Osnovna sredstva preduzeća

Funkcionisanje preduzeća kao sistema započinje pribavljanjem njegovih elemenata: radne snage, sredstava za rad i predmeta rada (materijala) u cilju izvršavanja određenog zadatka.
U sklopu toga može se reći da se sredstva za rad, i predmeti rada stalno angažuju u proizvodnji i na taj način se obezbeđuju materijalni uslovi za reprodukciju. Reprodukcija je stalno, neprekidno obnavljanje procesa proizvodnje kao preduslova za opstanak i razvoj svakog društva.
Cesto se poistovećuje pojam sredstava za rad sa osnovnim sredstvima, međutim osnovna sredstva su mnogo širi pojam u koji pored sredstava za rad ubrajamo i određena prava i potraživanja po osnovu stalnih sredstava.
Ali ni sva sredstva za rad, nisu uvek osnovna sredstva. To su na primer sitan alat i inventar koji ne ispunjavaju određeni vrednosni kriterijum i čiji vek trajanja nije duži od 1 godine.

Sredstva preduzeća

Kako bi izvršilo svoj osnovni cilj i zadatak, i postiglo što veći profit za sebe i društvo u celini, preduzće angažuje pored radne snage i određena sredstva. Ova sredstva su neophodna za obavljanje delatnosti u preduzeću i bez njih se ne može obavljati proces reprodukcije.
Može se reći da su sredstva određeni ekonomski resursi koje kontroliše pravno lice, i rezultat su nekih prošlih događaja čijom upotrebom u budućnosti se očekuje priliv prihoda.
Sredstva u preduzeću mogu se podeliti sa dva stanovišta:
- Prema pojavnim oblicima;
- Prema roku trajanja;

Prema pojavnom obliku se dele na:

- Stvari, to su sredstva koja se javljaju u konkretnom materijalnom obliku i to mogu biti zgrade, zemljišta, mašine, proizvodi, roba, sredstva za transport i slično;
- Prava, to su sredstva koja nisu materijalnog karaktera, ne mogu se opipati i to mogu biti potraživanja na primer proizvoda, robe, zatim patenti i slično;
- Novac, efektivni novac (gotovina) u banci i na žiro računu;

Prema roku trajanja sva sredstva preduzeća se dele u dve osnovne kategorije:

-osnovna (stalna) i -obrtna.
Osnovna sredstva mogu biti u obliku stvari i prava (građevine, oprema, šume, dugogodišnji zasadi,mašine, osnovno stado, patenti, licence,franšize, koncesije, osnivački i izdaci za razvoj i slično), dok obrtna sredstva mogu biti u obliku stvari, prava i novca (zalihe materijala, proizvoda, gotovih proizvoda, deonice, participacije, novac na banci žiro računu i slično).

Osnovna sredstva

Osnovna sredstva u preduzeću su trajna osnova za rad. To su sva ona sredstva koja preduzeće koristi duži vremenski period, u više ciklusa reprodukcije, a najmanje godinu dana. To predstavlja prvu i osnovnu osobinu osnovnih sredstava. Dužina veka trajanja pojedinih sredstava je različita i zavisi od više faktora:

-Vrste sredstava;
-Intenziteta korišćenja;
-Razvoja nauke i tehnike u proizvodnji sredstava;
-Kvaliteta sredstava i sl.;

