To znači da se dividenta običnim akcionarima isplaćuje nakon izmirenja obaveza prema vlasnicima obveznica i preferencijalnih akcija, a ovo pravilo se poštuje i u slučaju likvidacije i bankrotstva firme.

Akcija se sastoji iz dva dijela: plašta akcije i kuponskog tabaka.

Plašt akcije sadrži:

1. firmu i sjedište emitenta,
2. oznaku serije sa kontrolnim brojem akcije,
3. oznaku da je akcija i oznaku da se radi o običnim akcijama,
4. redoslijed emisije,
5. ukupan obim emisija, nominalnu vrijednost akcije i broj akcija,
6. firmu, odnosno ime kupca akcije ili oznaku na koga akcija glasi,
7. prava iz akcije,
8. mjesto i datum izdavanja akcije,
9. faksimil potpisa ovlaštenog lica emitenta i pečat emitenta.

Kuponski tabak sadrži:

1. firmu i sjedište emitenta,
2. oznaku serije sa kontrolnim brojem akcije po kojoj se dividenda isplaćuje,
3. redni broj kupona za naplatu dividende,
4. godinu za koju se dividenda isplaćuje,
5. faksimil potpisa ovlaštenog lica emitenta.

Svaki vlanik akcije dobija od emitenta certifikat ili potvrdu o posjedovanju akcija. Certifikat akcije je dokument koji predstavlja dokaz o vlasništvu. U novije vrijeme sve manje se vrši fizičko štampanje akcija, a umjesto toga izdaju se potvrde koje, također, predstavljaju dokaz o vlasništvu nad akcijama.

Preduzeće je dužno da vodi evidenciju o svim akcionarima, kao i o emitovanim certifikatima ili potvrdama. Ovu obavezu preduzeće može da obavi angažovanjem transfernog agenta (može da bude banka, brokersko – dilerska kuća i slično) koji će vršiti poslove štampanje, dijeljenje i potpisivanje certifikata, vođenje knjige akcionara, obavještavanje akcionara, prenos vlasništva i slično.

Prednosti koje donose obične akcije za preduzeće su:

- obične akcije nemaju fiksiran rok dospijeća i nikada se ne otplaćuju. Osim toga, obične akcije ne obavezuju preduzeće da vrši fiksne isplate akcionarima, a ako preduzeće ostvaruje prihod, može isplatiti dividende na obične akcije, ukoliko nema veće potrebe za tim prihodom,
- prodajom običnih akcija, povećava se kredita sposobnost preduzeća,
- kada je preduzeće u lošoj situaciji, obične akcije obezbjeđuju kapacitet rezerve koji dozvoljava pozajmicu.

Međutim, pribavljanje kapitala putem emisije običnih akcija, ima i određene nedostatke:

- emisija i prodaja običnih akcija proširuje pravo glasa novim akcionarima,
- emisija i prodaja običnih akcija proširuje i pravo kontrole na nove akcionare,
- novi vlasnici običnih akcija učestvuju u prihodu preduzeća, a to znači zahvatanje značajnog dijela ostvarenog prihoda,
- troškovi oko distribucije i garancija običnih akcija su viši od kredita ili drugih vrsta akcija.

 

1.3. Prava vlasnika običnih akcija

Obične akcije kao finansijski instrument akcijskog kapitala predstavljaju jedan od najatraktivnijih oblika finansijske aktive za investitore. Osnovni razlog za popularizovanje ovog finansijskog instrumenta jeste činjenica da obične akcije investitorima daju prava koja ne mogu steći kupovinom bilo kojeg drugog finansijskog instrumenta.

Kolektivna prava su vezana za odlučivanje na Skupštini akcionara kada svi akcionari mogu da se izjasne po nekim izuzetnim važnim pitanjima. U ova prava moguće je uključiti:

- pravo na izmjene članova statuta i drugih internih akata korporacije,
- pravo na izbor direktora,
- pravo na odobrenje prodaje određene fiksne aktive,
- pravo da se prihvati ponuda za spajanje, pripajanje ili preuzimanje,
- pravo da se mijenja ukupan broj odobrenih akcija,
- pravo da se odluče o emisiji drugih hartija od vrijednosti, kao npr. obveznica, preferencijalnih akcija, konvertibilnih hartija od vrijednosti i tome slično.

Što se tiče individualnih prava, ona se odnose na prava koja pripadaju svakom akcionaru, nezavisno od drugih akcionara. U individualna prava ubrajamo:

- pravo glasa,
- pravo na dio dobiti,
- pravo preče kupovine akcija,
- pravo na uvid u najvažnije poslovne rezultate korporacije,
- pravo na aktivu u slučaju likvidacije, i
- pravo na transfer akcija.

