VELIKA BRITANIJA

Velika Britanija je jedna od najstarijih i najviše proučavanih država u istoriji. Interesantna je ne samo za one koji u njoj traže inspiraciju ili empirijsku osnovu svojih teorija, već i za one koji tragaju za modelom države, političkog poretka i ekonomske izuzetnosti koji su dovoljno sposobni da održavaju stabilnost i postojeće odnose snaga, ali i da apsorbuju zahteve novih vremena za promenama i preraspodelom dobara i moći.
Ipak, i pored brojnih analiza i studija, Velika Britanija nije sistem koji je lako shvatiti ni objasniti. Nije lako shvatiti zemlju koja je očuvala identitet na svom dugom istorijskom putu i u kojoj su od nekadašnje slave, veličine i imperije u kojoj sunce nikada nije zalazilo i koja je obuhvatala sva slova abecede od Austalije do Zambije, ostali Bitlsi i agent 007, i koja je postala novi bolesnik Evrope. Ne sme se zaboraviti ni činjenica da je Britanija, i pored svih svojih ekonomskih nedaća, i dalje jedan od najvećih izvoznika kapitala, da se u njoj nalaze sedišta nekoliko najvećih multinacionalnih kompanija, moćne novčane berze i poslovni krugovi. Zar je jednostavno razumeti zemlju koja je kolevka organizovanog  i moćnog radničkog pokreta čije vođe neretko završavaju kao lordovi, ili narod koji pokazuje svest o nužnosti povlačenja kao što je nekada pokazivao brutalnost i oholost u nadiranju i osvajanju sveta. To je zemlja u koja je ishodište političkih i filozofskih ideja liberalizma i individualizma, ali veće posmrtne počasti ukazala je Marksu nego utemeljivaču individualizma, Spenseru. Ne može se olako uzimati zemlja koja je rado rađala i primala kraljeve, ali i bila prva u postavljanju granica kraljevskoj vlasti, koja je drugima rado krojila i oktroisala ustave, a sama ostala bez pisanog ustava, zemlja na čijem su tlu nicale i delimično koegzistirale različite, pa i suprotne ideje, koje su lagano, ali sigurno pomerale istoriju politike, kapitalizma i demokratije napred.
Pitanje koje se danas postavlja je da li će Britanija smoći snage i mudrosti da se adaptira novim zahtevima i promenama...

«VELIKA BRITANIJA» vs. «UJEDINJENO KRALJEVSTVO»

Zvanični naziv: Ujedinjeno Kraljevstvo Velike Britanije i Severne Irske.
Glavni grad: London, Engleska.
Himna: God Save the King (Queen)
 
Zastava i grb Ujedinjenog Kraljevstva Velike Britanije i Severne Irske


Nazivi Velika Britanija, Ujedinjeno Kraljevstvo i Engleska umeju da budu veoma zbunjujući i često ih mešaju i sami stanovnici ove zemlje. Engleska je samo jedna zemlja u sastavu Kraljevstva. Velika Britanija je ostrvo u čijem sastavu su Engleska, Škotska i Vels, dok Ujedinjeno Kraljevstvo uključuje i Severnu Irsku. Britanija je stari Rimski naziv a zove se "Velika" zato što postoji i ''Mala'' Britanija u Francuskoj. Ipak, kada se govori o Ujedinjenom Kraljevstvu kao celini, najčešće se koristi termin Britanija ili Velika Britanija.