Druga karakteristika osnovnih sredstava, je da ona postepeno prenose svoju vrednost na gotove proizvode ili usluge, a da pri tome ne menjaju svoj osnovni oblik. Ovde ne spadaju neka sredstva kao što su: zemljište, stalna sredstva u pripremi, javni putevi, upisani a neuplaćeni kapital, učešća i potraživanja, te dugoročni krediti i zajmovi, kaucije, potraživanja i slično.
Treća karakteristika im je da im pojedinačna vrijednost prelazi zakonski određen iznos novca.
Osnovna sredstva se ne troše znači u punom iznosu u jednom ciklusu reprodukcije već se njihovo trošenje odvija u više faza. U periodu korišćenja celom upotrebnom snagom učestvuju u procesu rada ali samo jedan deo svoje vrednosti prenose na gotove proizvode u obliku amortizacije. Na kraju veka trajanja, zadržavaju svoj prvobitni oblik a celu vrednost prenose na proizvode ili usluge. Za taj proces potrebno je više godina.
Cesto se osnovna sredstva poistovećuju sa sredstvima za rad, međutim to nije isto, osnovna sredstva su mnogo širi pojam, jer pored sredstava za rad sadrže i određena prava i potraživanja po osnovu osnovnih sredstava, a činjenica je i da sva sredstva za rad nisu i osnovna sredstva, na primer sitan inventar, alati.
U raznim preduzećima je različita struktura osnovnih sredstava što zavisi od delatnosti preduzeća, veličine i vrste preduzeća. Na primer transportna preduzeća imaju različita sredstva od tekstilne industrije ili uslužnih preduzeća.

Vrste osnovnih sredstava

S obzirom na raznovrsnost osnovna sredstva možemo podeliti na:
1. Osnovna sredstva u obliku stvari;
2. Osnovna sredstva u obliku prava i dugoročnih razgraničenja;

U obliku stvari osnovna sredstva mogu biti:
-Zemljište;
-Zgrade;
-Oprema;
-Mašine;
-Postrojenja;
-Sume i dugogodišnji zasadi;
-Osnovno stado i sl.;

Ova sredstva prema funkciji koju obavljaju mogu biti:
- Sredstva u pripremi, to su sredstva koja su u fazi nabavke, izgradnje i osposobljavanja za upotrebu. Ove stvari će u budućnosti obavljati funkciju osnovnih sredstava. To mogu biti nedovršene zgrade, investiciona ulaganja u toku i slično;
- Sredstva u upotrebi, su stvari koje su u trenutku posmatranja sposobna za upotrebu. To može biti zemljište ako služi u privredne svrhe, zatim građevine (zgrade, saobraćajni putevi, piste, dalekovodi...), Oruđa za rad (mašine uređaji, instalacije, inventar, nameštaj, kompjuteri i slično), zasadi i stado kod poljoprivrednih preduzeća (voćnjaci, vinogradi, plantaže, goveda, konji i slično);
- Sredstva van upotrebe su sredstva koja se obično rashoduju ili prodaju jer nemaju perspektivu daljeg korišćenja;

U obliku prava i dugoročnih razgraničenja osnovna sredstva mogu biti:
- Patenti, pravo pronalazača da proizvede i proda izum;
- Licence, pravo korišćenja tuđeg izuma ili proizvoda;
- Koncesije, pravo na korišćenje nekog dobra u određenom roku;
- Franšize, pravo na ekskluzivne teritorije ili tržište;
- Osnivački izdaci, svi izdaci u vezi osnivanja preduzeća;
- Izdaci za istraživanje i razvoj, projekti koji će u budućnosti doneti profit te goodwill - pozitivna razlika između tržišne vrednosti i fer procjenjene vrednosti kupljenog preduzeća;
- Potraživanja iz osnovnih sredstava, avansi dati proizvođačima opreme ili izvođačima građevinskih radova;
- Upisani a neuplaćeni kapital, vrednost upisanih deonica koje nisu uplaćene;
- Ostala dugoročna razgraničenja, ulaganja za istraživanja, softver, aktivna vremenska razgraničenja i slično;

Vrednost osnovnih sredstava

U preduzećima se vode evidencije o svim vrstama stalnih sredstava koje preduzeće ima. Evidencije se vode u naturalnom i vrednosnom obliku. Naturalno - u komadima, kilogramima, kilovatima, i slično, utvrđivanja stanja u magacinu, održavanja, izračunavanja proizvodnih kapaciteta i slično.
Svako osnovno sredstvo ima i svoju vrednost izraženu u novcu, kako bi se mogao izvršiti obračun amortizacije, kako bi se znala knjigovodstvena vrednost, kalkulacija cene koštanja i sl.
Vrednost osnovnih sredstava se prati preko cena izraženih u novcu i vodi se u poslovnim knjigama i to po:

- nabavnoj;
- amortizovanoj;
- sadašnjoj vrednosti;

Nabavna vrednost je najznačajnija kategorija vrednosti osnovnih sredstava. Ona se vodi u poslovnim knjigama i osnovica je za amortizaciju. Kvantitativno je određena fakturnom vrednošću i zavisnim troškovima nabavke (troškovi dopreme, montaže, osiguranja, carine i sl.) osnovnih sredstava:

NV = FV + ZTN

Nabavna vrednost = Fakturna vrednost + zavisni troškovi nabavke

Amortizovana vrednost osnovnog sredstva je potrošeni, iskorišćeni iznos vrednosti osnovnog sredstva prilikom upotrebe, a u toku veka njegovog trajanja.
Zbir godišnjih amortizovanih vrednosti jednak je ukupno amortizovanoj vrednosti (UAM) u posmatranoj godini korišćenja.

NV = UAM + SV

Nabavna vrednost = ukupna amortizovana vrednost. + sadašnja vrednost

Sadašnja vrednost osnovnog sredstva je neamortizovana, nepotrošena, neiskorišćena vrednost osnovnog sredstva. To je njegova vrednost koja izražava koliko ono stvarno vredi u određenom momentu.
Na kraju veka trajanja osnovnog sredstva, iznos njegove sadašnje (stvarne) vrednosti je jednak nuli.

Amortizacija osnovnih sredstava

Amortizacija je proces postepenog trošenja sredstava i prenošenja vrednosti sa osnovnog sredstva na uslugu ili proizvod koji je nastao korišćenjem sredstva.
Drugim rečima to je alokacija nabavne vrednosti (cene) koštanja materijalnog stalnog sredstva (osim zemljišta i prorodnih resursa) u toku njegovog procenjenog veka upotrebe. Procenjeni vek upotrebe je ukupan broj jedinica koristi, koje se očekuju od stalnog sredstva.
Sa ekonomskog gledišta, znači, amortizacija je vrednosni izraz trošenja stalnih sredstava. Trošeći se, ova sredstva svoju vrednost, u obliku amortizacije, prenose na proizvode, a prodajom proizvoda, preneti deo vrednosti pojavljuje se u novčanom obliku i tako se postepeno prikupljaju novčana sredstva koja će omogućiti nabavku novih stalnih sredstava.
Iz ovoga se može izvući zaključak da su osnovni zadaci amortizacije:
- Prikazivanje trošenja osnovnih sredstava i smanjivanje njihove vrednosti;
- Sredstvo koje služi za određivanje količine vrednosti osnovnih sredstava koji je prešao na proizvod ili usluge;
- Sredstvo koje služi da se osigura mogućnost obnavljanja ili zamene dotrajalih sredstava;

Cesto je u praksi teško ustanoviti koliko se troše sredstva za rad u okviru jednog radnog procesa. Zato je amortizacija kalkulativni iznos trošenja stalnih sredstava.
Osnovica za obračun amortizacije može biti nabavna, ili procenjena vrednost osnovnog sredstva koje je predmet amortizacije.

Stopa amortizacije je procenat istrošenosti nekog osnovnog sredstva. Ona se može izračunati ako znamo vek trajanja stalnog sredstva ili ako znamo stopu može se izračunati vek trajanja sredstva. Postoji više načina za obračun amortizacije. U praksi postoje:
■ Fizičko amortizovanje - nastaje zbog fizičkog trošenja usled funkcionisanja, zbog dejstva prirodnih činilaca, klimatskih faktora, zbog raznih oštećenja, nestručnog rukovanja i sl.
■ Moralno amortizovanje - nastaje usled naučnog i tehničko-tehnološkog progresa, pri čemu dolazi do proizovodnje novih sredstava čija je funkcionalna namena ista ali je njihova efiksanost mnogo veća.