 

1.4. Prinos na obične akcije

Ulaganje predstavlja odricanje od novca u očekivanju koristi u budućnosti. Obične akcije kupuju fizička lica, penzioni fondovi, osiguravajuća društva, investicioni fondovi, banke, trgovačka društva, i sl. Svojstvo običnog akcionara stiče se uplatom iznosa prilikom emitovanja običnih akcija ili njihovom kupovinom na berzi.

Vlasnici običnih akcija dobijaju dividendu tek nakon vlasnika prioritetnih akcija preduzeća. Ako preduzeća posluje negativno, ostvaruje gubitak, tada vlasnici običnih akcija ostaju bez dividende. Također može se desiti da preduzeće koje ostvaruje dobit ne isplati dividendu. Odluku o tome donose akcionari, u zavisnosti od potrebe da se ostvarena dobit reinvestira. Donošenjem odluke o reinvestiranju, akcionari očekuju da će to dovesti do uspješnijeg poslovanja preduzeća u budućnosti.

Za investitore najvažniji pokazatelj je stopa prinosa na njihova ulaganja u akcije. Prinos koji ostvaruje investitor sastoji se, kao što je rečeno, od dividende i kapitalne dobiti. Stopa prinosa izračunava se za vremenski period od kada je investitor kupio akcije do njene prodaje na berzi.

Dakle, ukoliko preduzeće uspješno posluje (ostvaruje profit) tada akcionari imaju mogućnost zarade. Time ulaganje u akcije uspješnih preduzeća i nije toliko rizično kao što se na prvi pogled čini.

2. Emitovanje običnih akcija

 

2.1. Procedura emitovanja običnih akcija

Pribavljanje sredstava na tržištu kapitala realizuje se emisijom i plasmanom dugoročnih hartija od vrijednosti. Proccedura emitovanja običnih akcija je različita od zemlje do zemlje i zavisi u najvećoj mjeri od zakonske regulative.

Emitovanje akcija zahtijeva postojanje određenih institucionalnih uslova kao što su: razvijeno finansijsko tržište (posebno tržište kapitala kao segment finansijskog tržišta), efikasne finansijske institucije i posrednike, jasno definisane računovodstvene propise i procedure za ocjenu boniteta, drugačiju organizaciju platnog prometa, klirinšku kuću i tome slično. Međutim, postoje i određeni uslovi koje moraju ispuniti obične akcije da bi bile emitovane, a to su:

- da su emitovane u skladu sa zakonom,
- da emitent ima pozitivno mišljenje ovlaštenog revizora o njegovom poslovanju,
- da se protiv emitenta ne sprovodi postupak sanacije, stečaja ili likvidacije.

Poslovi emisije i plasmana efekata predstavljaju ukupnost tržišnih transakcija između preduzetnika emitenta i prvog kupca investitora. Posmatrano metodološki i hronološki, u tržišne aktinovnosti koje su povezane sa emisijom i plasmanom običnih akcija spadaju slijedeće:

- priprema emisije i donošenje odluke o plasmanu akcija na tržištu kapitala,
- izrada emisionog prospekta,
- pojava i prezentacija emisije na tržištu kapitala,
- registracija emisije kod nadležnog organa ili organizacije,
- plasman emisije na tržištu kapitala,
- distribucija emisije akcija,
- prodaja akcija investitorima,
- njegovanje cijene akcija i stabilizacija tržišta,
- zatvaranje emisije.

Sve ove aktivnosti se mogu grupisati na slijedeći način:

1. priprema i donošenje odluke,
2. odobravanje emisije, i
3. realizacija emisije.

 

2.2. Primarna emisija običnih akcija

Kada se govori o poslovima emisije običnih akcija, onda se podrazumijeva da se radi o primarnom (emisionom) tržištu hartija od vrijednosti. Primarno tržište zajedno sa sekundarnim tržištem predstavlja dijelove tržišta kapitala. Na primarnom tržištu se vrši svaka nova emisija običnih akcija.

Znači, to je tržište na kojem akcionarsko društvo dolazi do neophodnih sredstava. Prema tome, osnovna karakteristika primarnog tržišta jeste da se na njemu obične akcije prvi put pojavljuju kao predmet kupovine i prodaje. Tok sredstava koja se prikuplajju emisijom običnih akcija na ovom tržištu ide od kupaca običnih akcija (sektor štednje) ka izdavateljima ovih akcija (sektor investicija).

Kada se izvrši registracija običnih akcija, pristupa se prodaji akcija i distribuciji investitorima.

Plasman emitovanih običnih akcija se može izvršiti na jedan od slijedećih načina:
- javni plasman,
- privatni plasman, i
- privilegovani plasman.