GEOGRAFSKE ODLIKE

            Ujedinjeno Kraljevstvo je ostrvo koje se nalazi severozapadno od obale Evrope, u prostoru između severnog dela Atlantskog okeana i severnog mora, severozapadno od Francuske. Sastoji se od četiri geografska i istorijska dela – Engleske, Škotske, Velsa i Severne Irske. Zauzima veliki deo Britanskih ostrva – naziv za grupu ostrva na kojima se nalazi i Republika Irska. Engleska, Vels i Škotska konstituišu veće od dva glavna ostrva, dok drugo  po veličini čine Severna i Republika Irska. Jugozapadno od Engleske nalaze se ostrva Scilly, a na jugu ostrvo Wight. Ostrva Orkney i Šetlandska ostrva leže severno od Škotske, a Hebrides zapadno. Ostrvo Anglesey je severozapadno od Velsa.
Ukoliko ne računamo kopnenu granicu sa Republikom Irskom, Ujedinjeno Kraljevstvo je okuženo morem. Južno od Engleske, između Ujedinjenog Kraljevstva i Francuske nalazi se Engleski kanal ili  La Manš, ispod koga se nalazi tunel koji spaja ove dve zemlje. Na istoku je Severno more, zapadno od Velsa je Irsko more, dok Škotska i severozapadna obala Severne Irske izlaze ne Atlantski okean.
Arhipelag koji sačinjavaju Britanska ostrva je nepravilnog oblika , isto koliko je različit u pogledu prirodnog nasleđa. Njegov reljef čine uglavnom grebenasta brda i niske planine, kao i talasaste ravnice na istoku i jugoistoku. Ostrva zapravo predstavljaju zapadnu ekstenziju evropskih  stenovitih struktura, a raniju povezanost sa evropskim kopnom sada pokriva Severno more. Severna Irska je zapadna ekstenzija stenovitih struktura Škotske.
Ukupna površina Ujedinjenog Kraljevstva je 244,820 km2 , dužina obale iznosi 8,257 kilometara,  kopnena granica 360 km. Ni iz jedne tačke more nije udaljeno više od 125km.
Klima je uglavnom blaga i umerena. U Severnoj Irskoj blaga, primorska, uz veliku vlažnost,  u Engleskoj kišovita i umerena, blage zime i hladna leta. U Škotskoj, pored hladne i kišovite klime, jugozapadni vetrovi koji nastaju usled delovanj Golfske struje, čine klimu toplijom nego što bi inače bila tako severno. Klima u Velsu je pod uticajem planina i blizine mora, pa su zime blage, a leta sveža. Regioni sa visokim planinama   mogu imati hladne zime sa puno snega. Više od polovine dana u godini su oblačni i kišoviti.
Glavni grad Ujedinjenog Kraljevstva je London, koji se nalazi na reci Temzi, u jugoistočnom delu Engleske.

STANOVNIŠTVO

Broj stanovnika: 57 823 824 stanovnika
Projekcija stanovništva za 2005.: 58 135 972 stanovnika
Gustina stanovništva: 236.2 po km2
Prosečna dužina života: 77.6 godina
Dečiji mortalitet (na hiljadu): 5,8
Etnički sastav: Englezi 81.5%, Škoti 9.6%, Irci 2.4%, Velšani  1.9%,ostali 3.6%
Religijski sastav (1999): anglikanci 69%, katolici 14%, presbiterijanci 4%, metodisti 3%, muslimani 3%, ostali 13%.
Zvanični jezik: engleski
Ostali jezici: velški, škotski, galski; kineski, gudžarati, bengalski, pendžapski, urdu, hindu, arapski, turski, grčki, španski, japanski
Procenat pismenosti: 99%

OSVRT NA ISTORIJU

            Prvo ujedinjenje nezavisnih država u okviru Britanskih Ostrva desilo se 1301. godine kada je Vels pridružen Engleskoj stvaranjem titule princa Velsa za sina Edvarda I. Vels je ipak zvanično ujedinjen sa Engleskom tek 1536. Godine 1603. Džejms VI od Škotske postao je Kralj Engleske kao Džejms I, ujedinjujući Škotsku i Englesku pod jednim kraljem. Uprkos ujedinjenju, Škotska je zadržala svoj parlament do 1707, kada su se i parlamenti dve zemlje zvanično ujedinili.
Iako su se mnogi Škoti protivili ovoj uniji, ona im je otvorila vrata velike engleske politike  i privrede. Za ovu uniju usvojeno je kao zvanično ime Velika Britanija. A kada se 1801. godine Aktom o savezu Irska pridružila uniji, ime je promenjeno u Ujedinjeno Kraljevstvo Velike Britanije i Irske.
Posle dugih i oštrih borbi Zakonom o irskoj vladi 1920. godine predviđaju se dve posebne vlade za Irsku: jedna za šest protestantskih područja u Ulsteru i druga za ostatak ostrva. tek 1922. godine 26 područja Južne Irske se odvajaju i stvaraju potpuno nezavisnu državu van Ujedinjenog Kraljevstva. Današnji zvanični naziv datira od 1927.Severna Irska slala je svoje predstavnike u Parlament, ali je imala svoju zakonodavnu i izvršnu vlast, koja se bavila unutrašnjim stvarima. 1972. zbog kontinuiranih političkih i religioznih problema, posebno između rimokatolika i protestanata, londonski parlament je suspendovao parlament Sev. Irske i uspostavio sopstvenu direktnu kontrolu nad ovim područjem.
Godine 1885. postavljen je sekretar za Škotsku, a 1964 i za Vels.