Faktori koji utiču na trošenje vrednosti osnovnih sredstava mogu se posmatrati kao:
■ Faktori koji utiču na fizičko trošenje:
Tehničko-tehnološka svojsta konkretnih sredstava; Funkcija sredstva u reprodukciji; Način na koji se sredstvom rukuje; Način na koji se sredstvo održava; Uslovi u kojim se sredstvo koristi;
■ Faktori koji utiču na moralno amortizovanje (ekonomsko zastarevanje)
Pojava novih sredstava koja su u stanju da efikasnije vrše iste funkcije;
Pojava na tržištu novih proizvoda čija je upotrebna vrednost veća;
Utvrđeni iznos amortizacije za jednu godinu naziva se godišnjom amortizacijom. Kada se godišnja amortizacija podeli sa 12 dobija se mesečna amortizacija, koja se vodi kao trošak sredstava za rad. Prilikom obračuna amortizacije mogu se koristiti tri osnovna sistema:

1.Vremenski sistem obračuna amortizacije, kao bazu za obračun uzima vreme, odnosno vek trajanja osnovnih sredstava. Bilo koja metoda vremenske amortizacije da je u pitanju, zbir amortizacionih stopa na kraju veka trajanja i korišćenja osnovnog sredstva treba biti jednak 100%.

a. Metoda ravnomerne, konstantne amortizacije je u tome da je amortizacija ravnomerno raspoređena u iznosima koji su jednaki (linearni) u celom periodu amortizovanja osnovnog sredstva. To je prednost jer je jednostavno izračunavanje amortizacionih iznosa koji su linearni, a nedostatak je jer se osnovna sredstva u stvarnosti ne troše linearno jer njihova funkcionalnost nije uvek ista.
b. Metoda progresivne amortizacije je metoda kod koje stopa amortizacije raste progresivno a ujedno i iznos amortizacije u periodu korišćenja osnovnog sredstva. Obično ovu metodu koriste novoformirana preduzeća ili kada tek nabave novo sredstvo. Polazeći od pretpostavke da radnici nisu dovoljno osposobljeni da to sredstvo koriste u punom kapacitetu ili nedovoljne razrađenosti sredstva pa preduzeće donosi odluku da obračun rade po ovoj metodi.
Ova metoda se može raditi na dva načina, metodom stalne stope ili metodom delova.
c. Metoda degresivne amortizacije za razliku od progresivne u prvim godinama korišćenja ima najveći iznos amortizacije, a svake naredne iznos se smanjuje. Oni koji primjenjuju ovu metodu smatraju da su sredstva u početku korišćenja najsposobnija i daju najveći efekat pa se u tom periodu i najviše troše. Kod ove metode stope opadaju ali ne smeju biti manje od propisanih. Ova metoda se takođe može raditi na dva načina, metodom stalne stope ili metodom delova.


2. Funkcionalni sistem obračuna amortizacije zasniva se na očekivanom korišćenju ili učinku sredstva i ona se koristi za obračun amortizacije sredstava čiji se intezitet korišćenja može meriti, bilo u broju komada, bilo u pređenim kilometrima, bilo u satima rada itd. Znači zavisnost između trošenja i intenziteta upotrebe. Obračun ovim da se amortizacija obračunava isključivo na osnovu sistemom znači da se amortizacija obračunava isključivo na osnovu upotrebe stalnog sredstva.
Obračun amortizacije ovim sistemom doprinosi realnijem utvrđivanju dobiti preduzeća jer je vrlo blizu realnom prenošenju vrednosti osnovnog sredstva na gotove proizvode ili usluge.

4. Kombinovani sistem obračuna amortizacije zasniva se kombinovanju metoda vremenskog i funkcionalnog sistema. Cilj je da se što tačnije obračuna amortizacija.

Svi ovi sistemi imaju za cilj što tačniji obračun amortizacije osnovnih sredstava, te se u svakom pojedinom preduzeću donosi Pravilnik u kome se određuje način obračuna, rokovi, godišnje stope, način knjiženja amortizacije i slično.
Na izračunavanje amortizacije u praksi utiču brojni faktori. Nekad će biti potrebno izračunati mesečnu amortizaciju, zato što je sredstvo kupljeno i prodato u toku jedne godine, a ponekad je veoma teško proceniti vek trajanja pojedinačnog sredstva pa mnoga preduzeća nalaze prikladnijim da u svrhu amortizacije grupišu slična sredstva.