 

3. Vrednovanje običnih akcija

3.1. Osnovni tipovi vrijednosti običnih akcija

 

Analiza vrijednosti običnih akcija je podjednako važna i za vlasnike akcija i za preduzeće i druge učesnike privrednog i društvenog života. Nivo cijena emitovanih akcija na tržištu mnogo govori o kvalitetu poslovanja, efektivnosti i efikanosti upravljanja, nivou blagostanja i perspektivama emitenta. Ovo objašnjava postojanje zajedničkog interesa i investitora i emitenta za održavanje cijena na što višem nivou.

Osnovni tipovi vrijednosti običnih akcija su:

- nominalna,
- knjigovodstvena, i
- tržišna vrijednost.

Nominalna vrijednost, po pravilu određuje Skupština akcionarskog društva. Ukupna nominalna vrijednost akcija se dobija množenjem ukupnog broja emitovanih akcija i nominalne vrijednosti pojedinačne akcije, a nominalna vrijednost pojedinačne akcije se dobija dijeljenjem nominalne vrijednosti akcijskog kapitala sa ukupnim brojem emitovanih akcija.

Preduzeće bi trebalo emitovati obične akcije po cijeni nižoj od nominalne vrijednosti. Nominalna vrijednost kod običnih akcija se određuje na relativno niske brojeve u odnosu na njihove tržišne vrijednosti.

Treba napomenuti da su u slučaju emitovanja običnih akcija bez nominalne vrijednosti, za njihovu nominalnu vrijednost po kojoj se evidentiraju u knjigovodstvu preduzeća uzima postignuta prodajna cijena. Ovako emitovane obične akcije omogućavaju emitentu da priku pi mnogo veći iznos kapitala nego kada bi određivao nominalnu vrijednost. Investitori se ne vezuju za određenu cijenu, pa se akcije prodaju po različitim, najčešće višim cijenama od nominalne.

Z A K LJ U Č A K

Akcionarstvo je dostiglo visok nivo razvoja. Tome su doprinijele mnoge prednosti akcionarstva u odnosu na druge oblike poslovnih subjekata.

Akcije su nastale kada se pojavila potreba preduzeća za dodatnim kapitalom. Nije rijedak slučaj da nekoliko poduzetnika osnuje preduzeće, a da se sa razvojem poslovanja ukaže potreba za dodatnim kapitalom. Emitovanje akcija zahtijeva postojanje određenih institucionalnih uslova kao što su: razvijeno finansijsko tržište (posebno tržište kapitala kao segment finansijskog tržišta), efikasne finansijske institucije i posrednike, jasno definisane računovodstvene propise i procedure za ocjenu boniteta, drugačiju organizaciju platnog prometa, klirinšku kuću i tome slično.

Jak uticaj na razvoj akcionarstva imala je industrijska revolucija. Pojavom novih formi poslovnih organizacija, odnosno industrijskih preduzeća, javila se sve veća potreba za kapitalom koji će omogućiti ekspanziju poslovanja. Pokzalo se da emisija akcija predstavlja efikasan način kojim se mogu obezbijediti ogromne količine kapitala. Akcija se najčešće definiše kao hartija od vrijednosti koja predstavlja udio u vlasništvu jedne firme. Osoba koja posjeduje akcije nekog društva je suvlasnik tog društva. Vlasnik akcija u stvari posjeduje dio kapitala preduzeća i po osnovu veličine svog akcijskog udjela ostvaruje pravo na:
- upravljanje
- dividendu
- likvidacioni ostatak.

Ulaganje predstavlja odricanje od novca u očekivanju koristi u budućnosti. Obične akcije kupuju fizička lica, penzioni fondovi, osiguravajuća društva, investicioni fondovi, banke, trgovačka društva, i sl. Svojstvo običnog akcionara stiče se uplatom iznosa prilikom emitovanja običnih akcija ili njihovom kupovinom na berzi. Vlasnici običnih akcija dobijaju dividendu tek nakon vlasnika prioritetnih akcija preduzeća. Ako preduzeća posluje negativno, ostvaruje gubitak, tada vlasnici običnih akcija ostaju bez dividende. Također može se desiti da preduzeće koje ostvaruje dobit ne isplati dividendu. Odluku o tome donose akcionari, u zavisnosti od potrebe da se ostvarena dobit reinvestira. Donošenjem odluke o reinvestiranju, akcionari očekuju da će to dovesti do uspješnijeg poslovanja preduzeća u budućnosti.

Za investitore najvažniji pokazatelj je stopa prinosa na njihova ulaganja u akcije. Prinos koji ostvaruje investitor sastoji se, kao što je rečeno, od dividende i kapitalne dobiti. Stopa prinosa izračunava se za vremenski period od kada je investitor kupio akcije do njene prodaje na berzi. Dakle, ukoliko preduzeće uspješno posluje (ostvaruje profit) tada akcionari imaju mogućnost zarade. Time ulaganje u akcije uspješnih preduzeća i nije toliko rizično kao što se na prvi pogled čini.

L I T E R A T U R A