Politički liberalizam Vladimira Jovanovića
Devetnaesti
vek bio je za Srbiju vek ustanaka, ratova i buna, vek nacionalnog oslobođenja
i stvaranja temelja moderne srpske države, vek izgrađivanja državnih institucija,
odvajanja od turskog materijalnog i duhovnog nasleđa, vek delimične modernizacije
društva na evropskim uzorima, vek rađanja i uspostavljanja političkog
života. Srbija je sa zakašnjenjem ulazila u evropske modernizacijske procese
19. i 20. veka, uključujući i političke. Time su uslovljene neke specifičnosti
aktera i tokova srpskog političkog života, pa i političkih ideologija
koje su ga obeležile. Obrasci političkog organizovanja i grupisanja primani
su iz Evrope tokom ta dva burna veka evropske i srpske istorije. Prvu
koherentnu političku ideologiju, liberalizam, donela je iz Francuske i
Nemačke mlađa inteligencija polovinom 19. veka. Prvi istaknuti ideolozi
srpskog liberalizma su bili Vladimir Jovanović i Jevrem Grujić, a liberalnu
stranku kao realnu snagu na političkoj sceni organizovao je veliki državnik
Jovan Ristić.
Po snazi svojih ideja i uticaju na politički život i društvenu stvarnost
pojedinci liberalnih uverenja značajno mesto u istoriji Srbije zauzeli
su mnogo pre no što su se formalno stranački organizovali. Početkom 80-ih
godina 19. veka, kada je došlo do osnivanja političkih stranaka u Srbiji,
liberali su ponosno naglašavali da imaju najdužu tradiciju. Istorija liberalne
misli i praktičnog političkog delovanja liberala dobili su tokom druge
polovine 19. veka obeležje istorije jedne od vodećih političkih stranaka.
U istoriji Srbije liberali su ostali upamćeni kao politička snaga koja
je, sredinom 19. veka, u dinastijski podeljenoj Srbiji prva počela da
istupa sa pozicija političkih načela, odnosno po tome što su se pojavili
kao dinastijski neopredeljeni. Rešavanje političkih problema u zemlji
videli su u uspostavljanju političkih principa, među kojima je već sredinom
19. veka ideal Narodne skupštine bio najviši.
Glavni ideolog među liberalima bio je Vladimir Jovanović, kojeg istoričari
nazivaju apostolom liberalizma u Srbiji. Osnivač je Ujedinjenje omladine
srpske, udruženja osnovanog radi buđenja srpske nacionalne ideje, po uzoru
na Macinijevu Mladu Italiju. Jovanović je, u odgovoru na pitanje svog
sina Slobodana zašto su liberali toliko važnosti pridavali tradiciji i
prošlosti objasnio da se tada nije imalo od čega drugog poći.1 Program
Liberalne Stranke iz 80-ih godina imao je svoje uporište u ideologiji
liberalizma 60-ih i 70-ih godina 19. veka. U unutrašnjoj politici liberali
su se zalagali za ograničeni parlamentarizam, jaku izvršnu vlast i moćan
policijski aparat, kao i za postepeno i odmereno razvijanje i unapređenje
ustavom i zakonom zagarantovanih sloboda, a "u saglasnosti sa istorijskim
životom naroda i napretkom vremena". Insistirali su na jačanju narodnog
predstavništva, u pogledu njegove nezavisnosti i stručnosti, te unapređenju
obrazovanja naroda, imajući u vidu "i potrebe praktičnog života i
patriotskih osećanja i građanskih vrlina". Program je sadržao i ideju
podizanja narodne privrede, uvođenje štednje u državnim finansijama, osavremenjivanje
vojske i podizanje borbene spremnosti zemlje. U spoljnoj politici liberali
su insistirali na ujedinjenju srpskog naroda, a predviđali su, posle ostvarenja
težnji za ujedinjenjem, i mogućnost zbližavanja i stvaranja saveza, pre
svega carinskog, sa istočnim narodima koji su imali sličnu istorijsku
sudbinu i iste političke i kulturne interese. Ovaj spoljnopolitički program
liberali su nameravali da ostvare uz pomoć Rusije, pa su negovali veze
sa njom, koje su uglavnom išle preko crkvenih krugova i slavjanofilskih
udruženja.
Vladmir Jovanović i liberalna grupa kojoj je pripadao su za osnovne tačke
svog programa smatrali sveto trojstvo nauke, slobode i nacije.
Po njihovom mišljenju nauka je davala kritički instrumentarijum kojim
će se analizirati postojeće institucije i pokazati sva njihova slabost
i neutemeljenost u razumu. Liberali su bili pravi zastupnici prosvetiteljskog
racionalizma i uverenja u veliku spoznajnu snagu razuma u proninicanju
svih, pa i najsuptilnijih pitanja kao što su ona verska ili moralna. Težili
su ne samo da naučno dokažu sve mane političkog poretka u Srbiji, već
i da konstruišu drugi, koji bi bio zasnovan na poslednjim dostignućima
nauke, a ona je, verovali su, govorila u prilog slobode. Tako Vladimir
Jovanović kaže: "Jednakost u slobodi, ili slobodu jednaku za sve
i za svakoga, nauka osveštava kao osnovno načelo u prirodnome zakonu društva".
Očigledno je da je njegovo shvatanje o nauci bilo znatno drugačije od
savremenog i da se tada nije radilo o nauci u strogom smislu, već o izjednačavanju
sopstvene političke filozofije sa naukom. Smatrao je da je odbrana liberalnih
principa klasičnim argumentima nedovoljna, pa je tražio neko jače i uverljivije
sredstvo.