Povlačenja sredstava iz upotrebe

Osnovno sredstvo se iz upotrebe može povući na tri načina:

- Rashodovanjem;
- Prodajom za gotovinu;
- Zamenom za drugo sredstvo.

Kada se osnovno sredstvo povlači iz upotrebe, prvo je potrebno proknjižiti troškove amortizacije za deo godine do datuma povlačenja, jer se to sredstvo koristilo do tog datuma. Osnovna sredstva se retko koriste onoliko koliko je njihov procenjeni vek trajanja. Ako se koriste duže od tog perioda, ono se ne amortizuje nakon tačke gde se knjigovodstveni iznos izjednačava sa rezidualnom vrijednošću. Ali njihova nabavna vrednost i akamulisana amortizacija ostaju u knjigama. Na taj način je obezbeđena kontrola nad ovim sredstvima.
Ako se rashoduje sredstvo čija je vrednost 0, ne može se pojaviti ni dobitak ni gubitak, međutim ako sredstvo ima vrednost na dan rashodovanja onda se može desiti da će se pojaviti dobitak ili gubitak po osnovu povlačenja stalnih sredstava iz upotrebe.
Ako rashodujemo sredstvo koje ima vrednost onda se javlja gubitak u iznosu knjigovodstvene vrednosti stalnog sredstva. Ako ga prodamo i na taj način povučemo iz upotrebe, onda knjižimo i dobitak gotovog novca. Cena prodaje može biti manja, veća ili jednaka knjigovodstvenom iznosu. Ako je jednaka onda se ne javlja ni dobit ni gubitak.
U slučaju da je sredstvo prodato za manju vrednost na primjer ako je knjigovodstvena vrednost 2.000 a prodamo je za 1.000 onda knjižimo gubitak.
Ako je prodato za veću cenu onda knjižimo dobitak od prodaje osnovnog sredstva. U svim slučajevima knjižimo i nabavnu vrednost sredstva i akumuliranu amortizaciju.
Ukoliko se vrši zamena osnovnog sredstva za druga sredstva nabavnu cenu umanjujemo za ostvarenu prodajnu cenu osnovnog sredstva.

ZAKLJUČAK

Vrlo bitna stavka u poslovanju preduzeća su osnovna sredstva. Ona se javljaju u oblasti ukupnih sredstava i objavljenog profita. Otprilike jedna polovina ukupnih sredstava uspešnog preduzeća su materijalna i nematerijalna sredstva.
Na primjer amortizacija je značajan elemenat troškova u bilansu uspeha. Novčani kapitalni izdaci opet čine značajan elemenat novčanih odliva u izveštaju o novčanom toku. U bilansu stanja takođe čine značajnu stavku. Zato je potrebno pažljivo planiranje i rukovanje ovim sredstvima u knjigovodstvu i donošenje odluka o osnovnim sredstvima u preduzeću. Od njih se očekuje priliv budućih ekonomskih koristi i ukoliko se pogrešno proceni njihov tok i upravljanje s njima budući finansijski rezultat preduzeća može vrlo lako biti podcenjen ili precenjen.
Danas na žalost mnoga preduzeća ne pridaju važnost osnovnim sredstvima i planiranjima nabavke i rashodovanja ovih sredstava te dolazi čak i do bankrota zbog nestručnog rukovanja ovim sredstvima. Posebno se to odnosi na nematerijalna sredstva, jer će buduće koristi pristizati u preduzeće ako se može dokazati kakvu ulogu ima to nematerijalno sredstvo, kakva je njegova efektivnost, te mogućnost i namera preduzeća da to sredstvo koristi na adekvatan način koji će omogućiti buduće ekonomske koristi.


LITERATURA

-Prof.dr Zoran Milenković, Finansijsko računovodstvo i sistem PDV-a,Beograd 2010.
- www.wikipedia.org

 preuzmi seminarski rad u wordu » » » 

Besplatni Seminarski Radovi

SEMINARSKI RAD