 ZEMLJE KOMONVELTA

            Zbog svog ostrvskog karaktera i izolovanosti od ostatka Evrope, Velika Britanija je razvila jaku mornaricu, kako vojnu, tako i trgovačku, koju je iskoristila da postane jedna od dominantnih kolonijalnih i pomorskih sila već od 16. veka. Britanska imperija je bila najveće, najbogatije i najmoćnije carstvo u istoriji sveta. U vreme svog vrhunca, vladala je širokim prostranstvima na svim kontinentima i ostrvima u svim morima i okeanima. Za nju je bila uobičajena izreka da je to imperija u kojoj sunce nikad ne zalazi. Nakon Prvog svetskog rata ove zemlje su jedna po jedna postajale suverene, nezavisne države, ali su se udružile u Komonvelt, koji se takođe prostire celom planetom, obuhvata skoro četvrtinu Zemljine površine i populacije. Spaja ljude svih rasa i religija, uključuje neke od najstarijih i najmlađih kultura.
Komonvelt je danas slobodna, dobrovoljna organizacija suverenih država, zajedno sa zavisnim državicama. Suverene članice su slobodne i jednaki partneri sa Velikom Britanijom u udruženju. Kada neka od zavisnih država stekne suverenitet, ima mogućnost da napusti članstvo u Komonveltu, ali su takvi slučajevi retki.

BRITANSKI POLITIČKI SISTEM

 Britanski politički sistem se određuje kao unitarna, parlamentarno-kabinetska, ustavno-monarhistička, dvopartijska buržoaska demokratija. Ukratko, to je osobita forma parlamentarne ustavne monarhije.
Britanski ustav je različit od drugih ustava. To je tzv. nekodifikovani, nepisani ustav i sastoji se iz većeg broja dokumenata, u koje spadaju poznate istorijske povelje i peticije, pre svih Velika povelja o slobodama od 1215, Bil o pravima od 1699, Habeas Corpus Act 1679, koje spredstavljaju značajno istorijsko nasleđe čitavog civilizovanog sveta. U ustav su, shodno anglo-saksonskom precedentnom pravu, ugrađena i pravila običajnog prava – common law – i sudske presude – case law, kao i običaji i praksa određenih institucija.
U Britaniji je na snazi načelo saradnja, balansa vlasti, politička doktrina koja je potekla upravo iz Britanije, od strane poznatog filozofa Džona Loka. Šef države je monarh, koji nema značajnija ovlašćenja, i više je simbol jedinstva, tradicije i integracije društva i nacionalnog duha. Od 6. februara 1952. to je Kraljica Elizabeta II, a presolonaslednik je Princ Čarls. Monarh zvanično imenuje šefa vlade, premijera, koji je predsednik pobedničke stranke na parlamentarnim izborima. On bira svoj kabinet iz redova članova Parlamenta, i važi za prvu i najuticajniju ličnost ne samo Kabineta nego i šire političke scene. Kabinet zaseda u Dauning Stritu 10, kući koju je državi za te potrebe zaveštao prvi britanski premijer, Robert Dauning. Od 2. maja 1997. godine britanski premijer je Entoni Toni Bler, predsednik laburističke partije.
Zakonodavna vlast je poverena Parlamentu, koji se sastoji od dva doma: Gornji dom – Dom lordova i Donji dom – Dom komuna. Največi broj članova Gornjeg doma je tu nasleđem, dok se članovi Donjeg doma, njih 650, biraju po jednostavnom većinskom sistemu ''first-past-the-post'', na mandat od četiri godine. Biračko pravo stiče se sa 18 godina.
Britanija spada u red zemalja sa najrazvijenijom lokalnom samoupravom, koja uživa visok stepen autonomije i njen rad je regulisan aktima Parlamenta.U Engleskoj postoji 39 okruga, Sev.Irskoj 26 srezova, Škotskoj 9 regiona i Velsu 8 okruga.
U dugom vremenskom kontinumu, politički sistem Velike Britanije obezbeđivao je stabilnost i trajnost, iako se može reći da se njegova struktura stalno menjala i bila u konstantnom procesu evolucije. Stabilnost institucija je u kontrastu sa heterogenim socijalnim karakterom Britanije. Postoje jasno izražene nacionalne tendencije i u Velsu i u Škotskoj, dok su problemi i sukob između rimokatolika i protestanata u Sev. Irskoj prerasli u stalne terorističke akcije, najčešće Irske republikanske armije IRA.