Sloboda je za Jovanovića bila najviši ideal i vrednost i temelj individualnog
i društvenog života. "Svako stanje koje je protivno slobodi, u kome
oni što se nalaze u društvu ne bi smeli da izraze svoju sopstvenu prirodu,
da razviju svoj um, svoju savest i svoju volju, bilo bi odricanje prava
i dužnosti što se izvode iz same prirode čoveka i društva, i što su jednaki
za sve ljude i narode". Svaki čovek je, po rođenju i jednakom pravu,
slobodan da brine o sebi, svom razvoju i svojoj budućnosti. Slobode na
kojima je Vladimir Jovanović insistirao su - pravo na život, imovinu,
mišljenje i izražavanje mišljenja (i slobodu štampe), udruživanje, kretanje,
glasanje i slično. Jednakost je takođe shvatao na klasičan način - kao
jednakost u slobodi. Založio se za shvatanje da jednakost označava jednakost
pred zakonom, a ne jednakost dohodaka ili imovine, kako su uveravali socijalisti.
Vladimir Jovanović se smatra jednim od najvećih rodoljuba svog vremena,
tako da nije čudno to što je dosta vremena posvetio nacionalnom pitanju.
Za njega nije bilo dileme da li mogu zajedno da idu snažni nacionalni
osećaji i zalaganje za liberalne ideje. Verovao je da se u prvom slučaju
radi o borbi za spoljašnju slobodu, a u drugom za unutrašnju.
Kod liberala je pogled na nacionalnu istoriju praktično stavljen u funkciju
politike. A politika ih je narednih decenija vodila ka uspinjanju na vlast
i gubitku vlasti, neretko uz ostvarivanje kompromisa sa ideološkim suparnicima,
ka učešću u svrgavanju dinastije Karađorđevića i dovođenju Obrenovića,
a potom u obaranje Obrenovića i ustoličavanje Karađorđevića, ka povremenom
odstupanju od načela u donošenju i sprovođenju političkih odluka, služenju
vladama drugačije političke orijentacije i žestokom opozicioniranju.
Vladimir Jovanović je bio demokrata. Često je govorio o potrebi da svaka
vlast bude zasnovana na opštoj narodnoj volji. Prednost je davao republikanskom
uređenju, ali je prihvatao i ustavno monarhijsko. Srbija bi trebalo, po
Jovanoviću, da postane "strogo ustavna i demokratijsko-predstavnička
država, u kojoj bi prava i dužnosti, sloboda i odgovornost, nauka i pravda
za sve i za svakoga bili jednako ujamčeni". Veliki uzor mu je bio
britanski parlamentarizam, gde vlada demokratija, ali i gde gornji dom
umerava preterivanja donjeg i pruža priliku višim slojevima da, u opštem
interesu, utiču na poslove. Ipak, liberali su bili više slobodnjaci nego
demokrate. Verovali su da bi narod ipak trebalo da vodi inteligencija.
Vladimir Jovanović je formulisao politički program liberalne stranke:
1. Nacionalna suverenost, a na osnovu narodnog "prava da slobodno
i nezavisno određuje sebe i svoju sudbu" i da ne trpi "strano
mešanje u domaće odnose i poslove".
2. Ustavnost, kao "slobodan izraz narodne volje" izražen kroz
slobodno izabranu narodnu skupštinu.
3. Ustavna monarhija, ne kao izraz najboljeg državnog uređenja već kao
slobodan izbor naroda na Svetoandrejskoj skupštini.
4. Ministarska odgovornost pred narodnom skupštinom, kao garancija političke
slobode.
5. Sloboda štampe, kao uslov političkih sloboda i liberalnih reformi.
6. Poresko i budžetsko pravo narodne skupštine, kao jako sredstvo ograničavanja
svake vlasti od strane skupštine.
7. Garancija lične, religiozne, ekonomske i političke slobode, "kao
osnove naprednog fizičkog, umnog i moralnog razvitka narodnog".
8. Rad za opšte dobro, radi postizanja državnog jedinstva i javnog reda.
9. Pozitivna spoljna politika, zasnovana na "bratskoj uzajamnosti
među narodima" i usmerena na sticanje simpatija za srpski narod.
Vladimir Jovanović je bio pod uticajem ideja francuske revolucije i francuskih
pisaca liberalne orijentacije, ali i engleskih mislilaca, pre svega Mila
i Spensera. Bio je načelan čovek. Borio se za političke slobode, za nacionalnu
ideju, za prosvetu naroda, za demokratiju, za štednju i unapređenje ekonomije.
Iako u praktičnom radu nije imao puno uspeha, ostaje zapamćen kao glavni
ideolog liberalne struje svoga vremena.
Nesumnjivo je da su liberali imali svest o srpskom narodu kao istorijskom.
Svoj odnos prema nacionalnom gradili su preko odnosa prema prošlosti.
Oni su sanjali jedinstvenu državu srpskog naroda koja bi okupila sve Srbe
u jedan državni sklop, pisali su i govorili o narodnom duhu i o tome da
srpski narod ima nacionalne izvore u svojoj istoriji. Imali su osećaj
misije i nacionalnog zadatka koji njima pripadaju. To ih je svrstalo među
nacionaliste u veku kada su ideje slobode, nacionalnog oslobođenja i ujedinjenja
u naprednijem delu Evrope bile pretpostavke liberalizma. Ipak, nekritički
odnos prema istoriji političke je poglede srbijanskih liberala s vremenom
redukovao na nacionalno i dobrim delom ih učinio zarobljenicima prošlosti.
preuzmi
seminarski rad u wordu » » »
Besplatni Seminarski Radovi