VELIKA BRITANIJA KAO FAKTOR U MEĐUNARODNIM POLITIČKIM INTEGRACIJAMA

 Iako je ušla u Evropsku Ekonomsku Zajednicu, sada davne 1973. godine, u prvom proširenju tada EEZ, Velika Britanija je ostala jedan od najvećih evro-skeptika. To bi se moglo delimično objasniti velikim konzervatizmom i izolacionalizmom Velike Britanije kao nacije, a i samih Britanaca. Ako tome još dodamo blisku saradnju sa SAD, kao i pretenzije SAD-a da tim putem kontroliše formiranje, funkcionisanje i planiranje razvoja Evropske Unije, kao ekonomsko-vojne i naučne sile, dobijamo sadašnju Veliku Britaniju kao najveći kamen spoticanja daljeg razvoj Evropske Unije. Zato ne bi trebalo da čudi da je jedino Velika Britanija od ''stare petnaestorice'' ostala van režima evra kao zajedničke valute, i to pozivanjem na pravo ostajanja izvan ''euro zone'' po ugovoru iz Mastrihta. Kao i da i jedina nije potpisnica Šengenskog sporazuma. Ipak, ona je jedna od ''četiri velike'' sa paritetom od 29 glasova u Savetu ministara, uz Francusku, Italiju i Nemačku, i sa 72 poslanika u Evropskom parlamentu. Iznenađujući su ustupci kojim se Velika Britanija odrekla 17 poslanika u Evropskom parlamentu zarad jednakosti članica. Uz to nije uspela da zauvek sačuva pravo veta na zaštitu najvećeg broj oblasti od ''nacionalnog interesa''. Pa opet, uspela je da se usprotivi većinskom glasanju na poreze i socijalnu zaštitu, čime je uspela da bar za neko vreme odloži reforme koje će gotovo sigurno uslediti u daljem razvoju federalističke Evrope. Pri tome, Velika Britanija izričito odbacuje mogućnost formiranja bilo kakve vrste pandana vojnoj alijansi kao što je NATO, a veliku podelu i razdor je napravila unutar Evropske Unije učestvovanjem u vojnoj akciji protiv Iraka.

EKONOMIJA

Valuta: funta sterling
Ekonomija: tercijarni sektor 78%, industrija 20%, poljoprivreda 2%
Glavni izvozni proizvodi: elektro uređaji, automobili, hemijski preparati, tekstil
Glavni uvozni proizvodi: ugalj, pamuk, vuna, poljoprivredni proizvodi, automobili, mašine
Prirodna bogatstva: nafta, zemni gas, glina, kreda, ruda gvožđa, olovo
Dohodak po stanovniku (u $): 24700

 Kao najmoćnija ekonomska sila u 19.veku, i krajem 20. i početkom 21. veka Velika Britanija spada u grupu najrazvijenijih i najmoćnijih država sveta. Nalazi se u grupi G-8 najvećih država i sa svojim potencijalima i nacionalnim proizvodom većim od 1000 milijardi američkih dolara spada u ekonomski i politički najsnažnije zemlje Evropske Unije.
U svom ekonomskom razvoju u dvadesetom veku, Britanija je prošla kroz nekoliko faza. Šezdesetih godina je imala najsporiji privredni razvoj u grupi G-7, čime je njen uticaj slabio. Tome je doprinela i recesija krajem 1980-ih i početkom 1990-ih, kao i faktori van njene kontrole, kao što su privredni uspon Japana i ujedinjene Nemačke. Od izvoznika robe, Britanija se pretvorila u uvoznika, a u strukturi trgovinskih odnosa sa inostranstvom sve veći udeo pripada uslugama, turizmu i finansijskom sektoru.
Britanska ekonomija spada u red tzv. mešovitih privreda. Većina sektora je u privatnom vlasništvu, dok su zdravstvena i socijalna zaštita, deo finansija i vojna industrija pod državnom kontrolom. Jedan period u britanskoj ekonomiji i politici je obeležen kao ''tačerizam'', kada je na čelu vlade bila Margaret Tačer iz Konzervativne partije. Tada su u privredi sprovedene neke ozbiljne mere, npr. striktna kontrola nad emisijom novca, snižavanje poreskih stopa kako bi se privukle investicije, minimiziranje državnih intervencija u industriji itd.
Od 70-ih godina dvadesetog veka, Britanija je najviše zaradila od proizvodnje nafte iz ležišta u Severnom moru. London je ostao vodeći svetski finansijski centar, a vremenska zona mu omogućava da premosti prazninu u trgovini na berzama u Tokiju i Njujorku. Ipak, britanska tradicionalno snažna proizvodnja je oslabila, uz pojavu velike nezaposlenosti. Bez sumnje, ovo je doprinelo još jačem naglašavanju socijalnih razlika između industrijskog severa i naprednijeg juga, koji je više okrenut uslužnim delatnostima, stvarajući tako podeljenost na liniji sever-jug.

LITERATURA:

1. Refik Šećibović, Emilija Đoković, Regionalna ekonomska geografija I, , Ekonomski fakultet Beograd, 2003.
2. hr.wikipedia.org/wiki/Ujedinjeno_Kraljevstvo
3. bs.wikipedia.org/wiki/Velika_Britanija

preuzmi seminarski rad u wordu » » »

Besplatni Seminarski Radovi